‘Optimisten leven langer’

In Leeftijd is meer dan een getal geeft de Ierse geriater Rose Anne Kenny wetenschappelijk verantwoorde tips over hoe we gezond minstens honderd kunnen worden. “Drink met je buren dagelijks een paar glazen rode wijn en tap moppen samen.”

De Ierse geriater Rose Anne Kenny raakte als arts-in-opleiding gefascineerd door veroudering. “In 1800 was onze levensverwachting veertig jaar; vandaag is die meer dan verdubbeld tot vijfentachtig”, zegt ze. “In het begin van mijn carrière was een eeuweling een uitzondering. Wanneer het ziekenhuis een patiënt van honderd of ouder binnenkreeg, wilden we allemaal die zeldzaamheid zien. Vandaag is een honderdjarige patiënt heel normaal.”

Rose Anne Kenny is professor geriatrie aan het Trinity College Dublin en diensthoofd in het universitair ziekenhuis St. James’s Hospital Dublin. “Geriatrie is holistischer dan de meeste andere medische specialisaties of disciplines”, vindt ze. “Het verouderingsproces gaat de hele mens aan en is niet enkel een kwestie van hart, longen, hersenen, spieren of bloedvaten. Als geriater werk ik continu samen met zowat alle disciplines.”

Sinds 2009 leidt Kenny de Trinity Irish Longitudinal Study on Ageing (TILDA), een langlopend onderzoek naar veroudering in de Ierse samenleving. “We volgen 9000 volwassenen van vijftig jaar en ouder. Ons onderzoek leverde meer dan 400 wetenschappelijke publicaties op en omvat alle aspecten van veroudering: van voeding, over beweging en gezondheid tot genetische aanleg.”

De resultaten van TILDA vormen samen met andere onderzoeken naar veroudering de basis voor haar boek Leeftijd is meer dan een getal. “Ik wil benadrukken dat ik me enkel op wetenschappelijk onderbouwde kennis baseer”, zegt ze. “Want over gezond verouderen circuleert er nogal wat nepnieuws.”

U bent als arts gespecialiseerd in veroudering, terwijl veroudering geen ziekte is. Het overkomt ons allemaal.

Rose Anne Kenny: “Dat is heel juist. Het is geen ziekte die genezen kan worden, al zijn we intussen wel in het stadium aanbeland waarin we het verouderingsproces kunnen vertragen. Hoe vroeger je je levensstijl aanpast, hoe ouder je kunt worden. Maar een medicijn voor de behandeling van veroudering is er niet. Daar komt bij dat het hele verouderingsproces al heel vroeg begint.”

Rond welke leeftijd?

“Het start al wanneer we nog in de baarmoeder zitten. Onderzoekers Daniel Belsky en Terrie Moffitt voeren in het Nieuw-Zeelandse Dunedin een interessant onderzoek naar het biologische proces van veroudering. Duizend deelnemers, geboren tussen april 1972 en maart 1973, worden sinds hun geboorte regelmatig aan uitgebreide testen onderworpen. Op hun 26e, 32e en 38e levensjaar werd een totale stand van zaken van hun gezondheid in kaart gebracht. Ook hun biologische leeftijd werd bepaald aan de hand van het ritme van hun inwendige biologische klokken. Sommige achtendertigjarigen bleken de biologische leeftijd van een achtentwintigjarige te hebben, anderen die van een achtenveertigjarige.”

Hoe oud bent u?

“Dat hang ik niet aan uw neus. (lacht) Ik hecht geen enkel belang aan mijn chronologische leeftijd; alleen mijn biologische leeftijd telt en die is 55. Ik gebruik zelfs niet meer de chronologische leeftijd van mijn patiënten. Ik vraag die ook nooit.”

‘Biologische leeftijd’ is niet hetzelfde als de fitnessleeftijd die je sporthorloge je toeschrijft?

“Nee, maar die fitnessleeftijd kan wel een richtlijn zijn om te weten of je goed bezig bent. Als je sporthorloge je een leeftijd van 45 toekent terwijl je in werkelijkheid 60 bent, is dat uitstekend nieuws. Zeker als je dat dan zelf óók begint te geloven. Want onderschat de kracht van optimisme en positiviteit niet. Optimististen leven langer. Alleen is het niet eenvoudig om je van nature pessimistische ingesteldheid in te ruilen voor een optimistische. Wat wel voor iedereen haalbaar is, is mijn ‘vuistregel’: je bent zo jong als je jezelf voelt.”

Maken kleinkinderen met hoogbejaarde grootouders meer kans op een gezegende leeftijd dankzij hun ‘sterke genen’?

“De rol van ons genetisch materiaal in ons verouderingsproces wordt overschat. Het aandeel van de genen bedraagt slechts 20 tot 30 procent. Veel belangrijker zijn de negatieve ervaringen die je in de loop van je leven hebt en de sporen die zij op je genen nalaten. De wetenschap ontdekte dat negatieve invloeden zogenaamd epigenitische veranderingen kunnen aanbrengen in je genen. De functie van een gen wordt dan anders, zonder dat de code wijzigt.

“Uitgesproken negatieve ervaringen in de kindertijd, zoals kindermishandeling, alcoholisme van de ouders of armoede in het gezin, laten sporen op de genen na en leiden op volwassen leeftijd vaak tot gezondheidsproblemen. Overlevers van kindermishandeling lopen meer risico op hart- en vaatziekten of worstelen met mentale problemen.

“Interessant ‘onderzoeksmateriaal’ zijn dan de mensen die ondanks zware tegenslagen tóch een gezegende leeftijd bereiken. Hoe komt het dat de functie van sommige van hun genen níet veranderde? Wat maakt hen veerkrachtig? Het Dunedin-onderzoek levert daar een interessant inzicht over. Want niet alle achtendertigjarigen die ooit met depressie worstelden, bleken biologisch tien jaar ouder te zijn dan hun chronologische leeftijd. Wat vooral bij hen opviel, was hun optimistische ingesteldheid.”

‘Optimisme’ volstaat toch niet om zware trauma’s uit het verleden te tackelen?

“Dat is zo, al geeft het je wel voorsprong. Als individu hebben we zelf een aantal middelen in handen om ons verouderingsproces te vertragen. Dan gaat het over voor de hand liggende zaken zoals een gezondere levensstijl met meer bewegen, minder stress en een evenwichtig dieet. Maar ook de samenleving draagt verantwoordelijkheid. Want hoe beter ons onderwijs, hoe langer onze levensverwachting. Slecht onderwijs, gebrekkige gezondheidszorg én negatieve ervaringen in de kindertijd zijn bijna altijd gelinkt aan een lagere sociale status.

“Uit àl onze onderzoeken komt de ontzettend grote rol van onderwijs naar boven. Een lang en relatief gelukkig leven start bij fatsoenlijk onderwijs. Een samenleving die degelijk, kwalitatief onderwijs ondersteunt en aanbiedt, geeft kinderen meer kansen op een beter bestaan.

“St. James’s Hospital is het grootste openbaar universitair ziekenhuis van Ierland en tezelfdertijd ook het grootste academische opleidingscentrum voor artsen en zorgverleners. Het ligt in de South Inner City van Dublin, een van onze sociaal meest achtergestelde gebieden. Amper 6 procent van alle kinderen uit die wijk komt in het hoger onderwijs terecht. In de nette Dublinse buurt waar ik woon, haalt 96 % van alle kinderen een universitair of hogeschooldiploma. Dat vreselijke onevenwicht moet dringend weggewerkt worden.”

Wie gezond oud wil worden, let ook best goed op zijn voeding?

“Zeker. Het doorsnee Ierse vette, suiker- en zoutrijke dieet is een heuse ramp voor de hartaanval-, kanker- en diabetesstatistieken. Geraffineerd of bewerkt voedsel en zout zijn te mijden als de pest. Het wetenschappelijke bewijs neigt naar een plantaardig dieet voor wie gezond stokoud wil worden. Vegetariërs zijn dus op het goede pad, zeker wanneer ze de nadruk op bonen en linzen leggen.”

Bent u vegetariër?

“Nee. (lacht) Ik vind kip en vis veel te lekker, maar eet nooit rood vlees. Veel wetenschappelijk onderzoek zet vraagtekens bij de consumptie van rund, varken en lam. Maar de rood vleeslobby is machtig en voert stevig oppositie. Toch is het tot nu verzamelde bewijs overweldigend genoeg om te concluderen: vermijd rood vlees. Eet vooral vis en groenten. Nog beter is het om integraal over te schakelen naar het mediterraan dieet dat gebaseerd is op het traditionele voedingspatroon zoals dat tot dertig jaar geleden in Italië, Griekenland en Spanje de standaard was.

“Een recent wetenschappelijk artikel bundelt de onderzoeksresultaten naar de voedingsgewoonten van 13 miljoen mensen. Het mediterrane dieet komt er als grote overwinnaar uit. Het vermindert overduidelijk het risico op voortijdig overlijden als gevolg van sommige kankers, hart- en vaatziekten, dementie en suikerziekte. Het mediterraan dieet legt de nadruk op groenten en fruit, maar ook op noten, zaden, peulvruchten, vis, gevogelte en liters extra vergine olijfolie.”

Op aarde zijn er vijf regio’s waar mensen meer dan gemiddeld ouder dan honderd worden: het Italiaanse Sardinië, het Japanse Okinawa, Loma Linda in Californië, het Costa-Ricaanse Nicoya en het Griekse Ikaria. In die zogenaamde ‘blauwe zones’ leven mensen niet alleen langer, maar hebben ze ook een betere conditie en worden ze minder snel ziek. Ideaal terrein voor onderzoekers naar veroudering zoals u?

“Die blauwe zones zijn goudmijnen. Ze nuttigen daar allemaal varianten op het mediterraanse dieet. De eeuwelingen worden er níet geplaagd door chronische ziekten. Veel onderzoek naar ‘succesvol verouderen’ is gebaseerd op bevindingen uit die blauwe zones. Zo is overmatige stress er zo goed als taboe. Te veel en te lange blootstelling aan stress is dodelijk voor wie gezond oud wil worden. Want dan riskeer je een hartaanval of kanker. U en ik hebben als journalist en dokter een creatief beroep. Dat is een groot pluspunt. Maar een groot nadeel is dat we allebei flink wat stress te verwerken krijgen. Daar moeten we alert voor zijn.”

Waarom heten die regio’s ‘blauwe zones’?

“Uw landgenoot, de sociaal-bioloog Michel Poulain raakte begin deze eeuw gefascineerd door een provincie in Sardinië met opvallend veel honderdjarigen. Hij omcirkelde ze op een landkaart met een dikke blauwe stift. Samen met de Amerikaanse journalist Dan Buettner ging hij op zoek naar gelijkaardige plekken op de wereld. Met behulp van de statistieken konden ze bepalen welke regio’s de hoogste concentraties honderdjarigen telden. Telkens omcirkelden ze die op de wereldkaart in het blauw. Zo bleven uiteindelijk die vijf gebieden over die nu algemeen bekend zijn als de ‘blauwe zones’.

“Vervolgens gingen wetenschappers op zoek naar verklaringen voor de overvloed aan kerngezonde oudjes in die regio’s op verschillende continenten. Alle blauwe zones liggen op hoogte, vlakbij de zee. Ze hebben allemaal een hecht sociaal weefsel, over generaties heen. Vrienden en buren komen er continu bij elkaar over de vloer. Fysieke activiteit is er deel van de dagelijkse routine. Dan heb ik het niet over joggen of fitness, maar over gewone dingen zoals wandelen, schoonmaken of tuinieren.”

Wij leiden een voornamelijk zittend leven in een sterk geïndividualiseerde samenleving. Met af en toe fitness na kantooruren. We hebben nog flink wat werk aan de winkel als we ook gezond stokoud willen worden?

“Zonder twijfel. Een goed begin is alvast om beweging deel te laten worden van ons dagelijks bestaan. Ikzelf heb een stabureau, want te lang zitten is een ramp voor het lichaam. Natuurlijk kunnen we niet allemaal naar zee verhuizen of op een berg gaan wonen, maar we kunnen wel allemaal werken aan de sociale cohesie in onze samenleving. Iedereen kan investeren in kwaliteitsvolle vriendschappen. Dat is dringend nodig, want eenzaamheid groeide in het Westen uit tot een epidemie. Wat is er mis mee om elke dag met je buren een glas rode wijn te drinken en moppen te tappen?”

Want rode wijn is goed voor wie gezond oud wil worden?

“Alle blauwe zones hebben ontstressingsrituelen, want ook al hebben ze er een hekel stress, helemaal te vermijden is dat nooit. In Sardinië ontstressen ze door elke namiddag samen met vrienden een paar glazen rode wijn te drinken. De laatste keer dat ik dit in een interview verkondigde, stond mijn telefoon roodgloeiend: ‘Als dokter mag u mensen niet tot het drinken van alcohol aanzetten!’ Terwijl ik enkel de feiten meedeel: in Sardinië drinken ze elke dag in gezelschap rode wijn en worden ze gezond meer dan honderd. Dat geldt ook voor het Griekse eiland Ikaria. Dus twijfel ik er niet aan: dagelijks gezellig samenzijn en gedeelde vrolijkheid doen de negatieve effecten van alcohol teniet.”

Rose Anne Kenny, Leeftijd is meer dan een getal, Volt, 352 blzn., 22,50 euro

Bio

  • Biologische leeftijd 55
  • Professor geriatrie aan Trinity College, de universiteit van Dublin
  • Diensthoofd geriatrie in het academisch ziekenhuis St. James’s Hospital
  • Onderzoekshoofd Trinity Irish Longitudinal Study on Ageing (TILDA)
  • Geldt in Ierland als dé nationale expert in veroudering

© Jan Stevens

Vergelijkbare berichten