‘Die vervloekte komeet kan nog afgewend worden’

De satirische kaskraker Don’t look up! stelt de klimaatcrisis voor als een gigantische komeet die op de aarde afstevent. Een idee dat ontsproot uit de koker van journalist en scenarist David Sitora. “Ik blijf geloven in een snelle kentering.”

“Ik voel me soms als mijn hoofdpersonage professor Randall Mindy”, bekent David Sitora aan het einde van het gesprek. Sitora schreef het scenario voor de satirische Netflix-blockbuster Don’t look up! “Net als professor Mindy wou ik de mensheid wakker schudden voor nakend gevaar. Op een bepaald moment liet Randall Mindy zich inpakken door het establishment. Heel even ruilde hij zijn rol van wetenschapper in voor celebrity. Don’t look up! maakte geen miljardair van me, maar ik werd er financieel wel beter van en ook ik schuif nu bij talkshows aan. In het licht van het onderwerp van de film vind ik dat af en toe verwarrend.”

In het met prijzen overladen en Oscargenomineerde Don’t look up! vertolkt Leonardo DiCaprio de rol van de ietwat sullige astronomieprofessor Mindy. Samen met zijn assistente Kate Dibiasky, alias Jennifer Lawrence, ontdekt hij een gigantische asteroïde die binnen zes maanden de aarde zal verpulveren. Ze waarschuwen de Amerikaanse president Janie Orlean, een mix van Donald Trump en Hillary Clinton, gespeeld door Meryl Streep. De aanstormende komeet kan de president gestolen worden, tot ze spectaculair nieuws nodig heeft om herverkozen te raken.

Het was oorspronkelijk uw idee om een allegorie van de klimaatcrisis te maken en onze besluiteloosheid te parodiëren?

David Sitora: “Regisseur Adam McKay is een goede vriend. In 2018 kwam zijn film Vice uit, over de Republikein Dick Cheney, vicepresident onder George W. Bush. Adam is geniaal in het mixen van politiek en satire. Ik vroeg hem: ‘Waarom gebruik je je talent en je gevoel voor humor niet om via je volgende film de klimaatcrisis op de agenda te zetten?’ Want we maken ons allebei vreselijk veel zorgen over de staat van onze planeet. Hij antwoordde: ‘Ik wil wel, alleen ben ik bang om te eindigen met een post-apocalyptische film à la Mad Max.’

“In de weken na dat gesprek publiceerde ik verschillende artikels over de klimaatverandering die amper opgemerkt werden. Dat maakte me moedeloos en ik klaagde daarover tegen Adam: ‘Het is alsof de aarde geraakt zal worden door een asteroïde en niemand dat iets kan schelen.’ Een dag of twee later belde hij me: ‘Zeg, David, jouw aanstormende komeet is perfect voor een film over klimaatverandering.’

“We begonnen te fantaseren: hoe zou het er in werkelijkheid aan toegaan als plots een wetenschapper waarschuwt voor een nakende inslag van een allesverwoestend hemellichaam? Zou het Amerikaanse Congres een budget goedkeuren om dat ding tijdig op te blazen? Zo waren we vertrokken.”

Don’t look up! beschrijft griezelig accuraat hoe de mensheid op dit moment reageert op de klimaatverandering. Nog steeds vragen velen zich af: is er wel een klimaatopwarming/komeet? Of krijgen wetenschappers het verwijt paniekzaaiers te zijn.

“Wij maakten ons lang zorgen dat onze film als ‘onrealistisch’ of zelfs ‘belachelijk’ ontvangen zou worden. Kent u de theorie van de ‘uncanny valley’, de ‘griezelvallei’, uit het sciencefictiongenre? Die komt erop neer dat mensen zich op hun gemak voelen bij andere mensen en bij dieren, maar dat ze griezelen van figuren die er menselijk uitzien maar het in werkelijkheid niet zijn. Zo blijken veel filmkijkers doodsangsten uit te staan als ze een robot met de looks van een mens te zien krijgen. Wij weten nu dat Don’t look up! middenin de griezelvallei ligt. De film is duidelijk een satirische fantasie, maar niet zo dat het publiek er vanop veilige afstand smakelijk om kan zitten lachen. De boodschap zorgt voor een ongemakkelijk, knagend gevoel.”

Het is een film zonder happy ending. Spoiler alert: de planeet overleeft het niet.

“Adam McKay was bloednerveus toen we de afgewerkte film inleverden, bang dat producer Netflix het einde te deprimerend of choquerend zou vinden. Ik probeerde hem gerust te stellen: ‘Wat ze er ook van vinden, die komeet zál de planeet raken. De film is gedoemd om slecht af te lopen. Dat is nu eenmaal de kern van ons verhaal, of Netflix dat leuk vindt of niet.’ Gelukkig hadden ze er geen enkel probleem mee.”

Hebt u een verklaring waarom veel mensen hun kop in het zand blijven steken?

“Sommigen kiezen er als verdedigings- én overlevingsstrategie voor om zich niet met de klimaatcrisis te bemoeien en om weg te kijken van bijvoorbeeld alle verontrustende extreme weerfenomenen. Anderen dompelen zich onder in escapisme om toch maar niet aan de ellende te moeten denken. Sommige mensen laten zich dan weer totaal overweldigen én verlammen door doom and gloom, hel en verdoemenis.

“Ik vind het verstandiger en zinvoller om het schrikwekkende probleem eerst onder ogen te zien, en de angst daarna om te zetten in positieve energie. Om dus niet bij de pakken te gaan neerzitten, maar mee te zoeken naar duurzame oplossingen. Help fossiele brandstoffen mee de wereld uit en stem voor politici met het klimaat bovenaan op de agenda. Ik blijf geloven dat nogal wat mensen daar hetzelfde over denken en daar ook naar handelen. In het werkelijke leven zijn we nog niet aan het einde van onze film. Ook al hebben velen het gevoel dat we daar inmiddels wél zijn aanbeland. Dat is niet zo: die vervloekte komeet kan nog afgewend worden.”

Gelooft u dat écht?

“(lange stilte) Op mijn goede dagen. Het ziet er inderdaad niet hoopgevend uit, toch blijf ik in een snelle kentering geloven. Maar ik geef toe: dat kan zowel in positieve, als in negatieve zin.

“Mensen werken hard aan duurzame oplossingen voor onze energieproblemen. In de industrie leveren nogal wat ondernemers inspanningen om het fossiele tijdperk achter zich te laten. Al zijn er voorlopig inderdaad nog veel te weinig individuen die de klimaatcrisis aanpakken. De dominerende strategie blijft: ‘Ik wil het niet zien. Don’t look up!’ Of: ‘De klimaatverandering is een feit, alleen kan ik er niets tegen ondernemen. Dus leef ik alsof er niets aan de hand is.’ Of: ‘Ik kies voor ontkenning.’

“Wij moeten nu proberen de groep van mensen te vergroten die het probleem erkennen, geloven dat het op te lossen is en inspanningen willen leveren.”

Lukt dat?

“Ja, maar niet snel genoeg. Helemaal niet snel genoeg. Eigenlijk véél te traag. (zucht) Soms zakt de moed me in de schoenen en lijkt het niemand iets te kunnen schelen dat we naar de haaien gaan. Bij de mens moet de toestand vaak eerst hopeloos worden, vooraleer er aan verbetering gewerkt wordt. Blijkbaar moet het water tot boven onze lippen staan eer we in gang schieten. Maar bij de klimaatverandering zou dat wel eens een grove misrekening kunnen zijn, want alles wat misgaat, is nog moeilijk recht te trekken.”

Daar komt bij dat de negatieve effecten en gevolgen van de klimaatverandering zichzelf versterken en versnellen?

“Die steeds toenemende versnelling is inderdaad extra verontrustend, maar voor wij ons nu zelf volledig onderdompelen in doom and gloom: er is ook hoopgevend nieuws. Latijns-Amerika is omwille van het Amazone-regenwoud ontzettend belangrijk voor het klimaat van de hele wereld. Bij recente verkiezingen kwamen er eindelijk linkse politici met een ecologische agenda aan de macht.”

De rechtse Braziliaanse president en klimaatontkenner Jair Bolsonaro zit vooralsnog stevig in het zadel. Het grootste deel van het Amazonegebied ligt in Brazilië.

“Dat klopt, al komt ook daar wellicht snel verandering in. Rond de millenniumwissel raakten over heel Latijns-Amerika nogal wat centrumlinkse politici verkozen. Die jaren gingen de geschiedenis in als ‘the pink tide’, het ‘roze tij’. Van het klimaat lagen die nieuwe linkse regeringsleiders niet wakker. Hugo Chavez, bijvoorbeeld, kwam in 1999 in Venezuela aan de macht en bekommerde zich vooral over de olie-industrie. Hij en andere linkse Latijns-Amerikaanse regeringsleiders sloten deals met energiebedrijven en de ontbossingsindustrie. Na een paar jaar moesten zo goed als al die linkse machthebbers de duimen leggen voor rechts en radicaalrechts. Maar kijk wat er nu aan het gebeuren is: op 19 juni verkozen de Colombianen de linkse kandidaat Gustavo Petro tot president. Niemand had verwacht dat een uitgesproken links politicus ooit president van Colombia zou worden. Toch is dat een feit. Niet alleen in Colombia, maar ook in Mexico, Argentinië, Bolivië, Peru, Honduras, Chili en, wie weet, in oktober in Brazilië. De centrumlinkse Latijns-Amerikaanse partijen zetten het klimaat op de agenda. Gustavo Petro voerde campagne met het redden van de Amazone. Het ‘roze tij’ van vandaag is totaal anders dan dat van 20 jaar geleden.”

Was de verkiezing van Joe Biden tot president van de VS goed nieuws voor de strijd tegen de klimaatverandering?

“Het goede nieuws was dat de absolute ramp Donald Trump eruit gegooid werd. Trump raakte verkozen na Barack Obama’s weigering om op een fatsoenlijke, ernstige manier komaf te maken met de financiële crisis. Obama miste toen zijn afspraak met de geschiedenis compleet. Net als Franklin D. Roosevelt in de jaren 1930 had hij alles moeten inzetten op zijn ‘New Deal’.

“In de jaren dertig van de vorige eeuw worstelden de VS met de Grote Depressie. In Europa lonkte het fascisme. President Roosevelt introduceerde toen een gigantisch sociaal en economisch hervormingsprogramma en tilde zo ontzettend veel Amerikaanse burgers uit armoede en achterstand. Roosevelt speechte: ‘De New Deal is de enige manier om het fascisme uit Amerika weg te houden.’

“Toen miljoenen Amerikaanse burgers door de kredietcrisis hun huizen verloren en in grote ellende terechtkwamen, reikte Obama niet hen, maar de bankiers de hand. Hij voerde toen wel campagne alsof hij net als Roosevelt een New Deal tevoorschijn zou toveren. Alleen bleek die te bestaan uit borgstelling voor banken en verzekeringsfirma’s. Na Obama’s weigering om de banken aan te pakken, volgde de verkiezing van de extreemrechtse populist Donald Trump. Diens strateeg Steve Bannon merkte later terecht op: ‘De erfenis van de financiële crisis is Donald J. Trump.’”

Vorig jaar presenteerde Joe Biden zijn ‘Build Back Better’-plan, met miljardeninvesteringen in klimaat, infrastructuur en sociale zekerheid. Hij wou zo herstellen wat zijn vroegere ‘baas’ Obama had nagelaten?

“Biden nam een vliegende start met het allereerste wetsvoorstel dat hij in maart 2021 tekende: de ‘American Rescue Plan act’, waarmee hij miljarden dollars vrijmaakte om mensen economisch te ondersteunen tijdens de pandemie. Maar daarna verzandde de rest van ‘Build Back Better’. We zitten nu in de totale impasse.”

In maart 2019 werd u adviseur en speechschrijver voor presidentskandidaat Bernie Sanders. U werkte daarvoor als journalist. Hoe kwam Sanders bij u terecht? Bent u ook een ‘commie’?

“Veel Amerikanen beschouwen Bernie als een communist, terwijl hij naar Europese normen een middle-of-the-road-sociaaldemocraat is. In 1999 werd ik Sanders’ perschef, hij zat toen in het Huis van Afgevaardigden. Ik was 24, had journalistiek en politieke wetenschappen gestudeerd en droomde van een carrière in Washington DC, op Capitol Hill. Dus stuurde ik mijn cv naar het Congres. Bernie belde me en ik wist niet wie hij was. (lacht) Intussen ken ik hem bijna een kwart eeuw. Toen hij zich de eerste keer kandidaat stelde voor het presidentschap vroeg hij me al als speechschrijver. Door mijn job als journalist kon dat toen niet. In 2019 vroeg hij het opnieuw en ik sprong.”

Geen spijt van gehad?

“Geen moment, al was het geen makkelijke job. Het is heel moeilijk om Bernie bij te sturen, wat zijn sterkte, maar ook zijn zwakte is. Hij is een loner, wat in de politiek niet echt een voordeel is. Ik werd soms knettergek van hem, wat niet wegneemt dat hij de meest integere politicus is die ik ken. En ik ken er zeer veel. Zijn moreel kompas wijst de juiste richting aan.”

Was Bernie Sanders een betere president geweest dan Joe Biden?

“Zonder twijfel. Joe Biden is met geen stokken uit het Witte Huis te slaan; president Sanders hadden ze niet kunnen binnenhouden. Het probleem met Biden is dat hij al 50 jaar meedraait in het systeem. Zijn visie op hoe onze problemen aangepakt moeten worden, is totaal voorbijgestreefd. Onlangs zei Joe Biden dat Mitch McConnell, de Republikeinse fractieleider in de Senaat, zijn vriend is. ‘McConnell is een man van eer’, voegde hij eraan toe. Die uitspraak is pure waanzin. McConnell is een cynische opportunist.”

U volgt de hoorzittingen over de bestorming van het Capitool van 6 januari op de voet. Volgens sommigen riskeert Donald Trump naar aanleiding van die hoorzittingen vervolging voor poging tot staatsgreep. Gelooft u dat ook?

“De voorbije decennia had Trump al verschillende keren voor de rechter moeten verschijnen. Hij ontsprong altijd de dans en dat gebeurt wellicht ook nu. Amerika vervolgt geen écht machtige mensen. Kijk naar hoe de kredietcrisis is ‘opgelost’: machtige mensen worden bij ons nooit ter verantwoording geroepen. Ik zou Trump graag voor een strafrechter zien verschijnen, alleen staat dat haaks op hoe ons juridisch systeem de voorbije jaren werkte.”

Want volgens u is het Amerikaanse juridische systeem corrupt?

“Tot op het bot, van boven naar beneden. John Roberts, de Opperrechter van het Amerikaanse Hooggerechtshof, wordt algemeen als bedachtzaam en gematigd gezien. Niemand lijkt te beseffen dat hij de man is die met vier verschillende historische uitspraken corruptie gelegaliseerd heeft. Als Chief Justice zorgde hij ervoor dat het Hooggerechtshof alle remmen op particuliere financiering van politici en hun campagnes wegnam. Eén van die uitspraken stelt letterlijk dat ‘de aankoop van invloed en toegang een centraal kenmerk van de democratie belichaamt’. Zo verbiedt de Citizens United-uispraak uit 2010 alle grenzen en limieten op zogenaamde ‘onafhankelijke uitgaven’. Roberts zette de sluizen naar corruptie wagenwijd open.

“In een rechtsstaat worden pogingen tot corruptie bestreden, omdat ze illegaal zijn en omdat het om vuil geld gaat. Bij ons in de VS is corruptie gelegaliseerd via al die ongebreidelde mogelijkheden die bedrijven, particulieren en organisaties hebben om politici en hun campagnes te financieren. Er wordt met een beschuldigende vinger naar de corrupte Russische kleptocratie van Vladimir Poetin gewezen, terwijl het bij ons geen haar beter is.”

De VS zijn natuurlijk geen dictatuur.

“Kijk, er wordt nu hard geroepen: ‘Op 6 januari 2021 probeerde Trump onze verkiezingen te stelen.’ Dat is waar, maar in 2000 stal het Hooggerechtshof al eens de verkiezingen van de Democraat Al Gore in het voordeel van de Republikein George W. Bush. Drie van de mensen die de diefstal toen mogelijk maakten door de telling in Florida door het Hooggerechtshof te laten stopzetten, werden later beloond met een zitje in datzelfde Hooggerechtshof. John Roberts was één van hen; Coney Barrett en Brett Kavanaugh de twee anderen. Exact wat Trump bij de laatste presidentsverkiezingen eiste, gebeurde in 2000: ‘Stop de telling!’

“Op de 6 januari-hoorzittingen zie ik dan hoe de Republikeinse politica Liz Cheney voorgesteld wordt als ‘de behoedster van de democratie’. Terwijl ze verdorie de dochter is van Dick Cheney, de man die vice-president werd van George Bush na de diefstal van Gore’s verkiezingsoverwinning.”

Maakt Donald Trump kans om in 2024 herverkozen te worden?

“Zeker. Iedereen weet dat hij niet deugt en toch is de kans reëel dat hij opnieuw de macht grijpt. Dat heeft alles te maken met de normalisering van onze ‘gelegaliseerde’ corruptie. Veel Amerikanen beschouwen corruptie als iets waar politici zich nu eenmaal aan bezondigen. De teneur is zelfs: ‘Wie het als politicus wil maken, moét corrupt zijn.’ Donald Trumps openlijke corruptie is geen schandaal meer. Voor veel medeburgers is hij het prototype van wat een politiek leider is. Mijn land zit terug in de jaren dertig.”

U ziet paralellen met de jaren voor de Tweede Wereldoorlog?

“We leven in Weimar-Amerika, zoals de Duitse republiek vlak voor de machtsovername door Hitler. Onze samenleving is doortrokken van nihilisme dat op korte termijn leidt tot fascisme. We stevenen daar recht op af. Ik ben Joods, mijn vrouw is Joods en we hebben twee kleine kinderen. Onze families kennen de verhalen van toen. We houden ons hart vast voor wat komen zal.”

Bio

David Sitora

• Geboren in 1975 in New Haven, Connecticut
• Studeerde journalistiek en politieke wetenschappen
• Was als twintiger Bernie Sanders’ perschef en werd in 1999 diens speechschrijver
• Runt als journalist vanuit zijn thuisstad Denver de nieuwssite The Lever
• Maker van de podcast The Meltdown over de financiële crisis
• Scenarist van Don’t look up!

© Jan Stevens