‘Bibi Netanyahu ziet het hele Palestijnse volk als een vijand die uitgeschakeld moet worden’

De Joodse historicus Moshe Zimmermann (81) geldt als een autoriteit in het onderzoek naar antisemitisme. Sinds hij de regering Netanyahu beschuldigt van het uitvoeren van oorlogsmisdaden in Gaza, wordt hij in Israël een ‘auto-antisemiet’ genoemd. “Ik was dertig jaar geleden al pessimistisch, maar ben het nu meer dan ooit.”

Als hoofd van het Richard Koebner Center for German History aan de Hebrew University in Jeruzalem voerde Moshe Zimmermann een academische carrière lang onderzoek naar de moderne geschiedenis van de Joden in Duitsland en het antisemitisme. Professor emeritus Zimmermann is een van Israëls meest gerenommeerde historici. Vijf maanden na het bloedbad dat Hamas op 7 oktober 2023 in Israël aanrichtte, verscheen in Duitsland zijn boek Niemals Frieden? Israel am Scheideweg. Daarin waarschuwde hij dat de staat Israël op de rand van de afgrond balanceert. Zimmermann verweet premier Benjamin Netanyahu, de extreemrechtse ministers in diens regering en de kolonisten op de Westelijke Jordaanoever medeverantwoordelijk te zijn voor de pogromachtige terreur van 7 oktober. Hij noemde hun acties een bedreiging voor het voortbestaan van Israël. Niemals Frieden? leverde de professor die zoveel over antisemitisme gepubliceerd heeft, het verwijt op zélf een antisemiet te zijn.

“Ze noemen me een ‘auto-antisemiet’”, zegt hij. ‘Terwijl ik als historicus een expert ben op het gebied van antisemitisme, vooral dan het antisemitisme in Duitsland. We zijn vandaag dus in de absurde situatie beland waarin een kenner van het antisemitisme beschouwd wordt als een zichzelf hatend lid van de Joodse gemeenschap. ‘Zelfhaat’ onder Joden is trouwens een bekend thema in het onderzoek naar antisemitisme.”

Zimmermann kreeg dat label van Joodse zelfhater of auto-antisemiet wel eerder opgeplakt. “Wat niet wil zeggen dat u degenen die dat beweren, ook moet geloven. Dertig jaar geleden al werd ik een verrader genoemd. Ik moest toen voor de rechter verschijnen omdat ik het gewaagd had de kolonisten aan te vallen.”

In februari 1994 vermoordde de Joodse religieuze extremist Baruch Goldstein in koelen bloede 29 Palestijnen in een moskee in de ‘Grot van de Patriarchen’ in het centrum van Hebron. Goldstein overleefde zijn aanslag niet en groeide voor de kolonisten op de Westelijke Jordaanoever uit tot een martelaar. Een jaar later maakte Moshe Zimmermann in een interview met een Israëlisch weekblad de vergelijking tussen de opvoeding van kinderen van de Joodse kolonisten en de Hitlerjugend. Hij wees erop hoe ze allebei vanaf hun geboorte gehersenspoeld werden om paranoïde en racistisch te worden.

“Een verrader is iemand waar je bang voor moet zijn”, zegt Zimmermann. “Daarom omschrijven ze in Israël critici zoals ik liever als ‘ein Spinner’. Kent u het Duitse woord ‘Spinner’? Dat is een dromer die het contact met de realiteit kwijt is. Een ‘Spinner’ moet nooit ernstig genomen worden. Mensen zoals ik worden zo geringschattend aan de kant geschoven als we onze bedenkingen uiten over allerlei maatregelen die de Israëlische regering neemt.”

Is Israël nog steeds een democratie?

Moshe Zimmermann: “Het land is een democratie omdat het zichzelf nog altijd zo noemt. Tegenwoordig hoeven democratieën geen liberale democratieën meer te zijn. Je kunt vandaag zelfs stellen dat Rusland een democratie is omdat er zogezegd verkiezingen georganiseerd worden, net als in Wit-Rusland. Waarmee ik maar wil zeggen: het begrip ‘democratie’ betekent niet zoveel meer. Als u me zou vragen of Israël nog steeds een liberale democratie is, in de geest van de democratieën die groeiden uit de Franse en Amerikaanse revoluties in de 18e eeuw, kan ik alleen maar vaststellen dat dat niet langer het geval is.”

Het concept ‘liberale democratie’ met diepe wortels in de Verlichtingswaarden ‘vrijheid, gelijkheid, solidariteit’ staat in het hele Westen zwaar onder druk.

Zimmermann: “Dat is inderdaad helaas een tendens. Na de implosie van het communisme en de val van de Berlijnse Muur in 1989 brak het zogenaamde ‘einde van de geschiedenis’ aan (verwijzing naar het in 1992 verschenen boek The end of history waarin politiek filosoof Francis Fukuyama de liberale democratie voorstelde als de ultieme bestuursvorm  – JS). De liberale democratie leek de overwinnaar te zijn, alleen blijkt dat nu niet meer dan een illusie. Antidemocratische of antiliberale elementen slaagden erin zich te reorganiseren. Ze bereidden zich voor op dat moment waarop de liberale democratie zwak genoeg stond om toe te slaan.

“In 1990 vond er een succesvolle geweldloze revolutie plaats, niet alleen in Duitsland, maar ook in Oost-Europa. Naoorlogse dictaturen werden overwonnen. Wij geloofden allemaal dat de toen in het Westen gangbare vorm van democratie die liberaal en open was, tot in de verre toekomst succesvol zou blijven. Want die democratie had haar verdiensten al uitvoerig bewezen. Alleen ontdekten we in de jaren na 1990 dat het toch niet zo makkelijk was. De bad guys bleven op het vinkentouw zitten en zijn nu in actie geschoten.”

Kwam dat als een schok voor u?

Zimmermann: “Minder verrassend is het om te moeten vaststellen dat het Rusland van Vladimir Poetin de liberale democratie de rug toegekeerd heeft. Maar je zou zeker geschokt moeten zijn door wat er in de Verenigde Staten gebeurt, waar ze een echte grondwet hebben, of door wat er in West-Europa plaatsvindt met de opkomst van al die rechtse populistische partijen.”

Schrok u toen extreemrechtse partijen onder impuls van Benjamin Netanyahu toetraden tot de Israëlische regering?

Zimmermann: “Nee, want die neiging naar het rechts-extremisme is iets wat zich sinds 1977 steeds verder ontwikkeld heeft. In dat bewuste jaar, tien jaar na de Zesdaagse Oorlog, nam de nationalistische partij Likoed de macht in Israël over. Zij werd de centrale regeringspartij en verving de sociaaldemocraten van de Arbeiderspartij.”

De staat Israël was in oorsprong een sociaaldemocratisch project?

Zimmermann: “Tot 1977 was dat inderdaad zo. Daarna werden de lakens uitgedeeld door een nationalistische Likoed-regering, met slechts twee korte tussenpozen. Binnen die opeenvolgende regeringen haalden de extremere machten steeds meer de bovenhand. Wat er de afgelopen vijf jaar in Israël gebeurde, is dus geen verrassing, al is het natuurlijk wel extremer dan wat er in dezelfde periode in Duitsland, Nederland of België plaatsvond. Het zuivere rechtse extremisme nam het bij ons over.”

Wat voor gevolgen heeft dat voor mensen zoals u, de in Israël geboren en getogen liberaal-democraten?

Zimmermann: “Liberale Israëliërs lezen Haaretz, die ene liberale krant die ons land nog rijk is. Op een of andere manier proberen ze hun weg te vinden in die steeds kleiner wordende omgeving die net zo liberaal is als zij. Intussen worden ze voortdurend geconfronteerd met die oprukkende illiberale sfeer.

“Mag ik een voorbeeld geven? Haaretz, de krant die ook ik lees, wordt actief bestreden door de overheid. Het gaat zo ver dat ze proberen haar te sluiten. Ze kunnen dat niet open en bloot doen, maar wel via allerlei omwegen. Zo worden er van overheidswege geen advertenties meer in Haaretz geplaatst. Dat overheidsgeld vloeit nu uitsluitend naar kranten van rechtse tot extreemrechtse signatuur.

“Een ander voorbeeld uit mijn eigen academische milieu. Mijn universiteit staat onder grote druk van de overheid om alle uitingen van sympathie voor de mensen in Gaza te bestrijden. Daarom is er een wetswijziging doorgevoerd die universiteiten verbiedt om studentenorganisaties toe te laten ‘die terrorisme steunen’. De definitie die de Israëlische overheid hanteert voor ‘steun aan terrorisme’ omvat alle vormen van sympathie voor, of interesse in de inwoners van Gaza.”

In 2019 bezocht ik in Tel Aviv Breaking the Silence, de NGO die getuigenissen verzamelt van Israëlische militairen die niet in het reine komen met hoe ze de Palestijnse bevolking in de bezette gebieden behandelden. “Het McCarthyisme viert hoogtij in dit land”, zei toenmalig directeur Avner Gvaryahu. “Netanyahu en consorten willen de poortwachters van de democratie en van de mensenrechten het zwijgen opleggen.”

Zimmermann: “De manier waarop Breaking the Silence wordt aangepakt, gaat naar de kern van de zaak. Tot vandaag mag die NGO blijven bestaan. Alleen zal zo goed als geen enkele school in Israël mensen van Breaking the Silence uitnodigen om te komen spreken. Leerkrachten en schooldirecties laten organisaties als Breaking the Silence links liggen omdat ze geen conflicten met ouders of leerlingen willen. Het hele klimaat in Israël is dus intussen zo geëvolueerd dat het ministerie van Onderwijs zelf helemaal niets meer hoeft te ondernemen om de mensen van bijvoorbeeld Breaking the Silence het zwijgen op te leggen. Ik vind dat zeer angstaanjagend. Want zelfs nog vooraleer je als organisatie officieel verboden wordt, kun je al bijzonder effectief geboycot worden door die groepen die erin slagen luid genoeg tegen je te protesteren. Wie nu op straat tegen de voortzetting van de oorlog in Gaza probeert te demonstreren, riskeert door de politie aangehouden te worden. Want in Israël tegen de oorlog demonstreren, wordt beschouwd als steun aan terrorisme.”

Mensen die gearresteerd worden omdat ze demonstreren tegen de oorlog: dat gebeurde ook met Russische burgers die meteen na de invasie in Oekraïne op straat kwamen tegen Poetins ‘speciale militaire operatie’.

Zimmermann: “Rusland loopt in deze kwestie toch nog steeds twee stappen voor op Israël. De strategie is vooral dat er een atmosfeer gecreëerd wordt waarbij iemands interesse of strijd wordt voorgesteld als onwettig. De prominente Arabisch-Israëlische volksvertegenwoordiger Ayman Odeh plaatste een bericht op X waarin hij bij de vrijlating van Israëlische gijzelaars en Palestijnse gevangenen zijn medeleven betuigde met de mensen van Gaza. Het gevolg was dat de andere leden van de Knesset bijeenkwamen om Odeh uit het Israëlische parlement te verdrijven. Wat toch zeer extreem is, want Ayman Odeh is door zijn kiezers verkozen om in de Knesset te zetelen. Zo werkt nu eenmaal de democratie.”

Klopt de indruk dat de Israëlische regering àlle inwoners van Gaza beschouwt als terroristen?

Zimmermann: “Dat is geen indruk, maar wordt door sommige regeringsleden ook zo uitgesproken. Niet door alle leden van de regering, maar sommigen beschouwen de hele populatie van Gaza op zijn minst als ‘aanhanger van Hamas’, wat wil zeggen: ‘aanhanger van terrorisme’. Daarom vinden ze ook dat àlle mensen in Gaza moeten kunnen bestreden worden, ook al gaat het dan over gewone burgers. Sommige leden van de Knesset zijn zo extreem dat ze zelfs de wens hebben geuit om ook achter de vrouwen en kinderen van Gaza aan te gaan. Hun redenering: onschuldige kinderen zouden wel eens kunnen opgroeien tot terroristen. ‘Je moet het in de kiem smoren’, zeggen ze dan.”

Denkt premier Netanyahu daar ook zo over?

Zimmermann: “Bibi Netanyahu nam de zeer ingrijpende beslissing om leden van de Knesset die zo extreem denken, als ministers in zijn regering op te nemen. Als je het met die denkbeelden niet eens bent, maak je ze toch geen minister? Als je dergelijke politici wél tot minister benoemt, geef je toch vanzelf je instemming of steun aan dergelijke uitlatingen?

“Al weet ik niet exact wat Bibi werkelijk denkt. Het enige wat ik wel zeker weet, is dat hij niet altijd de waarheid spreekt. Maar zelfs als we het feit negeren dat hij meestal liegt, kunnen we nooit inschatten wat er precies in zijn hoofd omgaat. We kunnen zijn gedachten alleen afleiden uit zijn daden. En die leren ons dat hij niet alleen de burgers van Gaza, maar het hele Palestijnse volk ziet als een vijand die op een of andere manier uitgeschakeld moet worden.”

‘Genocide’ is dus geen foute woordkeuze voor wat Netanyahu en zijn regering in Gaza aanrichten? Want een heel volk ‘uitschakelen’ is toch hetzelfde als hen uitroeien?

Zimmermann: “Wat wij in Gaza doen, is een oorlogsmisdaad. Daar bestaat geen twijfel over. Of dat als genocide kan worden gedefinieerd, laat ik over aan de experts die de artikelen van het internationale Genocideverdrag kennen. Voor zover ik dat verdrag kan interpreteren, is wat sommige regeringsleden van plan zijn, inderdaad genocide.

“Die huiveringwekkende absurditeit is bijna niet te bevatten. Want wij, Joden, weten heel goed waarom het Genocideverdrag in 1951 in werking trad. Dat was net vanwege het precedent van de Tweede Wereldoorlog waarbij wij het slachtoffer waren van een genocide. In plaats van daar lessen uit te trekken en ver weg te blijven van elke vorm van misdaden tegen de menselijkheid, voeren we die nu zelf uit. We rechtvaardigen onze acties met het voorwendsel dat wij degenen zijn die worden aangevallen. We bezweren onszelf dat degenen die ons aanvallen of tegen ons zijn, ons willen uitroeien en dat daarom onze reactie gerechtvaardigd is.”

Israël werd op 7 oktober 2023 toch ook door Hamas aangevallen? Met als bloederige tol meer dan 1.200 doden en ongeveer 250 gijzelaars.

Zimmermann: “Daar bestaat geen enkele twijfel over. Hamas is een puur terroristische organisatie, geïnteresseerd in genocide. Haar plan is om Israël te vernietigen, samen met de Joden die er wonen. Maar dat wil nog niet zeggen dat Hamas als voorwendsel gebruikt kan worden om dan maar alle Palestijnen uit te schakelen. We moeten heel voorzichtig zijn met definities. Niet alle Palestijnen zijn Hamas. En wij zijn zelf in grote mate verantwoordelijk voor het feit dat Hamas Gaza kon overnemen, besturen en zo haar aanval op Israël op 7 oktober kon inzetten.”

Over het Israëlische leger, het IDF, wordt vanuit Israël altijd volgehouden dat het ‘het meest morele leger’ ter wereld zou zijn. Stel dat het waar is, waarom zeggen de soldaten die nu in Gaza actief zijn, dan niet in koor: ‘Van deze oorlogsmisdaad willen we niet langer deel uitmaken’?

Zimmermann: “‘Het meest morele leger’ is niet meer dan een slogan en zegt niets over de ware aard van het Israëlische leger. Al is het wel zo dat het IDF bij de start moraliteit hoog in het vaandel voerde. Plunderen en doden zonder noodzaak werden resoluut afgewezen. Israëlische militairen dienden zich te gedragen volgens de regels van het internationaal recht. Maar gaandeweg namen de excessen toe.

“Er speelt nog een ander belangrijk element mee: l’esprit de corps. Als de commandant je een bevel geeft, voer je dat uit. Een goede kameraad doet hetzelfde als zijn makkers. Jonge Israëliërs die inzien dat de huidige standaard van het IDF ver afwijkt van die van een moreel leger, proberen de dienstplicht te vermijden of doen er alles aan om geen reservist te worden. De minder kritische jonge mensen steunen dit soort van oorlogsvoering en geloven dat ze tegen een vijand vechten waarvoor de regels van het internationaal recht niet langer gelden.”

In maart van dit jaar postte Donald Trump een bizar AI-filmpje waarin hij het toekomstige Gaza voorstelde als de Rivièra van het Midden-Oosten. Netanyahu, Trump en Elon Musk lagen er op ‘Trump Plaza’ cocktails te slurpen. De etnische zuivering die nu in Gaza op bevel van de Israëlische regering plaatsvindt, werd pas mogelijk door het fiat van de Amerikaanse president?

Zimmermann: “Vóór het aantreden van Donald Trump was er geen enkele steun voor het reduceren van de bevolking in de Palestijnse gebieden. Overal ter wereld wist iedereen dat zoiets ‘etnische zuivering’ heet, wat zelfs niet in tijden van oorlog mag plaatsvinden. Maar Trump besloot dat hij geen zaken had met het internationaal recht en deed zijn ‘Rivièra-suggestie’. Die werd meteen geaccepteerd door Netanyahu en zijn regering. Ook leden van de oppositie in Israël hadden daar oren naar: ‘Wat een interessant voorstel!’ Wat wil zeggen dat ook zij vinden dat het internationaal recht in Gaza genegeerd kan worden. Zo ver zijn we inmiddels gekomen.

“Trump ziet Gaza als een extra stuk land dat ontwikkeld kan worden tot een Rivièra. Als de twee miljoen mensen die daar wonen een obstakel vormen, moeten ze maar naar elders worden verplaatst. Zijn discours sluit perfect aan bij dat oude idee van rechtse Israëliërs die het altijd hadden over het in handen krijgen van ‘heel Israël’, inclusief de Palestijnse gebieden. Aan de Palestijnse bevolking wilden zij dan voorstellen om naar een Arabisch land te vertrekken. Hun propaganda luidde: ‘Arabieren hebben 22 landen, waarom moeten ze er dan nog één op Israëlische bodem hebben, tussen de rivier en de zee?’”

Is dat niet precies wat de regering van Netanyahu nu probeert te bewerkstelligen?

Zimmermann: “Netanyahu’s regering voert inderdaad niet alleen een oorlog tegen Gaza, maar gebruikt deze situatie ook om druk uit te oefenen op de Palestijnen op de Westelijke Jordaanoever. Ze doet dat via de kolonisten die daar wonen. Die worden nu niet alleen door het leger, maar ook rechtstreeks door de regering gesteund. Als de minister van Financiën in je regering (de extreemrechtse kolonist Bezalel Smotrich -JS) zich tot doel stelt de Palestijnse gebieden te koloniseren of annexeren, belanden al degenen die druk uitoefenen op de Palestijnen om te vertrekken vanzelf in een ideale positie.”

Vindt u een boycot van Israël een goed idee?

Zimmermann: “Pogingen om het bestaan van Israël in twijfel te trekken, gaan een brug te ver. Net als pogingen om Israël uit te schakelen of het land in zijn geheel te boycotten. De legitimiteit van het bestaan van Israël wordt gewaarborgd door het internationaal recht. Dat was een besluit van de Verenigde Naties. In 1947 stelden zij dat er een Palestijnse staat naast de Israëlische gecreëerd moest worden. Dat moet het uitgangspunt blijven; daar moeten we opnieuw naar streven.

“Maar als Israël iets onderneemt wat in strijd met het internationaal recht is, moét er een sanctie tegen mijn land worden opgelegd. Alleen mag zo’n sanctie nooit tegen alle Israëliërs worden gebruikt. Al moeten de regeringsleden er zich wel degelijk van bewust zijn dat er tegen hen sancties opgelegd kunnen worden. Zoals de arrestatiebevelen door het Internationaal Strafhof in Den Haag tegen de Israëlische premier en zijn vorige minister van Defensie (Yoav Gallant – JS). Ook het boycotten van producten van de Israëlische kolonisten kan overwogen worden. Want zij zijn voorstanders van het overtreden van het internationale recht.”

Zou een boycot van Israëls bloeiende wapen- en beveiligingsindustrie niet meer effect hebben? Europa is de belangrijkste klant.

Zimmermann: “Mij lijkt het verstandiger en meer ter zake om eerst die producten te boycotten die geproduceerd zijn door de Israëlische nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever. Zo begint het misschien tot de kolonisten door te dringen dat hun onrechtmatige handelingen ook schadelijk voor henzelf kunnen zijn. Dat lijkt mij veel wenselijker dan een algemene boycot, waarbij allerlei Israëlische exportproducten zonder enige nuance in de ban worden geslagen. Sancties moeten gericht zijn op het creëren van een situatie waarin Israël zijn gedrag corrigeert. Ze mogen nooit tot doel hebben om Israël te vernietigen of chaos te veroorzaken, alleen maar omdat de huidige regeringscoalitie haar kans schoon ziet om haar ideologie door te drukken.”

U gelooft nog steeds in de tweestatenoplossing Israël en Palestina? Na alles wat er aan het gebeuren is, blijft dat volgens u mogelijk?

Zimmermann: “Het is geen kwestie van ‘mogelijkheid’, maar van legitimiteit. Het uitgangspunt moét blijven: zolang de staat Israël bestaat, is er nood aan een parallelle staat van de Palestijnen. Alles vertrekt vanuit het idee van die twee staten.

“Ik ben me er heel goed van bewust dat de tweestatenoplossing vandaag veel moeilijker is dan in de tijd voor Netanyahu de macht in de Likoedpartij overnam. Dat was nota bene in 1993, het jaar waarin de Palestijnse verzetsorganisatie PLO Israëls bestaan erkende, en Israël de Palestijnen als volk. Dit had het begin moeten markeren van een proces dat zou leiden tot de oprichting van de Palestijnse staat.”

In 1993 sloten de toenmalige Israëlische premier Yitzhak Rabin en PLO-leider Yasser Arafat onder het goedkeurende oog van de Amerikaanse president Bill Clinton de Oslo-akkoorden die moesten leiden tot de twee staten. Met de moord op Rabin twee jaar later, schoot een rechtse Israëlische extremist ook die Oslo-akkoorden aan flarden.

Zimmermann: “Het idee van de twee staten werd om zeep geholpen door extremisten aan beide kanten. Palestijnse extremisten kantten zich tegen de PLO en terroriseerden de Israëlische bevolking. De extremisten in de Israëlische samenleving probeerden elke vorm van samenwerking met de Palestijnen te ruïneren. Jammer genoeg bleek dat extremisme zeer succesvol. Het zorgde ervoor dat een tweestatenoplossing heel ingewikkeld werd. Toch moeten we blijven proberen dat punt te bereiken waarop beide partijen het idee van twee staten opnieuw accepteren. Vervolgens moet er een programma ontwikkeld worden om die tweestatenoplossing ook mogelijk te maken. Dat kunnen dan natuurlijk nooit twee puur etnische staten zijn, met in het ene land enkel Israëliërs en in het andere enkel Palestijnen. In elke staat zal naast de dominante meerderheid altijd een minderheid leven, met gelijke rechten.”

Want anders eindig je met een full blown apartheidssysteem?

Zimmermann: “Precies. Als we echt aan de liberale democratie verknocht zijn, moeten er twee staten komen die naast elkaar leven. Elk met een minderheid van eigen burgers die een andere nationaliteit hebben: Israëliërs of Joden die als Palestijnen in de staat Palestina leven en Palestijnen of Arabieren die als Israëliërs in de staat Israël leven. Dat laatste is er eigenlijk nu al: in Israël is er een Arabische minderheid van ongeveer 25 procent. Zij hebben gelijke rechten, tenminste toch op papier. Als Israël een Arabische minderheid tolereert, waarom zou de Palestijnse staat dan geen Israëlische minderheid tolereren? Misschien is België een goed voorbeeld van hoe twee bevolkingen toch vredevol naast en met elkaar kunnen samenleven.”

Is er met het door Hamas aangerichte bloedbad in Israël op 7 oktober 2023 en met het door de Israëlische regering aangerichte bloedbad in Gaza niet te veel haat gecreëerd om ooit nog in vrede te kunnen samenleven?

Zimmermann: “In 1993 was er ook al een overvloed aan haat en toch kon er een overeenkomst gesloten worden tussen Palestijnen en Israëliërs. Nu is de wederzijdse haat zeker nóg extremer, waardoor het ongetwijfeld véél moeilijker geworden is om die toestand te bereiken waarin we elkaar tolereren. Alleen mag u één ding niet onderschatten: wij zijn geen Europeanen, maar inwoners van het Midden-Oosten. Het grote verschil is dat Europeanen hun wrok maar moeilijk kunnen overwinnen. De Duitsers noemen dat ‘Erbfeindschaft’, van generatie tot generatie overgeleverde vijandschap. Pas na 1945 vonden Europeanen een manier om die vijandschap tussen landen als Duitsland en Frankrijk te begraven. In het Midden-Oosten heerst er een andere mentaliteit. Arabische families slagen erin om zelfs de ergste ruzies te beslechten. Ze schakelen dan bijvoorbeeld een tussenpersoon in om tot een akkoord te komen. Misschien kunnen dat soort van eeuwenoude instrumenten ooit helpen om de relaties tussen Israël en zijn buren te normaliseren. Dat is wat ik hoop, al is er geen enkele garantie dat het ook ooit zal gebeuren.

“Ongeveer 25 procent van alle Israëlische kiezers is voorstander van een fundamentele verandering. Er is die 15 procent die op Arabische partijen stemt; zij vormen mogelijk een brug tussen Joden en niet-Joden in Israël. En dan is er nog 10 procent die voor de Democratische Partij stemt, de afstammeling van de voormalige Arbeiderspartij en de Liberale Partij. Zij zouden de ruggengraat van een toekomstige verandering kunnen vormen. Al heb je natuurlijk sowieso meer dan 25 procent in de Knesset nodig om echt dingen in gang te zetten. De leider van de Democratische Partij, Yair Golan, was een generaal. Hij is open, pleit voor wederzijdse tolerantie tussen Joden en Arabieren en is voorstander van vrede tussen Israël en de Palestijnen. Misschien is hij iemand waar we op kunnen bouwen. Die gedachte houdt Israëliërs zoals ik voorlopig in leven.”

Erg optimistisch klinkt dat niet?

Zimmermann: “Dertig jaar geleden was ik al pessimistisch; nu ben ik het meer dan ooit.”

Bio

Moshe Zimmermann

• Geboren op 25 december 1943 in Jeruzalem
• Zijn ouders kwamen oorspronkelijk uit Hamburg, maar ontvluchtten in 1935 nazi-Duitsland
• Als geschiedenisprofessor aan de Hebrew University of Jerusalem voerde hij diepgaand onderzoek naar antisemitisme in Duitsland en naar de moderne geschiedenis van de Duitse Joden
• Zijn werk werd vele malen onderscheiden, onder andere met de prestigieuze Humboldt Prize

© Jan Stevens