‘Hoe groter Poetins haat, hoe ingewikkelder en duurder het gif dat hij inzet. Hij kickt daarop’
In 2014 duwde de Britse onderzoeksjournalist John Sweeney onaangekondigd Vladimir Poetin een microfoon onder de neus. “Heeft u spijt van de moorden, meneer?”, vroeg hij. Omdat de Russische president het antwoord schuldig bleef, reconstrueert Sweeney vanuit Kiev zelf het moordparcours van de man die hij de ‘Killer in het Kremlin’ noemt. “Hij is een monsterlijk corrupte seriemoordenaar.”
Bijna twintig jaar lang maakte John Sweeney ophefmakende reportages voor de BBC-actualiteitenprogramma’s Panorama en Newsnight. Hij volgde de oorlog in Tsjetsjenië, berichtte over massagraven in het Zimbabwe van Robert Mugabe, blikte een onthullende documentaire over Scientology in, ging undercover in Noord-Korea en onderzocht de bromance tussen Donald Trump en Vladimir Poetin.
In 2019 draaide John Sweeney voor Panorama een documentaire over de Britse extreemrechtse politicus Tommy Robinson. In een door een medewerkster van Robinson in het geheim opgenomen drankovergoten gesprek noemde Sweeney de BBC ‘een domme en irritante organisatie’. Het filmpje ging online en de BBC-top schrapte Sweeney’s documentaire waarna hij ontslag nam en freelancer werd.
Na de Russische invasie in Oekraïne verkaste John Sweeney van Londen naar Kiev. Daar brengt hij nu verslag over de oorlog uit en schreef hij Killer in het Kremlin, het bloedstollende relaas van een kwart eeuw schrikbewind onder Vladimir Poetin.
JOHN SWEENEY: “Leven in Kiev is surrealistisch. Gisteren stuurden de Russen raketten en drones. De Oekraïense luchtafweer haalde ze allemaal uit de lucht. Die raketaanvallen zijn intussen een vast onderdeel van mijn bestaan. Op 10 oktober 2022 vuurden de Russen een hele vloot kruisraketten op Kiev af. Vier troffen doel en doodden achttien burgers. Dat was vreselijk. Die datum vormde een keerpunt voor de verdediging van de stad: sindsdien onderschept de luchtafweer de meeste raketten en drones, dankzij het uitstekend werkende Patriot-luchtverdedigingssysteem van het Westen. Toch zorgen de niet aflatende raketaanvallen ervoor dat ik me constant van de dreiging bewust ben.”
Nu de Russische conventionele raketten steeds minder doel raken, wordt de verleiding voor Vladimir Poetin misschien groot om er een paar kernkoppen op te monteren?
SWEENEY: “De Chinezen waarschuwden hem klaar en duidelijk: ‘Gebruik geen kernwapens.’ Hij heeft China broodnodig en zal dat daarom ook niet doen. Waar het nucleair wel ernstig uit de hand kan lopen, is bij de kerncentrale van Zaporizja. Dat is hier 500 km vandaan en daar maak ik me veel zorgen over. Tegelijkertijd is de prille zomer in en rond Kiev prachtig! Ik heb nu het gevoel alsof ik in het Londen van 1940 leef. Ja, ik kan hier de dood vinden. Maar boy, we vechten van hieruit tegen dat fucking monster. Ik voel me op deze plek solidair met de vredelievende democratie die Oekraïne is.”
U noemt uzelf een ‘old-schoolreporter’.
SWEENEY: “Dat wil zeggen dat ik veel drink. (lacht) Ik word binnenkort 65 en dat heeft als prettig bijverschijnsel dat ik geen blad voor de mond meer neem. Ik hecht als journalist enkel belang aan de waarheid, heb een hekel aan propaganda en breng de verhalen van buitengewone Oekraïense burgers in deze oorlog. Ik hecht ontzettend veel belang aan mijn vrijheid als freelancejournalist en schrijver.”
De inval in Oekraïne was voor velen een verrassing. De verontwaardiging over het in de as leggen van een stad als Marioepol groot. Terwijl Vladimir Poetin bij zijn aantreden als premier in 1999 met de oorlog in Tsjetsjenië toch al liet zien tot welk bloedvergieten hij in staat is?
SWEENEY: “Van bij de start van zijn carrière was hij een monster. Dé vraag is dan inderdaad: waarom koost het Westen ervoor om weg te kijken?
“De oorlog in Tsjetsjenië werd in september 1999 in gang geschoten door een paar bomaanslagen op flatgebouwen, waaronder één in Moskou. Die aanslagen waren het werk van de Russische geheime dienst FSB, maar werden in de schoenen van ‘Tsjetsjeense terroristen’ geschoven. De Britse en Amerikaanse geheime diensten, MI6 en de CIA, wisten meteen hoe de vork in de steel zat. Toch werd snel de keuze gemaakt om weg te kijken, want het Westen wou o zo graag zakendoen met Vladimir Poetin. Zijn presidentiële voorganger Boris Jeltsin was een manisch-depressieve alcoholist, bevoegd voor het nucleaire wapenarsenaal van de Sovjet-Unie. Poetin leek een verstandiger alternatief: hij bedronk zich niet en zag eruit als een keurige boekhouder.”
Hij leek rationeel en pragmatisch?
SWEENEY: “Ja, alleen was dat een catastrofale vergissing, want hij bleek gevaarlijker én slechter te zijn dan dronkenlap Jeltsin. Vandaag zeggen zowat alle oudere dissidenten dat het leven onder Poetin véél onveiliger is dan onder Sovjetleider Brezjnev en de communistische geriatrische patiënten die daarna aan de macht kwamen.
“Poetin kreeg nog een extra boost in het Westen door het vele Russische geld. Via zijn satellietfirma Gazprom verkocht hij olie en gas spotgoedkoop aan de Duitsers. Die waren in de wolken. De oligarchen parkeerden hun vuil geld in de City in Londen. Britse bankiers en politici vonden dat heerlijk.”
De oligarchen kochten delen van chique wijken in Londen op?
SWEENEY: “Met hun misdaadgeld vertimmerden ze de stad tot Londongrad. Ze kochten zo ook politieke macht. Linkse en rechtse politici lieten zich lijmen.
“In 2008 waren zowel de latere conservatieve minister van Financiën George Osborne als Labour-topfiguur Peter Mandelsohn eregasten op het jacht van de Russische aluminiumoligarch Oleg Deripaska, eigenaar van vele weelderige panden in Londen. Er werd toen een gift van 50.000 pond aan de Conservatieve Partij geritseld. Toen die onfrisse deal uitlekte, was het excuus: ‘Deripaska is een anti-Kremlinoligarch.’ Really? Er bestaan geen Russische ‘anti-Kremlinoligarchen’. Een Russisch oligarch mag alleen zijn centen houden als hij netjes doet wat hem vanuit het Kremlin wordt opgedragen. Alle Russische oligarchen in het buitenland zijn onderdeel van de Poetin-machinerie. Als ze niet doen wat het Kremlin verlangt, tekenen ze hun doodvonnis.”
Zoals de bij Poetin in ongenade gevallen oligarch Boris Berezovski die in maart 2013 dood teruggevonden werd in een badkamer van zijn huis vlakbij Londen? Zelfmoord, luidde het verdict.
SWEENEY: “Niemand die Berezovski gekend heeft, gelooft dat de man zelfmoord pleegde. Ik ben er zeker van dat hij uit de weg geruimd is. De Britse overheid vond het overlijden van alweer een Russische opposant in bizarre omstandigheden extreem verdacht. ‘Rare kwestie’, zeggen ze nog steeds.
“Na de aanslagen van 9/11 verschoten de Amerikaanse president George Bush en onze premier Tony Blair hun pijlen aan de invasie in Irak. Al hun aandacht ging naar de oorlog tegen Al Qaida en de Taliban; het Russische fascisme onder Poetin verloren ze volledig uit het oog. Natuurlijk is de radicale islam beangstigend; ik lag als journalist zelf zeven keer onder vuur van de Taliban. Maar Rusland is nóg gevaarlijker. Toch legden we Vladimir Poetin geen strobreed in de weg; in eigen land kon hij moorden zoveel hij wou. Sterker nog: we lieten hem ook moorden in de straten van Groot-Brittannië, denk maar Berezovski, aan de gelukte gifmoord op Aleksandr Litvinenko en de mislukte op Sergej Skripal.”
Volgens u zat de vorige Amerikaanse president Donald Trump in de zak van Vladimir Poetin?
SWEENEY: “Er bestaan zeer ernstige aanwijzingen dat Donald Trump in 2016 de presidentskandidaat van het Kremlin was. Zo is er Trumps innige vriendschap met de Russisch-Amerikaanse projectontwikkelaar Felix Sater. In 2006 bouwden ze samen in New York voor 450 miljoen dollar de zesenveertig verdiepingen tellende wolkenkrabber Trump SoHo. Twee jaar later bracht The New York Times uit dat Felix Sater de in 1966 in Rusland geboren zoon van maffiabaas Michail Sjeferovski is. Sater kwam als kind in de VS terecht en werd later makelaar in Wall Street. In 1991 takelde hij een collega in het gezicht toe met de afgebroken steel van een cocktailglas. Dat ‘akefietje’ leverde Sater vijftien maanden cel op. Een paar jaar later werd hij gearresteerd voor miljoenenfraude in dienst van vier New Yorkse maffiafamilies. Sater sloot een deal met de FBI en werd politieinformant. De vriendschap tussen Trump en Sater overleefde het artikel in The New York Times. In 2010 deelde Felix Sater visitekaartjes uit waarop hij zichzelf aanprees als ‘Senior Advisor to Donald Trump’.”
In 2013 interviewde u Donald Trump voor BBC Newsnight. U vroeg hem toen naar zijn connectie met maffiaman Sater.
SWEENEY: “Ik verwees naar Trumps realityshow The Apprentice toen ik zei: ‘Meneer Trump, had u niet moeten zeggen: “Felix Sater, je hebt een band met de maffia: you’re fired!” Hij gaf een nietszeggend antwoord en ik drong nog eens aan: “U bleef in bed liggen met Felix Sater en hij had een band met de maffia.” Trump werd kregelig: “John, misschien ben je dom, maar een getekend contract kun je dat in dit land niet zomaar verbreken.” Een paar tellen later brak hij het interview af.
“Nadat Trumps favoriete advocaat en ritselaar Michael Cohen in ongenade viel, kwam belastend mailverkeer tussen Cohen en Felix Sater boven water. In het najaar van 2015 mailden ze intens over het nieuwe project Trump Tower Moscow, dat zou worden gefinancierd door een Kremlin-bank. Sater schreef dat hij rechtstreeks toegang had tot Vladimir Poetin: ‘Mate, onze jongen kan president van de VS worden en we kunnen het regelen. Ik zal Poetins team zover krijgen hieraan mee te doen.’”
Ook bij de brexit had Poetin volgens u een vinger in de pap?
SWEENEY: “Daar zijn ernstige aanwijzingen voor, al kan ik die niet hard maken. De enige die het antwoord op die vraag kan geven, is de Britse conservatieve regering. Zij kan aan haar inlichtingendiensten vragen om een onderzoek op te starten, maar ze zal dat nooit doen. Brexitpropagandist Nigel Farage werd niet rechtstreeks betaald en gemanipuleerd door de Russen. De spin in het web is zijn financier, de verzekeraar Arron Banks. Die is getrouwd met een Russische en liep de deur van de Russische ambassade in Londen plat. Farage ontving 8 miljoen pond van Banks; de grootste politieke donatie uit de Britse geschiedenis. Omwille van de vele rook werden er twee officiële onderzoeken naar Arron Banks gevoerd. Die pleitten hem vrij. Maar volgens voormalig MI6-geheim agent Christopher Steele konden de onderzoekers niet diep genoeg graven omdat ze Banks’ financiële handel en wandel in belastingparadijzen niet mochten uitspitten.”
Is die Christopher Steele ook de auteur van het controversiële rapport dat het Kremlin in het bezit zou zijn van een chantagefilmpje waarin Donald Trump zich tijdens de Miss Universe-verkiezing van 2013 door een aantal prostituées liet onderplassen in een Moskouse hotelkamer?
SWEENEY: “Ja, en ook al ontkent Trump dat verhaal, ik blijf dat rapport van Steele ernstig nemen. Niet omdat Chris een vriend van me is, maar omdat hij als voormalige chef van het Rusland-huis van MI6 zeer goed op de hoogte is van het reilen en zeilen van het Kremlin.”
De inval in Oekraïne veranderde de houding van het Westen tegenover Poetin radicaal?
SWEENEY: “Beter laat dan nooit, zeker? Toen ik 23 jaar geleden luid en duidelijk zei: ‘Vladimir Poetin is een oorlogsmisdadiger’, was niemand geïnteresseerd. Hij mocht zijn zin doen in Tsjetsjenië, want volgens het Kremlin voerden de Russen daar strijd tegen gevaarlijke islamisten. Natuurlijk waren er jihadisten, alleen was dat een minderheid. Ik berichtte over de gruweldaden van Poetins regime en werd weggezet als een activist. Vandaag blijkt dat de activisten in het Kremlin zaten en dat ik al die tijd mijn werk deed als journalist.
“Poetin ging in Tsjetsjenië een alliantie aan met de Kadyrovs en sloot er een ‘vrede’ gebaseerd op bloedvergieten en geweld. Ramzan Kadyrov werd geïnstalleerd als dictator en kreeg de vrije hand in het terroriseren en onderdrukken van zijn volk. Al die tijd bleef ik waarschuwen voor de leider in het Kremlin, maar niemand wou luisteren. Dat was zó frustrerend.”
Vladimir Poetin stamt uit de KGB, de latere FSB. Is hij als president nog steeds een FSB-agent?
SWEENEY: “Hij is niet langer een agent, maar de baas van een door de geheime dienst gecontroleerde politiestaat. Officieel nam hij in 1998 afscheid van de FSB. In werkelijkheid heeft hij dat inderdaad nooit gedaan. Als officieuze baas van de geheime dienst nam hij het Kremlin over.
“In zijn beginjaren als president smeedde hij een alliantie tussen de FSB en Russisch geld. Sindsdien liggen de geheime dienst en de oligarchen in bed met elkaar, waarbij de FSB de man is en het geld de vrouw. De oligarchen worden dus geneukt door de geheime dienst. Je kunt je afvragen of ze dat zullen blijven toelaten. Misschien leidt deze oorlog ertoe dat een paar van die oligarchen zich tegen FSB-chef Poetin keren. Misschien.
“De communistische ideologie van de Sovjet-Unie werd ingeruild voor de ideologie van het stelen. De oligarchen zijn maffiosi. Ze verzamelden zoveel geld dat niemand hen nog gangsters mocht noemen. Figuren als Oleg Deripaska en Roman Abramovitsj presenteerden zichzelf als keurige zakenlui. Door de oorlog staan ze op de sanctielijst waardoor ik als journalist meer dan ooit tevoren durf zeggen wat ze écht zijn: gangsters.”
Waarom durfde u dat vroeger niet, of niet zo uitgesproken?
SWEENEY: “Omdat de Russische geheime politiestaat zijn critici ongestraft kon vermoorden. Maar ook omdat ik als journalist door die innige band tussen Britse politici en Russische oligarchen altijd vervolging riskeerde als ik te diep in die beerput vol vuil geld roerde.”
U was bang dat ze ook u uit de weg konden laten ruimen?
SWEENEY: “Die dreiging is er nog steeds, zeker na Killer in het Kremlin. Hebben ze me ooit proberen vergiftigen? Nee. Hebben ze me ooit proberen doodschieten? Nee. Hebben ze me ooit fysiek aangevallen? Ja!
“Eind augustus 2014 trok ik naar Siberië om er Vladimir Poetin te confronteren met de eerder die zomer door het Russische leger uit de lucht geschoten vlucht M H17 van Malaysian Airlines. 298 mensen lieten daarbij het leven. We waren te weten gekomen dat Poetin in het Siberische Jakoetsk een museum voor mammoetkunde ging bezoeken en dat de beveiliging er wellicht niet veel zou voorstellen. Poetin was omringd door cameralui en wetenschappers toen hij het museum binnenschreed. Ik droeg voor de gelegenheid een chic kostuum en stapte naar hem toe, microfoon in de aanslag. ‘Hoe zit het met de moorden in Oekraïne, meneer?’ Ze leken te denken dat ik deel van het protocol was en alle camera’s floepten aan. ‘Oekraïners, Russen, Maleisiërs, Britten, Nederlanders zijn gedood. Heeft u spijt van de moorden, meneer?’ Hij antwoordde lang en saai dat de oorlog in de Donbas de schuld was van de Oekraïense regering en dat ze beter zouden luisteren naar de opstandelingen. Daarna keerde hij zich om en werden we door een stelletje bodyguards afgevoerd. Een uur of vier later zou Poetin samen met een Chinese minister een gaspijpleiding feestelijk openen. Dus trokken we daarnaartoe om nog wat extra vragen over M H17 aan de president te stellen. Toen ik naar het podium wandelde, voelde ik plots een hevige slag in mijn buik. Ik sloeg dubbel van de pijn en de dader verdween tussen de omstaanders. De boodschap was duidelijk: ‘We houden niet van je vragen.’”
Het was meteen ook een waarschuwing: nu is het een stomp in de maag, de volgende keer kom je er niet zo makkelijk van af?
SWEENEY: “In pure maffiastijl, ja. In 2018 werd ik in Moskou opgepakt en naar een politiekantoor gebracht. Ze maakten een kopie van mijn paspoort. Een paar minuten later stond die kopie op een Russisch Telegram-kanaal. Terug in Londen moest ik een nieuw paspoort aanvragen omdat mijn identiteit gestolen was. Er vonden nog allerlei andere pesterijen en gebeurtenissen plaats waarover ik liever niets zeg. Maar ik werd geslagen, gearresteerd, opgesloten en zowel in Moskou als Sint-Petersburg op verschillende adressen lastiggevallen door Russische tv-journalisten terwijl niemand wist dat ik daar was.”
U werd als BBC-journalist door de Russische geheime dienst nauwlettend in de gaten gehouden?
SWEENEY: “Die Russische journalisten waren inderdaad getipt door de geheime dienst. 2018 was het jaar waarin ik tot het besef kwam dat Rusland té gevaarlijk voor me werd. Ik kijk nu uit naar de dag waarop ik op het Rode Plein in Moskou een ritje zal kunnen maken gezeten op een Oekraïense tank. (lacht)”
U schrijft dat Poetin onder de steroïden zit en oppert dat hij misschien kanker heeft. U bent niet de enige met die hypothese, maar is dat geen wensdenken? Hij lijkt kerngezond.
SWEENEY: “Toch is er geen twijfel mogelijk dat er iets mis is. Toen ik hem in 2014 een microfoon onder de neus duwde, zag hij eruit als een fret, met een mager, dun gezicht. Zijn gelaat was duidelijk gebotoxt. Vandaag ziet hij eruit als een hamster met gevulde wangen. Dat is een klassiek beeld van iemand die aan de steroïden zit. Ofwel slik je die omdat je een rugpatiënt bent, ofwel omdat je kanker hebt. Ashley Grossman is professor neuro-endocrinologie aan de Universiteit van Oxford. Aan de hand van beelden van Poetin stelt hij onomwonden: ‘Deze man zit onder de steroïden.’”
Dat is geen veronderstelling van de professor, maar een zekerheid?
SWEENEY: “Een absolute zekerheid. Waarom hij ze slikt, weten we niet. Grossman vindt het meest waarschijnlijke dat het om lymfeklier- of schildklierkanker gaat. Schildklier is goed te behandelen, lymfeklier is veel ernstiger. De manier waarop Poetins gezicht, nek en buik de laatste jaren ronder geworden zijn, zou daarop wijzen. Dat beeld stemt overeen met het gebruik van het middel prednison. Bijwerkingen zijn stemmingswisselingen, agressie en verwarring.”
Is Vladimir Poetin van nature een psychopaat?
SWEENEY: “Zonder twijfel. Jim Fallon is professor psychiatrie aan de Universiteit van Californië en bestudeert moordenaars, psychopaten en dictators. Jim verdiepte zich in Vladimir Poetins geest en lichaam en zijn diagnose luidt dat de Russische president klinisch niet gek is. Hij heeft geen hallucinaties of vizioenen en is rationeel. Maar ook een rationeel denkend wezen kan een psychopaat zijn. Hitler en Stalin waren even rationeel en psychopathisch als Vladimir Poetin. Voor een psychiater is Poetin niet gek, maar voor gewone mensen zoals u en ik is hij wél gestoord. Hij heeft geen enkel inlevingsvermogen en mankeert elk schuldgevoel. Ook Donald Trump weet niet wat empathie is en heeft ook geen last van schuldgevoel of spijt. Dat is net de reden waarom ze zo succesvol werden. Ze kennen geen schaamte en liegen zonder blozen.
“Semyon Gluzman is voorzitter van de Oekraïense Psychiatrische Vereniging. Hij is een krasse zeventiger die tien jaar gevangen zat in de goelag, in de buurt van de stad Perm. Die straf kreeg hij omdat hij als Sovjet-psychiater een vernietigend rapport schreef over het misbruik van de psychiatrie door het communistische regime. Ook dokter Gluzman concludeert dat Poetin niet gek is, maar een psychopaat van het niveau van Hitler en Stalin. Het grote probleem bij Vladimir Poetin is dat hij als president van Rusland inmiddels een kwart eeuw zijn psychopathische zelf kon zijn. Sinds hij dat flatgebouw in Moskou liet bombarderen, lieten we hem zijn zin doen. Elke moord kon hij ongestoord plannen. Hij liet Litvinenko vergiftigen, Berezovski ophangen en gaf het bevel voor het neerhalen van M H17. De oorlog in Syrië, de poging tot moord op de Skripals, de annexatie van de Krim, de proxyoorlog in Donetsk en Loehansk en nu de bloederige oorlog in Oekraïne. Zijn dodenlijst is ellenlang. Daarnaast zijn er nog al die slachtoffers in Rusland zelf, denk maar aan Anna Politkovskaja, Boris Nemtsov en Aleksej Navalny die eerst vergiftigd werd en nu zit weg te kwijnen in een cel.”
U noemt Vladimir Poetin een seriemoordenaar?
SWEENEY: “Dat is exact wat hij is: een monsterlijk corrupte seriemoordenaar. Door de gruwelijke moord op Aleksandr Litvinenko in 2006 wist de hele wereld wat voor een man Vladimir Poetin is. Als reactie wees de Britse regering vier diplomaten uit. Poetin gebruikte het massavernietigingswapen en radioactieve polonium-210 om een opposant in het buitenland uit de weg te ruimen. Duizenden Londenaars hadden ermee besmet kunnen worden. Litvinenko was net Britse staatsburger geworden. De enige consequentie voor Poetin was dat hij vier nieuwe diplomatieke paspoorten moest laten drukken. What the fuck?”
Waarom werd Litvinenko niet gewoon neergekogeld? Dat is toch veel simpeler?
SWEENEY: “Poetin heeft een speciale relatie met gif. Hij groeide op in armoedige omstandigheden in Leningrad. In 2000 verscheen zijn autobiografie First person, waarin hij een ghostwriter zijn leven tot dan laat neerschrijven. Ik vind dat een interessant boek, omdat hij er meer over zichzelf in bloot geeft dan je zou denken. Zo vertelt hij hoe hij als jongen van zeven met een stok een rat te lijf ging. Hij dreef dat beest in een hoek, tot de rat hem aanviel en hij op de loop moest. ‘Toen besefte ik dat je altijd als eerste de klap moet uitdelen’, concludeerde hij. Een stok is niet de meest efficiënte manier om een rat te doden.”
Vergif wel.
SWEENEY: “Well done, Sherlock Holmes. (lacht) Toen werd hij zich inderdaad bewust van de kracht van gif. Want het is opvallend hoeveel vijanden hij liet vergiftigen. Hoe groter zijn haat, hoe ingewikkelder en duurder het gif dat hij inzet. Hij kickt daarop.
“In Poetins ogen was Aleksandr Litvinenko een verrader van de FSB. Veel erger bestaat niet. Op Youtube circuleert er een filmpje waarop Poetin tijdens een ontmoeting met toeristen in de buurt van het Kremlin een wildvreemde kleine jongen op de buik kust. Het is een ongemakkelijk tafereel dat voor Litvinenko illustreerde dat Vladimir Poetin een pedofiel is. Op zijn blog schreef Litvinenko dat de FSB indertijd compromitterende videobanden had van Poetin die seks had met twee minderjarige jongens. Poetin zou die video’s als kersverse FSB-directeur in 1998 gevonden hebben en laten verdwijnen. Met die blogpost tekende Litvinenko zijn doodvonnis met polonium-210. De ‘schoonheid’ van dat gif was dat het drie weken duurde voor de beste dokters ter wereld uitgevogeld hadden dat het over polonium-210 ging.
“Sergej Skripal zat bij de GRU, de Russische militaire inlichtingendienst. Hij liet zich inlijven door MI6 en is voor de Russen dus een verrader. Hij werd betrapt, zat een tijd gevangen en kwam door een spionnenruil in een bescheiden huis in de Britse stad Salisbury terecht. Hij leefde er niet echt in het verborgene, waardoor hij terug op de radar kwam van de Russische inlichtingendiensten. Op een bepaald moment moet Vladimir Poetin gedacht hebben: ‘Fuck this fucker.’ Begin jaren negentig was Poetin de adjudant van Anatoli Sobtsjak, de toenmalige burgemeester van Sint-Petersburg. Volgens een bron ontdekte Skripal toen dat Poetin in ware maffiastijl afpersingsgeld ging ophalen voor Sobtsjak. Als dat verhaal klopt, wordt de aanslag op Skripal wel heel persoonlijk. Poetins keuze voor een ander ‘gesofisticeerd’ massavernietigingswapen, het zenuwgas novitsjok, doet vermoeden dat het inderdaad wel eens om een zeer persoonlijke kwestie zou kunnen gaan.”
Zowel de gelukte aanslag op Litvinenko als de mislukte op Skripal gebeurden op een slordige, amateuristische wijze. Alsof het de bedoeling was dat iedereen kon zien dat het spoor naar het Kremlin leidde?
SWEENEY: “In Groot-Brittannië hangen bijna evenveel beveiligingscamera’s als in China. Het is bijna komisch hoeveel beelden er verzameld zijn van de mannen die Skripal uit de weg moesten ruimen. Twee volslagen oetlullen met op hun voorhoofd het stempel ‘Russische geheime dienst’ lopen met een peperduur, supergesofisticeerd gif over de straten van Salisbury, onderweg vriendelijk lachend naar elke camera. Dat is inderdaad omdat de wereld moét weten dat je leven niets meer waard is wanneer je de Russische geheime politiestaat voor de voeten loopt. Je zal dan sterven, maar niet door een genadig nekschot. Nee, je doodstrijd wordt duur, lang, maar vooral erg gruwelijk.”
John Sweeney, Killer in het Kremlin, Prometheus, 360 blzn., 25,99 euro
© Jan Stevens