‘We hebben de waanzin van Poetin onderschat, net zoals we in de jaren 30 wegkeken van Hitler’
Harvard-professor Serhii Plokhy (65) kent de geschiedenis van Oekraïne en Rusland als zijn broekzak. “Ik geloofde rotsvast dat de mensheid lessen trekt uit de geschiedenis. De oorlog in Oekraïne spreekt dat radicaal tegen. We leren helemaal niets.”
Exact een jaar geleden was Serhii Plokhy voor het laatst op bezoek bij zijn familie in het oosten van Oekraïne. “Happy memories”, zucht hij. De oorlog en een overvolle agenda zorgen ervoor dat de geschiedenisprofessor aan Harvard voorlopig niet uit zijn thuisstad New York weggeraakt.
Plokhy geldt als dé wereldautoriteit Oekraïense geschiedenis. In zijn boek De poorten van Europa beschrijft hij hoe lastig zijn geboorteland het vaak had met schipperen tussen oost en west.
SERHII PLOKHY: “Ik bel alle dagen met familieleden en vrienden in Oekraïne. Zij leren met de oorlog leven. Het is alsof de raketaanvallen een nieuw soort van ‘normaal’ geworden zijn. Toen de oorlog begon, verhuisde een deel van mijn familie van Oost-Oekraïne naar het westen. Sommigen reisden tot in Europa. Degenen die naar West-Oekraïne vluchtten, keren nu terug naar hun huizen in het oosten. Ik hoor van familieleden in Europa dat ook zij plannen voor een terugkeer maken.”
U verhuisde in 1991 van Oekraïne naar Canada en later naar de VS. U woonde en werkte in Oekraïne toen de pas gestorven Michail Gorbatsjov als laatste communistische president eind jaren 1980, begin jaren 1990 de Sovjet-Unie ten grave droeg.
PLOKHY: “De allergrootste verdienste van Gorbatsjov is dat hij dé drijvende kracht was achter het einde van de Koude Oorlog. Hij wou heel graag dat tijdperk afsluiten en is daar ook in geslaagd. Het staat buiten kijf dat hij daarvoor alle pluimen op zijn hoed mag steken.”
Streefde hij van in het begin doelbewust het einde van de Koude Oorlog na? Om het tot secretaris-generaal van de communistische partij van de Sovjet-Unie te schoppen moest je toch een scherpslijper zijn? Zou het niet kunnen dat de ‘omwentelingen’ die hij met zijn befaamde Perestrojka en Glasnost in gang zette, hem boven het hoofd groeiden?
PLOKHY: “Of het nu boven zijn hoofd groeide of niet, veel van zijn oud-collega’s hebben hem de teloorgang van de Sovjet-Unie nooit vergeven. Ook de huidige Russische president Vladimir Poetin neemt dat Gorbatsjov zeer kwalijk, het is niet voor niets dat hij zijn kat naar de begrafenis stuurde. Gorbatsjov was een democraat en geloofde in democratisering, al is hij zelf nooit verkozen.”
Was hij dan geen communist in hart en nieren?
PLOKHY: “Toch wel, misschien noemen we hem daarom beter ‘hervormer’. Als echte democraat had hij inderdaad nooit de top van de partij gehaald. Hij wou het einde van de Sovjet-Unie niet, want dan werd hij zelf ook werkloos. Maar hij zette wél een streep onder de Koude Oorlog en niet veel later zakten westerse businessmen naar Moskou af om de temperatuur te meten. Er kwam ook humanitaire hulp uit het Westen; voor de lokale sovjet-machthebbers was dat een gruwel. Plots stonden die verketterde kapitalisten op de stoep. Sommigen zagen dat als een opportuniteit: ‘Kijk, daar zijn al die naïeve westerse zakenmannen met hun zakken vol geld. We rollen ze.’ Onder Vladimir Poetin werd dat de courante werkwijze.
“De échte doodgraver van de Sovjet-Unie was Boris Jeltsin, Poetins toenmalige baas. Vandaag wordt Rusland geleid door een knecht van de man die de Sovjet-Unie doelbewust vernietigde. Die knecht is boos op de pas overleden man die de Sovjet-Unie wou redden door ze te hervormen. Poetin verwijt Gorbatsjov nu de vernietiger van het oude communistische rijk te zijn. De recente Russische geschiedenis is een opeenstapeling van bizarre absurditeiten.”
Waar komen die absurditeiten vandaan?
PLOKHY: “Ze zijn een gevolg van het falen van de democratie en het aan de macht komen van een autoritair regime. Niemand houdt Poetin en zijn kliek tegen om hun plannen, hoe gevaarlijk ook, werkelijkheid te doen worden. Er is geen enkel tegenwicht meer. Het Russische regime controleert zo goed als alle media en heeft de onbeperkte macht om de meest geschifte denkbeelden de wereld in te sturen.
“Ik ben er zeker van dat ook heel wat democratisch verkozen presidenten of premiers even bizarre opvattingen koesteren als sommige autocraten. Het democratische systeem waarin ze moeten opereren, laat niet toe dat ze die ook in de praktijk brengen. Zonder de checks and balances van de Amerikaanse democratie, was Donald Trump óók uitgegroeid tot een autocraat die zijn waanzin werkelijkheid liet worden.”
Een extra troef voor de autocraat Poetin is dat hij dankzij de digitalisering overal ter wereld mensen kan bespelen, indoctrineren en verwarren?
PLOKHY: “Eind jaren 1990 werd voorspeld dat dankzij computers, digitalisering en het internet de autoritaire regimes gedoemd waren te verdwijnen. Want over de hele wereld zouden mensen eindelijk geconfronteerd worden met ware verhalen. De schellen zouden van hun ogen vallen, waarna dictators baan moesten ruimen voor parlementaire democratieën. Vandaag blijkt net het tegengestelde: het meest efficiënte instrument om de democratie te ondermijnen, is het internet.”
Kwam de Russische invasie in Oekraïne in februari onverwacht voor u?
PLOKHY: “Ja. Toen de opbouw van Russische troepen aan de grens bleef voortduren, hoopte ik dat een nakende oorlog beperkt zou blijven tot het oosten van Oekraïne. Ik was toen nog zo naïef om te geloven dat het doel van de invasie was om de erkenning af te dwingen van de onafhankelijkheid van de marionetrepublieken Donetsk en Loegansk. Dat de Russen dus héél even oorlog zouden voeren, maar dat die ook snel weer zou afzwakken om zo sancties te vermijden. En dat allemaal onder de dekmantel dat ze de ‘bedreigde’ Russisch sprekenden uit de ‘onafhankelijke volksrepublieken’ te hulp snelden. Het was een koude douche toen ik in februari ontwaakte met het nieuws dat Kiev gebombardeerd werd.”
De Amerikanen waarschuwden al van in het najaar van 2021 voor een totale Russische aanval.
PLOKHY: “Zowel de Amerikaanse als Britse inlichtingendiensten hadden daarvoor gewaarschuwd. In de weken voor de inval praatte ik met verschillende belangrijke Oekraïense politici. Sommigen waren ooit minister. Ze zeiden me dat de Russische president Vladimir Poetin wel gek moest zijn om Oekraïne aan te vallen. ‘Dat zal hij nooit doen terwijl de hele wereld ernaar staat te kijken.’ Ze achtten een invasie mogelijk, maar niet op dat moment. We leefden allemaal in de naïeve overtuiging dat Poetin en zijn vrienden zeer rationeel denken en handelen. Hun inval was allesbehalve rationeel. We hebben de waanzin onderschat.”
De verontwaardiging is groot over de raketten en bommen op steden als Marioepol. Europese politici reageren vol ongeloof op de bloedige aanvallen op ziekenhuizen, scholen en appartementsgebouwen. Terwijl ze toch konden weten wat voor een man Vladimir Poetin is? In 1999 voerde hij hetzelfde soort vernietigingsoorlog in Tsjetsjenië en liet hij Grozny in as leggen. Later herhaalde hij die kunstjes in Georgië en Syrië.
PLOKHY: “Nu pas beseffen we hoe blind we al die jaren waren. U heeft gelijk: Tsjetsjenië was het begin, gevolgd door Georgië, de Krim en de Donbas. Al die tijd staarde de wereld ernaar zoals ze in de jaren 1930 naar de capriolen van Adolf Hitler stond te staren. Ik wil niet dramatiseren, maar er zijn opvallende gelijkenissen. Denk maar aan de ‘Anschluss’, toen Duitse troepen op 13 maart 1938 Oostenrijk binnenvielen en het land ‘opnamen’ in het Derde Rijk. Later volgden er nog ‘vreedzame’ annexaties van gebieden met veel Duitstaligen, zoals Sudetenland in Tsjecho-Slowakije en Memelland in Litouwen. De paralellen tussen toen en nu vind ik zéér deprimerend. Als historicus geloofde ik rotsvast dat de mensheid lessen trekt uit de geschiedenis. De recente gebeurtenissen rond Poetin, Rusland en Oekraïne spreken dat radicaal tegen. We hebben helemaal niets geleerd. Voor mij is dat een vreselijke schok.
“Rusland gedraagt zich nu als nazi-Duitsland. Hitler zocht wraak voor de vernedering na de verloren Eerste Wereldoorlog. Poetin zoekt vergelding voor de vernedering van de verloren Koude Oorlog. Duitsland flirtte tijdens de Weimarrepubliek met de democratie, tot de nazi’s daar een einde aan maken. Poetin maakte een einde aan het geflirt met de democratie onder Jeltsin. De modellen in zowel nazi-Duitsland als het huidige Rusland zijn radicaal nationalisme en het opeisen en annexeren van ‘verloren gebied’. De Anschluss was niet het finale doel van het Derde Rijk. Oekraïne is ook niet het finale doel van Vladimir Poetin. Rusland is niet voor niets zeer actief in het Midden-Oosten, denk maar aan Syrië.”
Als Poetin een kloon van Hitler is, begaat het Westen een vergissing door niet mee te vechten en enkel wapens te leveren?
PLOKHY: “Het Westen reageert nu exact als in de jaren 1930: zalven en wegkijken. Niemand is bereid om in de oorlog betrokken te raken. De geschiedenis leert dat die politiek van ‘appeasement’ of verzoening niet de juiste manier is om dictators zoals Hitler of Poetin te stoppen. Alleen is er nu die overvloed aan kernwapens die een geallieerd militair ingrijpen tot een nachtmerrie maken. Strenge sancties en totale isolatie zijn voorlopig de enige uitweg, net zoals tijdens de Koude Oorlog. Wat óók dringend moet gebeuren, is dat de Russische gas- en oliekraan zo snel mogelijk helemaal wordt dichtgedraaid.”
Waarna Rusland nog meer toenadering zal zoeken tot China.
PLOKHY: “Net zoals in de jaren vijftig onder het communisme, maar er is geen andere keuze. Voor het eerst in de geschiedenis van de mensheid wordt een land geregeerd door een staatsmaffia van dat kaliber. De kleptocratie Rusland corrumpeert de rest van de wereld.
“Natuurlijk waren er vóór Poetin en zijn oligarchen al kleptocratische machthebbers, denk maar aan de manier waarop regimes in het Midden-Oosten het oliegeld incasseerden. Maar de huidige Russische kleptocratie is toch van een andere orde. Ze is open en bloot en het is ook klaar en duidelijk hoe dat corrupte regime het Westen heeft gecorrumpeerd. De voorbije decennia bleven de Europese landen onverstoord zakendoen met de oligarchen rond Poetin. Duitsland werd voor zijn energievoorziening zelfs totaal afhankelijk van Rusland.”
Europa werkte zichzelf zo serieus in nesten?
PLOKHY: “Zeker. Duitsland mag je gerust ‘bewijsstuk nummer 1’ noemen van hoe de Europese Unie zich door de kleptocraten gewillig een oor liet aannaaien. Het gas begon door Nord Stream 1 te stromen na de Russische invasie in Georgië; de handtekeningen voor de aanleg van Nord Stream 2 werden gezet na de annexatie van de Krim. Twee zaken speelden een belangrijke rol bij het blinde wheelen en dealen met het Rusland van Poetin: hebzucht en wensdenken.
“De gevolgen van de hebzucht van de voormalige Duitse bondskanselier Gerhard Schröder kunnen niet onderschat worden. Zowel tijdens als na zijn politieke carrière was hij zowat de voornaamste lobbyist van Vladimir Poetin in Duitsland.
“Jarenlang was er ook dat ‘magische denken’: de stelling dat hoe meer we met elkaar economisch verweven raken, hoe moeilijker het voor het Russische regime wordt om het systeem te ondermijnen waar zij mee van profiteren. In de aanloop naar de Eerste Wereldoorlog overheerste exact hetzelfde wensdenken. Begin 1914 verschenen er massa’s artikels van zeer slimme mensen die stelden dat de wereld zo innig met elkaar verbonden was, dat oorlog in niemands belang was. Net als nu, zaten al die verstandige waarnemers er kilometers naast.”
Is Vladimir Poetin een nihilist en is zijn ‘droom’ van een nieuw groot Russisch rijk niet meer dan een rookgordijn?
PLOKHY: “Hij doet niet alsof, hoor; hij gelooft écht in veel van de dingen die hij vertelt. Deze oorlog is daar het bewijs van. In juli 2021 publiceerde hij zijn fameuze essay over ‘de historische eenheid tussen Russen en Oekraïners’. Daarin probeerde hij te bewijzen dat Russen en Oekraïners één en hetzelfde volk zijn, wat eigenlijk wil zeggen dat Oekraïners nooit hebben bestaan en hun land geen enkele bestaansreden heeft. Heel zijn ‘speciale militaire operatie’ spruit daaruit voort. Hij was ervan overtuigd dat Oekraïne in drie dagen veroverd zou zijn en dat de Oekraïense bevolking de Russische militairen met bloemen zou verwelkomen.”
Denkt u dat hij dat écht geloofde?
PLOKHY: “Dat moet toch wel? De manier waarop de invasie in het begin verliep, laat dat toch veronderstellen? De ideologie vertaalde zich in de planning van zijn ‘speciale militaire operatie’. Wij snapten de manier waarop de invasie werd aangepakt niet, want ze was totaal irrationeel. Maar ze paste perfect in het geloofskader van de Russische leiders. Met als gevolg dat ze zich al vrij snel moesten terugtrekken uit Kiev, wat een geweldige klap betekende voor het imago van Rusland als militaire supermacht.”
Dateert de planning van de invasie ook van vorig jaar of waren de Russen er al veel langer mee bezig?
PLOKHY: “Poetin was daar al jaren plannen voor aan het smeden. Geld van de olie- en gaswinning werd daarvoor opzijgezet. Deze oorlog begon niet op 24 februari 2022, maar startte in februari 2014 met de annexatie van de Krim. De trigger was dat Rusland er niet in slaagde om de ondertekening tegen te houden van het associatieverdrag tussen Oekraïne en de Europese Unie. Het ging niet over een kandidaatstelling om EU-lid te worden of een aanvraag om lid te worden van de NAVO. Nee, het vuur aan de lont was enkel en alleen dat ‘associatieverdrag’, waarin Oekraïne en de EU politieke en economische samenwerking afspraken. Voor de Russen werkte dat als een rode lap op een stier.”
Waarom tilden ze daar zo zwaar aan?
PLOKHY: “Door met de EU samen te gaan werken, kon Oekraïne niet langer deel worden van de Euraziatische Unie onder leiding van Rusland. Dat politiek-economische project als tegenwicht voor de EU is een oude droom van Poetin. Hij investeerde heel wat tijd en energie in het restaureren van de Russische controle over de post-sovjet-staten, de vijftien onafhankelijke staten die overbleven na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991. Na Rusland is Oekraïne de tweede grootste post-sovjet-republiek. De Sovjet-Unie viel definitief uiteen nadat in december 1991 in Oekraïne massaal gestemd werd voor onafhankelijkheid. Het Rusland van toen zag zonder grote broer Oekraïne de Sovjet-Unie niet meer zitten en erkende als tweede, na Polen, de Oekraïense onafhankelijkheid. Het plan was om een andere unie van voormalige sovjet-staten te creëren, onder Russische controle. Oekraïne koos na de Euromaidan-protesten van 2013 een ander pad, dat van Europa. Dat was voldoende voor Rusland om een jaar later de oorlog in gang te steken.
“Na de annexatie van de Krim stookten de Russen onrust in de Donbas in het oosten van Oekraïne. Toen was het nog de bedoeling om dat gebied deel van Oekraïne te laten zijn, onder Russische voorwaarden. Tijdens de presidentsverkiezingen van 2019 hoopte Vladimir Poetin trouwens op een overwinning voor Volodimir Zelenski.”
Hij hoopte op een deal met de populist Zelenski?
PLOKHY: “Zonder twijfel. Poetin dacht dat er met Zelenski te onderhandelen viel, maar kwam van een kale reis terug. In zijn beruchte essay schrijft hij verbitterd: ‘De westerse auteurs van het anti-Rusland-project hebben het Oekraïense politieke systeem zo opgezet dat presidenten, parlementsleden en ministers veranderen, maar dat de vijandschap tegenover Rusland blijft bestaan. Het bereiken van vrede was de belangrijkste verkiezingsslogan van de zittende president. Hiermee kwam hij aan de macht. De beloften bleken leugens. Er is niets veranderd.’ Poetin verweet het Westen een democratisch systeem te hebben geïnstalleerd in Oekraïne waardoor de politieke spelers veranderden, maar niet de overtuigingen. (lacht)”
Vladimir Poetin beschouwt Volodimir Zelenski als een verrader?
PLOKHY: “Tja, Zelenski wou inderdaad vrede, maar niet onder Poetins voorwaarden. Het populistische kantje van Zelenski zorgde er wellicht voor dat Vladimir Poetin dacht dat hij hem, net als Donald Trump, zou kunnen manipuleren. Poetins voorstel was: ‘Ik geef de Donbas terug aan Oekraïne, maar blijf er de controle over hebben én de Donbas krijgt vetorecht over elke beslissing die in het Oekraïense parlement genomen wordt. In ruil krijg je vrede.’ De intussen aan de gang zijnde sluipende oorlog in de Donbas gold als chantagemiddel. ‘Als je hier niet mee akkoord gaat, Volodimir, open je de poorten van de hel.’ Als volbloed populist wist Zelenski dat hij zo’n deal nooit verkocht kon krijgen aan de Oekraïense bevolking. Ik vermoed dat Poetin toen definitief besloot tot zijn ‘speciale militaire operatie’.”
Is de essentie niet dat autocraat Vladimir Poetin als de dood is voor de liberale democratie?
PLOKHY: “Dat is inderdaad de kern van de zaak.”
Die angst zit zo diep dat hij het aandurfde om een broedervolk aan te vallen? Want dat hoorde je toch vaak in de aanloop naar de invasie: “Poetin zal zich inhouden omdat Oekraïners en Russen broeders en zussen zijn.”
PLOKHY: “Rusland en Oekraïne hebben een grote gedeelde geschiedenis. De talen lijken op elkaar en in grote grenssteden als Charkov en Marioepol wonen ontzettend veel Russisch sprekenden. De republiek Oekraïne is tweetalig en dat wordt algemeen aanvaard, net zoals in België. De meeste mensen spreken zowel Oekraïens als Russisch. Een minderheid in het overwegend Russisch sprekende deel koestert separatistische gevoelens, wat door Rusland totaal verkeerd is ingeschat. Het Russische regime maakte zichzelf graag wijs dat zowat alle Oekraïners naar ‘bevrijding’ snakten. Poetin gebruikte taal als een succesvol wapen bij de annexatie van de Krim in 2014. Bij de huidige oorlog komt de zogenaamde ‘bescherming van de Russisch sprekenden’ als een boemerang in zijn gezicht terug. 44 procent van de bevolking van Marioepol is etnisch Russisch. Denkt u dat zij na de vernietiging van hun stad door het Russische leger nog veel sympathie voelen voor Rusland? De gruwelijke ironie is dat de Oekraïense Russisch sprekenden de grootste slachtoffers zijn van de ‘speciale militaire operatie’, zogezegd opgezet om hen te bevrijden.
“Natuurlijk zijn er veel punten van overeenkomst tussen Oekraïners en Russen. Alleen smelt die ‘Oekraïens-Russische eenheid’ met elke dag dat deze oorlog blijft duren. Volgens de burgemeester van Charkov zijn de inwoners van Oost-Oekraïne nu méér anti-Russisch en nationalistisch dan de burgers uit West-Oekraïne.”
Wat vindt u van president Zelenski?
PLOKHY: “Vroeger was hij acteur en komiek. Hij voelt intuïtief heel goed aan wat het publiek wil. Het talent om een kleine zaal te bespelen, zet hij om in een groot politiek talent: hij bespeelt er nu zijn land en zelfs de hele wereld mee. Hij startte als populist en dat bedoel ik niet als compliment. Maar in de huidige omstandigheden vind ik het zeer positief dat hij zo’n uitstekend communicator is. Hij vertolkt en versterkt de gevoelens die leven in de hele Oekraïense gemeenschap. In de weken voor de invasie zei hij dat hij nooit geloofde dat die oorlog zou losbranden. Dat was exact wat de meeste Oekraïners dachten. ‘Laten we ons leven van alledag rustig verder leiden.’ Toen de Russen binnenvielen, was hij de eerste om te zeggen: ‘We blijven.’ Het feit dat hij Kiev niet verliet, was een flinke opsteker voor de Oekraïense moraal.”
Volgens Vladimir Poetin zwaaien in Oekraïne neonazi’s de plak en dient zijn ‘speciale militaire operatie’ om het land te denazificeren.
PLOKHY: “Complete onzin. Zelenski is de enige Joodse president buiten Israël; minister van Defensie Oleksii Reznikov is ook een Jood. Hoe kun je dan met een uitgestreken gezicht beweren dat de Oekraïense regering in handen is van nazi’s?”
Het in mei 2014 opgerichte extreemrechtse Azov-bataljon werd opgenomen in het reguliere Oekraïense leger.
PLOKHY: “De oprichter was een radicale nationalist. Sinds Azov eind 2014 in de Nationale Garde opging, is het een gewoon regiment, zonder politieke bindingen. Maar dat ene bataljon in een leger met honderdduizenden manschappen wordt er altijd weer uitgelicht om de Oekraïners het label ‘nazi’s’ op te spellen. ‘We komen de Russisch sprekenden verdedigen tegen de nazi’s!’ Vervolgens vernietigen ze de steden van de mensen die ze zogezegd komen redden. Dat is toch het toppunt van cynisme?”
Net als Rusland heeft ook Oekraïne een immens corruptieprobleem.
PLOKHY: “Dat is juist. De oorlog zorgt er wellicht voor dat een aantal corrupte figuren iets minder achteroverdrukken, maar al te veel illusies maak ik me daar niet over. Hoopgevend is dat er op dit moment onderzoeken lopen én verdachten gearresteerd worden. Niet alleen kleine garnalen, ook mensen hogerop de maatschappelijke ladder. Zelfs in het Oekraïense leger werden van corruptie verdachte militairen opgepakt. Het lijkt er toch op dat de regering van Zelenski van de oorlog gebruik maakt om de strijd tegen corruptie op te voeren. De samenleving tolereert niet langer dat in deze moeilijke omstandigheden sommigen profiteren door bijvoorbeeld voedselvoorraden achterover te drukken.”
President Zelenski himself zou ook niet clean zijn. Zijn naam dook op in de Pandora Papers, met een rist offshorebedrijven die hij net voor de verkiezingen van de hand zou gedaan hebben.
PLOKHY: “Als corruptie in het systeem ingebakken zit, kun je als zakenman bijna niet functioneren zonder zelf ook corrupt te zijn. Dat is vreselijk, ik weet het, maar Zelenski lijkt nu toch bereid om de macht van de oligarchen in te tomen. Hij voerde een tijdlang een bittere strijd tegen de vorige president Petro Poroshenko. Ik vind dat Poroshenko het tijdens zijn legislatuur van 2014 tot 2019 niet zo slecht deed, hij startte de hervorming van het land, maar hij heeft als groot nadeel dat hijzelf één van de oligarchen is. Voor de oorlog raakte Zelenski ook nog in conflict met de rijkste man van Oekraïne, Rinat Achmetov. Van alle presidenten die Oekraïne na de onafhankelijkheid tot hiertoe had, pakt Zelenski de corruptie het meest vastberaden aan. Al is er nog zeer veel werk aan de winkel.”
Het Oekraïense leger lijkt goed stand te houden en gebieden te heroveren.
PLOKHY: “Zolang Poetin aan de macht is, vrees ik dat de oorlog op een of andere manier zal blijven duren. Na de annexatie van de Krim verviel het Westen snel weer in magisch denken: ‘Het zal wel koelen zonder blazen. We vaardigen een paar sancties uit en let’s do business as usual.’ In plaats van een afstraffing leek dat eerder op een aanmoediging.
“Stel dat er morgen een staakt-het-vuren wordt afgesproken, dan is de oorlog nog lang niet over. We zitten middenin het uit elkaar vallen van ‘het grote Russische rijk’. De communisten redden het oude tsarenrijk nog even door na de Oktoberrevolutie van 1917 de Sovjet-Unie uit de grond te stampen. In 1991 viel het grote Russische imperium toch aan scherven en Vladimir Poetin krijgt dat niet verwerkt. Hij probeert dat nu te restaureren, met wapengekletter en grof geweld. Maar het streven naar vrijheid en onafhankelijkheid kun je niet blijven onderdrukken. Alle imperiums zijn gedoemd om vroeg of laat te verdwijnen.”
Serhii Plokhy, De poorten van Europa, Querido Facto, 29,99 euro
© Jan Stevens