‘Alle financiële steun diende het status quo. De wereld blijft even ongelijk als voor de pandemie’
“De coronacrisis was een testrit”, waarschuwt de Britse historicus en econoom Adam Tooze. “Een zoetgevooisd operamelodietje, bedoeld om ons in de juiste stemming te krijgen. Want het is nog maar pas begonnen.”
Adam Tooze (54) woont in New York, waar hij als professor moderne geschiedenis verbonden is aan de universiteit van Columbia. Drie jaar geleden gooide hij hoge ogen met Gecrasht, waarin hij met veel schwung de nasleep van de kredietcrisis van 2008 beschreef. Begin 2020 werkte hij aan een boek over de klimaatcrisis. “Op dat moment leek het veranderende klimaat onze allergrootste bedreiging”, zegt hij. “Het manuscript was voor twee derde af toen corona ons leven drastisch verstoorde.”
Het klimaatboek verdween in de ijskast. Tooze nam een vers blad papier en begon aan Shutdown, zijn diepgravende verslag over hoe het coronavirus voor de grootste economische krimp sinds de Tweede Wereldoorlog zorgde.
Adam Tooze: “Corona bleek véél dringender te zijn dan de klimaatverandering. Of ik dat boek over de klimaatcrisis ooit afwerk, weet ik nog niet. Mijn vrouw runt een gespecialiseerd reisbureau. Zij voelde de impact van het virus meteen.Door wat zij meemaakt, ben ik me erg bewust geworden van de kwetsbaarheid van het ondernemerschap. We hebben geen flauw idee of er volgend jaar gereisd zal worden. Maar mijn vrouw heeft geen andere keuze dan nu doen alsof er dan geen vuiltje aan de lucht zal zijn. Dus reserveert ze hotelkamers, bereidt ze uitstappen voor en maakt ze afspraken met Afrikaanse en Aziatische reisgidsen. Met in haar achterhoofd de angst dat al dat werk voor het derde jaar op rij uitdraait op een maat voor niets. Elke keer opnieuw pept ze zichzelf op: ‘Binnenkort is er terug écht werk en heb ik opnieuw een loon.’ Vorig jaar verloren we 40 procent van ons inkomen. Als zij single was, leefde ze nu in diepe armoede.”
Zorgt de klimaatverandering op termijn niet voor een véél ernstiger crisis dan het coronavirus?
Tooze: “Het klimaat is alsof je een dodelijke ziekte als kanker onder de leden hebt. Daarbovenop komt dan als een dief in de nacht corona, in de vorm van een bijna fatale hartaanval. Terwijl ik door een hartaanval geveld op de grond lig te zieltogen, por jij me in mijn zij: ‘Hey, Adam, opstaan! Niet je hartaanval, maar je kanker is ons grote probleem!’ (lacht)
“Niet de klimaatverandering is in staat om razendsnel een miljard mensen te doden, maar wél een pandemie die honderd keer erger is dan corona. Wereldwijd naderen we na ruim anderhalf jaar coronacrisis 5 miljoen doden. In de lente van 2020 stortte de wereldwijde economie in drie weken tijd met 20 procent in. Ik betwijfel of de klimaatcrisis even snel net zoveel slachtoffers en economische schade zal veroorzaken. Vandaag blijven velen ervan overtuigd dat corona niets voorstelt in vergelijking met die naderende klimaatramp. Weet je wat hun échte probleem is? Ze brachten deze gezondheidscrisis door in een comfortabele zetel en voelden zelf amper de impact.”
De meeste historici schrijven boeken over gebeurtenissen die lang geleden plaatsvonden. U schrijft over gebeurtenissen bijna meteen nadat ze zich voltrokken hebben.
Tooze: “In de hoop dat ze dezelfde uitstraling hebben van een boekwerk over een lang vervlogen geschiedenis. Shutdown volgt het spoor van Gecrasht. Veel mensen die ik over de kredietcrisis van 2008 sprak, waren ook nu mijn gesprekspartners. Dat wijst erop dat zowel de gezondheids- als de schuldencrisis deel zijn van een groter geheel.
“Ook al waren er al langer voortekenen dat veel banken reuzen op lemen voeten waren, toch verraste de kredietcrisis ons. Diezelfde verrassing was er bij de komst van het coronavirus. Wij maken continu historische momenten van verandering mee. We leven in het nu, met een verleden en een toekomst. Die toekomst wordt nu en is even later verleden. Dat hele proces is precies wat een historicus zoals ik bestudeer. Sommige collega’s nemen de Reformatie uit de 16e eeuw onder de loep, anderen verdiepen zich in de zoektocht van de 18e-eeuwse kapitein James Cook naar Australië. Ik probeer uit te zoeken hoe wij best ónze toekomst tegemoet reizen.”
De allerlaatste zin in Shutdown luidt: ‘Dit is nog maar het begin.’ Die toekomst ziet er niet al te fraai uit?
Tooze: “De coronacrisis was een testrit, een zoetgevooisd, zacht gespeeld operamelodietje, bedoeld om ons in de juiste stemming te krijgen. ‘Straks volgt het échte drama, beste operaliefhebbers, geniet alvast van het voorproefje.’ Wetenschappers waarschuwen ons al vijftig jaar voor een pandemie zoals deze.”
Een écht dodelijke globale pandemie zoals de Spaanse Griep van 1918 was volledig uit ons collectief geheugen gewist?
Tooze: “Toen stierven er massaal veel oude én jonge mensen. Maar we moeten zo ver niet terug: eind jaren 1950 raasde de Aziatische griep over een deel van de wereld. De mortaliteit bedroeg toen tussen de 20 en 30 procent. Ook die epidemie wisten we van onze harde schijf. Na de millenniumwissel volgde het ene na het andere alarm, met SARS in 2003, de vogelgriep van 2005 en de varkensgriep van 2008, al reageerden we op die laatste epidemie waarschijnlijk iets té hysterisch.
“Veel Europeanen blaken nu van zelfvertrouwen en geloven dat het coronavirus onder controle is. Ik vrees dat ze te vroeg victorie kraaien, want de pandemie is nog lang niet voorbij. In het zuiden van de Verenigde Staten, in Kentucky en Tennessee, is het nu alle hens aan dek. Het is daar grote miserie. Afgelopen week kregen nog twee volledig gevaccineerde familieleden uit Kentucky de diagnose covid. Tachtigers die nu op sterven na dood zijn. Weet je wat het ergste is? Er is geen plaats voor hen in een ziekenhuis, want die liggen overvol. De toestand in het zuiden van de VS is op dit moment niet veel beter dan die in groeilanden als Brazilië of India.”
Hoe komt dat?
Tooze: “Lang geloofden we dat een woekerende besmettelijke ziekte iets is voor een ontwikkelings- of groeiland. Harvard-econoom Larry Summers was de laatste minister van Financiën onder Bill Clinton. In 2016 onderzocht hij de theoretische impact van een zware globale griepedimie. Hij waarschuwde toen ook dat wij daar niet goed op voorbereid waren. Maar hij stelde ons meteen ook gerust: vooral de derde wereld en de groeilanden zouden volgens hem de grootste schokken incasseren. In realiteit blijkt dat toch enigszins anders te zijn, want de coronapandemie bracht ons allemaal terug op het niveau van een groeiland. Dan heb ik het over landen als Frankrijk, Italië, Spanje, Groot-Brittannië én de Verenigde Staten. De verplegers in de wijk Queens in New York moesten zich in plastic vuilniszakken hullen omdat er geen fatsoenlijk beschermingsmateriaal was. Wij geloofden dat de armsten uit de ontwikkelingslanden massaal het loodje zouden leggen, en niet wij. Wat een vergissing! Corona draaide onze piramide van de dood om.”
De voornaamste les die we daaruit moeten trekken, is dus dat we ons nu wél fatsoenlijk op een nieuwe pandemie moeten voorbereiden?
Tooze: “Zeker. Toen corona ons midscheeps raakte, reageerden we die eerste weken allesbehalve gecoördineerd. Zo verloren we kostbare tijd. We moeten er daarom voor zorgen dat er bij de eerstvolgende grote ramp mensen klaarzitten die meteen de teugels in handen kunnen nemen.
“De snel ontwikkelde vaccins vormen op dit moment onze beste verdedigingslinie tegen het virus. Ze beschermen ons tegen de gekende varianten. Fantastisch! Ik snap alleen niet waarom onze politieke leiders er niet alles aan doen om álle mensen op deze planeet zo snel mogelijk te vaccineren. Want zolang dat niet gebeurd is, trainen we het virus in het verschalken van die prachtige vaccins.”
Ik snap niet waarom er zo goed als nergens een vaccinverplichting is. Als het virus werkelijk zo gevaarlijk is, is er toch maar één optie: verplichte vaccinatie voor iedereen?
Tooze: “Ik ben het helemaal met je eens. Er moét een wereldwijde vaccinplicht komen. We kunnen ons niet permitteren om het virus elders te laten woekeren. Ik vind het onverantwoord dat onze regeringen die reservoirs toestaan in zowel onze eigen landen als in het buitenland. Ik begrijp niet waarom er geen afspraken gemaakt worden om die risico’s in te dijken.”
De Britse premier Boris Johnson en de Amerikaanse president Donald Trump streefden in het begin groepsimmuniteit na en wezen lockdowns af. Dat was een vergissing van formaat?
Tooze: “Ja, maar het bizarre is dat zeer velen lang bleven vasthouden aan die overtuiging dat covid-19 maar ‘een griepje’ was waar weerstand tegen gekweekt kon worden. Op het einde moesten ze àllemààl inbinden. Zowel Trump als Johnson gingen overstag. Ze werden ook allebei ernstig ziek; Johnson legde zelfs bijna het loodje. Dat hautaine, cynische geflirt met ‘het virus laten rondwaren om zo natuurlijke groepsimmuniteit op te bouwen’, was totaal onrealistisch. Je neemt toch meteen afscheid van het streven naar groepsimmuniteit als je als premier en president van je wetenschappers te horen krijgt dat het resultaat respectievelijk 200.000 en 1,6 miljoen doden zal zijn?
“Zuid-Korea was in februari 2020 zowat het enige land dat van in een vroeg stadium kordaat optrad. Zij hadden nog vreselijke herinneringen aan 2015, toen het MERS-virus tientallen levens eiste. Eind januari vroeg de Zuid-Koreaanse overheid al aan de biotechbedrijven om een sneltest te ontwikkelen. Ze wilden uitbraken zo snel mogelijk opsporen én opvolgen. Elk land had daar toen voluit moeten op inzetten. Testen was van in het prille begin cruciaal. Maar dat gebeurde jammer genoeg niet.”
In februari 2020 was het coronavirus nog niet ons probleem, maar dat van de Chinezen.
Tooze: “Ik was toen op reis in Tanzania. Daar hoorden we die eerste berichten over de besmettingen in de stad Wuhan en de provincie Hubei. Ik ben een zeer actief twitteraar en ga er prat op om snel verontrustende signalen van over de hele wereld op te vangen. Maar ook ik miste dit compleet. Ik heb zelfs speciaal mijn twitterfeed nog eens nagekeken, in de hoop dat ik misschien toch begin 2020 als een visionair die ene tweet over het wereldbedreigende sars-CoV-2-virus cyberspace had ingestuurd. Helaas niet. (lacht). Pas op de terugreis, toen we op 6 maart in de luchthaven van Istanboel rondliepen, voelde ik de paniek. Ik zag reizigers van over de hele wereld met mondkapjes in alle vormen en maten. Ik dacht: ‘Wat is dit?’”
“In het begin van de crisis kozen mensen er eerst zelf voor om zich uit het publieke leven terug te trekken. Je vindt die algemene tendens terug in rapporten van het Internationaal Monetair Fonds (IMF). Ouders hielden hun kinderen thuis. Ze schakelden op eigen initiatief over op thuiswerk, lieten de supermarkten links liggen en bestelden hun boodschappen online. In Bangladesh sloten bange fabrieksbazen hun werknemers buiten.”
Mensen sloten zichzelf spontaan op uit angst?
Tooze: “Precies. Pas daarna traden overheden op. Ze namen maatregelen om die spontane lockdowns te bekrachtigen en aan iedereen op te leggen. Er werden dan ook vagnetten gespannen om bedrijven en tijdelijke werklozen te beschermen.”
De titel van uw boek is ‘Shutdown’ en niet ‘Lockdown’.
Tooze: “De ‘lockdown’ was een gevolg van de crisis, geen aanleiding. Corona lokte in de begindagen wel een plotse ‘shutdown’ of stilstand uit. Voer ‘lockdown’ in als zoekterm bij Amazon, en je krijgt een hele resem romans die draaien rond gevangenschap. Vóór 2020 betekende lockdown: collectieve opsluiting in de gevangenis.”
Is dat niet precies wat wij tijdens die coronalockdowns mochten ervaren? Met ons eigen huis als gevangenis?
Tooze: “Nee, dat vind ik niet. Wij werden in New York niet in onze eigen huizen opgesloten. Natuurlijk waren er landen waar er wel een strikt regime gold, zoals in Zuid-Afrika, India, de Dominicaanse Republiek en Frankrijk. Ik heb me vorig jaar in mijn eigen stad maar één keer opgesloten gevoeld, tijdens de Black Lives Matter-protesten. Er gold toen een avondklok en onze straat stond vol politiewagens. Om acht uur ’s avonds mochten we niet meer naar buiten. Dát was een lockdown.
“Vooral in de financiële sector werd vanaf dag één spontaan dekking voor het virus gezocht. Eind februari 2020 versluisden investeerders massaal hun centen naar veilige financiële markten. Niemand had hen daartoe opdracht gegeven. Toen ze begin maart van hun aandelen af wilden en wanhopig op zoek gingen naar cash, daverde het hele systeem op zijn grondvesten. Investeerders gooiden àlles in de uitverkoop, óók de zogenaamde veilige beleggingen, zoals staatsobligaties. De kredietverlening aan private ondernemingen stopte en de rentes schoten plots de hoogte in. Ondernemingen kwamen onder druk en de dollar leek in vrije val. De 20 biljoen dollar zware markt voor Amerikaanse staatsleningen, de US Treasuries, werd een wildwaterbaan. De Treasuries is de plek waar de Amerikaanse overheid geld inzamelt door schuld uit te schrijven. Ze vormt het fundament van alle wereldwijde transacties. Niet omdat de US Treasuries zo betrouwbaar is als een Zwitsers zakmes, maar omdat ze zo gigantisch groot is. Alle spelers in de financiële sector kunnen er makkelijk terecht. Als die markt opdroogt en niet meer kan opstarten, is het hele financiële systeem een vogel voor de kat. Zo erg was het zelfs niet in september 2008, na de val van Lehman Brothers.”
De totale financiële instorting was nabij?
Tooze: “Ja. Er was blinde financiële paniek en zowel de Amerikaanse als de Europese overheden moésten via hun centrale banken ingrijpen om de complete meltdown van het financiële systeem te vermijden. Via ‘quantitative easing’ of het aankopen van schulden werden miljarden dollars, euro’s en ponden in het systeem gepompt om het te stabiliseren.”
Die meltdown werd rond 9 maart 2020 slechts op het nippertje vermeden?
Tooze: “Het scheelde geen haar. Die bewuste maandag, 9 maart, was een dag van instortende beurzen en een zieltogende oliemarkt. Meteen daarna dreigde de Treasuries stil te vallen. Er was dus wel degelijk sprake van een algemene ‘shutdown’ in plaats van een lockdown, ook al werden de gevolgen ervan als een opsluiting ervaren.”
Die dreiging van de totale financiële instorting beheerste toen niet ons nieuws.
Tooze: “Nee, de meeste mensen hebben dat in maart compleet gemist. We waren op dat moment vooral bezig met onze gezondheid. De schrik om ziek te worden, was terecht heel groot. Terwijl wij dekking voor het virus zochten, gaf de Federal Reserve (Fed) via quantitative easing elke dag miljarden dollars uit om de boel te kalmeren.”
U moet me vergeven, maar de manier waarop er miljarden dollars tegenaan gegooid worden, gaat mijn petje ver te boven.
Tooze: “Dat is inderdaad van een dimensie die bijna niet meer te vatten is. Nooit eerder vloeide er zoveel geld om het systeem te redden. In maart vorig jaar gaf de Fed elke dag minstens 17 miljard dollar uit, of een miljoen dollar per seconde.”
Maar waar komt al dat geld vandaan?
Tooze: “Het gaat om elektronisch geld, en dat is ook zowat de enige reden waarom een centrale bank plots de geldsluizen kan openzetten. Er wordt niets nieuws gecreëerd. Er wordt enkel gezegd: ‘Je hebt geen vertrouwen meer? Wij geven je cash in ruil voor je activa. Zo kun je je balans in evenwicht houden.’ Als de Fed dat op een moment van diepe onzekerheid niet zou doen, dreigt er een run op het financiële systeem door investeerders met grote nood aan geld. De échte banken hebben deze keer de storm zeer goed overleefd. Zij moesten niet uit de shit geholpen worden.”
Is dat een gevolg van de regelgeving voor banken die er kwam na de kredietcrisis van 2008?
Tooze: “Ja. Daardoor waren zij nu stabiel genoeg om deze crisis zonder kleerscheuren te doorstaan.”
We mogen god op onze blote knieën danken voor de crash van 2008?
Tooze: “Niet god moeten we dankbaar zijn, maar alle mannen en vrouwen die na 2008 keihard gevochten hebben voor de regels waar banken zich aan dienen te houden. Maar ook de banken moeten we dankbaar zijn, want zij kwamen tot het besef dat ze niet langer zelfmoordkandidaten wilden zijn.”
Winkels, horeca en bedrijven werden vorig jaar verplicht om hun deuren te sluiten. Overheden schoten ondernemers én werknemers financieel te hulp. Dat was voor het allereerst in onze geschiedenis?
Tooze: “Dit ‘noodwelzijn voor iedereen’ werd inderdaad nooit eerder georganiseerd. Uitkeringen zijn normaal gezien enkel weggelegd voor werknemers. Landbouwers, kleine zelfstandigen en winkeliers moesten in tijden van nood altijd hun plan trekken. In veel landen kreeg nu iedereen een tijdelijke uitkering. Overheden leken het erover eens om tijdens deze crisis àl hun burgers het hoofd boven water te helpen houden. Op de keper beschouwd was dat een uitgesproken conservatieve maatregel.”
Hoezo? De welvaartstaat is toch een linkse uitvinding?
Tooze: “Het lijkt op een typische sociaaldemocratische welvaartstaatmaatregel, terwijl het in werkelijkheid spectaculair conservatief is. Daarom ook werd hij door zowel links als rechts zonder morren meteen aanvaard.”
Omdat die maatregel het status-quo garandeerde?
Tooze: “Exact. Onze gedeelde fantasie is nog steeds: kunnen we alsjeblieft terug doen alsof het coronavirus ons leven nooit overhoophaalde? ‘Ik wil mijn leven terug van voor 2020. Meer vraag ik niet.’ (lacht) De enige reden waarom die maatregel er gekomen is, is omdat hij de belofte inhoudt dat het snel weer business as usual wordt. Ook omdat hij impliceert dat deze crisis niemands fout is en dat daarom ook iedereen aan boord mag gehouden worden. De samenleving vóór de crisis was zeer ongelijk. Op kosten van de overheid wordt er nu voor gezorgd dat ze nadien even ongelijk blijft.”
In plaats van revolutionair zijn de steunmaatregelen contrarevolutionair?
Tooze: “De Britse economieprofessor Daniela Gabor noemt dit ‘een revolutie zonder revolutionairen’. Als historicus associeer ik die steunmaatregelen met het laat-19e-eeuwse nieuwe Duitsland en zijn premier Otto von Bismarck. De verzorgingsstaat werd toen in de steigers gezet met als doel: het behoud van de oeroude sociale hiërarchie door werklozen, zieken en ouderen financieel te ondersteunen. Het motto van de conservatieven was: ‘Om alles te behouden, moet alles veranderen.’”
Volgens sommigen betekent de massale overheidshulp tijdens de coronacrisis het einde van het neoliberalisme. U gelooft dat niet?
Tooze: “Het neoliberale dogma dat de staat zo weinig mogelijk moet tussenkomen, ligt na de massale overheidssteun wel degelijk op de schroothoop van de geschiedenis. Alleen vraag ik me af of dat de essentie van het neoliberalisme is. Want in de eerste plaats was dat een project om sociale verandering in onze samenlevingen te bewerkstelligen. Het neoliberale boegbeeld Margaret Thatcher had het over ‘het verslaan van de vijanden binnen en buiten’. ‘De vijand binnen’ was de socialistische vakbond en ‘de vijand buiten’ was de communistische Sovjet-Unie. Het neoliberalisme ging dus ook over geopolitieke macht én over het winnen van de Koude Oorlog tegen de communisten. Want het einddoel was: de vernietiging van het socialisme én de sociaal-democratie. De neoliberale ideologie met dogma’s over ‘de kleine staat’ en ‘de vrije markten’ was daarbij zeer behulpzaam. Het einddoel was een nieuwe wereldorde, waarin het socialisme dood is en de markt alle macht heeft. Om dat doel te bereiken, waren neoliberale politici paradoxaal genoeg niet te beroerd om de macht van de staat te gebruiken.
“Kijk naar het huidige Amerikaanse spierballengerol tegenover China. Dat gaat toch nog altijd in de eerste plaats over Amerikaanse macht en belangen? Vandaag worden nog steeds alle mogelijke middelen ingezet om die oude ‘nieuwe wereldorde’ van het neoliberalisme gewoon verder te kunnen zetten. Alleen werd intussen duidelijk dat de ooit felbejubelde globalisering stokken in de wielen begon te steken van de Amerikaanse dominantie. Want die globalisering zorgde ervoor dat ook andere landen economisch groeiden en bloeiden en zo machtig werden.”
Daarom ruilde Donald Trump de globalisering in voor America First?
Tooze: “Trump dreef de VS op het illiberale pad. Onder zijn bewind herleefde het McCarthyisme uit de jaren 1950. Net als toen kregen progressieven het stempel: medeplichtigen van de Communistische Partij. Deze keer niet van de Sovjet-Unie, maar van China. Veel van mijn linkse Amerikaanse vrienden gingen op een rare manier mee in die nationale strijd tegen China, maar dan vanuit gerechtvaardigde bekommernissen over mensenrechten. Ook de huidige president Joe Biden vaart net als Trump een vijandige koers ten opzichte van China. Ik vind het niet verstandig dat ook hij de oude neoliberale Koude Oorlog tegen de Sovjet-Unie ingeruild heeft voor een nieuwe Koude Oorlog tegen het China van president Xi Jinping. Eerlijk gezegd vraag ik me af of de oude Koude Oorlog ooit echt gestopt is. Akkoord, het westen won het van de Sovjet-Unie, maar niet van Noord-Korea, Vietnam of China. Ook al nam China kapitalistische recepten over, leider Xi Jinping is en blijft dé erfgenaam van zijn voorgangers, communistische hardliners. Joe Biden laat zich voor zijn China-politiek in de eerste plaats adviseren door haviken in het Pentagon en de inlichtingendiensten.”
Trump had het over ‘het Chinese virus’, dat heb ik Biden nog niet horen zeggen.
Tooze: “Het discours is misschien veranderd, toch blijft de essentie gelijk. Joe Biden nam de suggestie zeer ernstig dat het virus wel eens een gevolg zou kunnen zijn van een lek in een Chinees lab. ‘Laat ons dat maar eens grondig onderzoeken’, zei hij.”
Misschien terecht?
Tooze: “Dat kan, want laboratoria lekken. Maar op diplomatiek vlak werkte zijn uitspraak in Peking als een rode lap op een stier. Hij had er ook voor kunnen kiezen om er in het openbaar over te zwijgen en er achter de schermen met China over te praten. In plaats daarvan zet hij de koers van Trump én het Pentagon verder. Volgend jaar bedraagt het budget van het Amerikaanse ministerie van Defensie 755 miljard dollar. Allemaal voor de aankoop van hoogtechnologische onderzeeërs, straaljagers en digitaal wapentuig voor het voeren van ruimteoorlogen. Na Trump drukt Biden het gaspedaal extra in.”
Kan de Koude Oorlog tegen China escaleren tot een warme?
Tooze: “Bij zijn aantreden stelde Joe Biden de diplomaat Kurt Campbell aan als zijn ‘Azië-tsaar’. In mei kreeg Campbell op een onlineseminarie exact dezelfde vraag voor de voeten geworden. Hij antwoordde niet meteen, maar keek een paar seconden zorgelijk in de cameralens. Toen zei hij: ‘Ik geloof echt dat vreedzaam samenleven tussen de VS en China mogelijk is. Maar de volgende jaren wordt dat een enorm grote uitdaging.’ Dat is toch complete waanzin?”
Mijn beeld van president Donald Trump tijdens de coronacrisis, is dat van een dommige man die tegen beter weten in de gevaren van het virus bleef ontkennen. Dat klopt niet helemaal?
Tooze: “Nee. Viroloog Anthony Fauci beschreef later hoe zijn besprekingen met Trump verliepen. Hij toonde de president de meest recente cijfers met besmettingen en overlijdens. Die had direct door dat het ernst was.”
Zeker toen hij de tv-beelden zag van gevulde lijkenzakken in een ziekenhuis in zijn geboortewijk Queens?
Tooze: “Ja, daar was hij volgens Fauci zeer erg van onder de indruk. Een hardgekookte coronanegationist had de cijfers en beelden van Queens waarschijnlijk als een uitzondering afgedaan, Trump niet. Hij begreep meteen dat de ramp zich over het hele land kon verspreiden. Hij had er duidelijk geen zin in om als president verantwoordelijk te worden gesteld voor honderdduizenden doden. Het was zeer opvallend hoe hij eind maart de stoere machotaal achterwege liet en een beperkte lockdown bekendmaakte voor de maand april. ‘Iedere Amerikaan moet zich voorbereiden op de zware dagen voor ons’, sprak hij. Het noemde het virus een ‘grote nationale uitdaging’, en had het over ‘een kwestie van leven of dood’.
“Donald Trump is niet zo geschift of irrationeel als velen lijken te denken. Tijdens de kredietcrisis steunde hij de aanpak van Barack Obama. In april 2009 vertelde hij aan Fox News wat voor een nitwit George W. Bush was en zong hij de lof van Obama’s aanpak. Natuurlijk had hij voor de democratische presidentskandidaat gestemd. ‘Obama is een goede, bekwame kerel.’ Dat was twee jaar voor Trump propagandist werd voor de birther-complottheorie dat Obama niet in de VS geboren is.”
Gelooft Donald Trump echt dat Joe Biden aan de macht kwam door de verkiezingen te vervalsen?
Tooze: “Daar lijkt het toch heel sterk op. In 2016 geloofde hij al dat zijn zege in werkelijkheid veel groter was dan de officiële uitslag. (lacht) Volgens mij is hij er rotsvast van overtuigd dat er in 2020 een democratisch complot gesmeed was om hem uit het Witte Huis te krijgen. Helemaal ongelijk heeft hij niet, want álle machten in Amerika spanden toen tegen hem samen. De media, big business én de legerleiding wilden hem weg. Het is niet voor niets dat in december 2020 de generaals niet ingingen op smeekbeden van zijn aanhangers voor het uitroepen van de staat van beleg.”
Adam Tooze, Shutdown – Corona en de wereldwijde crisis van 2020, Spectrum
© Jan Stevens