“Jihadi John reisde via Brussel naar Syrië”

Eind 2010 interviewde journalist Robert Verkaik uitvoerig Mohammed Emwazi. “Hij klaagde dat hij door de bemoeienis van de Britse geheime dienst twee keer een verloofde kwijt was geraakt: de eerste in Londen en de tweede in Koeweit.” Twee jaar later vertrok Emwazi naar Syrië, om er wereldberucht te worden als de koppensnellende Jihadi John. Vandaag is Verkaik de enige journalist ooit die een lang gesprek met Jihadi John overleefde. “Hij was beleefd en vriendelijk.”

 

12 november 2015, 23.41 u. In Raqqa, ‘hoofdstad’ van de Islamitische Staat, verlaat de 27-jarige Mohammed Emwazi alias Jihadi John het appartement waar zijn vrouw samen met hun twee jaar oude zoontje verblijft. Hij stapt in een pick-up waarin een andere jihadist al achter het stuur zit. Een onopvallende man verderop in de straat stuurt een gecodeerde boodschap naar de Creech Air Force Base in de Amerikaanse staat Nevada. ‘Emwazi zit in een auto en rijdt in de richting van het islamitische gerechtsgebouw.’ Vanop Creech stuurt een piloot een Predator-drone bewapend met een lading Hellfire-raketten hoog boven de donkere straten van Raqqa. Iets voor middernacht neemt de Predator de pick-up van de jihadisten in het vizier. Net op het moment dat Emwazi uitstapt, boort een raket zich tegen 1.500 km per uur vlak voor zijn voeten in de grond. De man die eigenhandig voor de IS-propagandacamera drie journalisten, drie hulpverleners en één veiligheidsagent onthoofde, en voor diezelfde camera de leiding nam over een massa-onthoofding van 21 Syrische soldaten, is verpulverd tot as.

 

‘Mooie jongeman’

De Britse en Amerikaanse geheime diensten hadden de ware identiteit van de beruchte gemaskerde IS-beul met de Londense tongval al in de zomer van 2014 ontdekt. Gierigheid had Jihadi John toen de das omgedaan. De voormalige computerprogrammeur had vanuit Syrië de code van zijn oude studentenkaart van de universiteit van Westminster gebruikt om webdesignsoftware gratis te kunnen downloaden. Het zou nog tot 26 februari 2015 duren eer zowel de BBC als de Washington Post de identiteit van Jihadi John ook voor het grote publiek onthulden. “De naam ‘Mohammed Emwazi’ liet toen bij mij geen enkel belletje rinkelen’, zegt de Britse journalist Robert Verkaik. Diezelfde 26^e februari ging Verkaik naar een persconferentie van CAGE, een in Groot-Brittannië onder vuur liggende ngo die beweert mensenrechten van gevangen moslims te verdedigen. “CAGE is opgericht door Moazzam Begg, een ex-Guantanamo-gevangene die zeer invloedrijk is onder jonge radicale moslims. De organisatie had aangekondigd dat ze op de persconferentie de relatie tussen Emwazi en de Britse geheime diensten zou belichten.”

Mohammed Emwazi bleek gedurende een paar jaar nauwe contacten gehad te hebben met Asim Qureshi, directeur van CAGE. Robert Verkaik: “Qureshi zei dat hij nauwelijks kon geloven dat de man uit de IS-video’s dezelfde was als de vriendelijke jongen die van 2010 tot 2012 regelmatig op zijn kantoor zat en met gebakjes trakteerde. Hij noemde Emwazi ‘een mooie jongeman’ en zei dat hij ‘de meest verlegen mens’ was die hij ooit ontmoet had. Emwazi had de hulp van CAGE ingeroepen omdat hij naar eigen zeggen geïntimideerd en lastig gevallen werd door agenten van de binnenlandse inlichtingendienst MI5. Qureshi vertelde ook dat hij Mohammed Emwazi in 2010 in contact gebracht had met een journalist van The Independent. Op dat moment begon het bij me te dagen dat ikzelf misschien wel die journalist zou kunnen zijn.”

Robert Verkaik dook in zijn archief en vond na wat zoekwerk e-mailverkeer terug dat hij in 2010 met ene Mohammed Emwazi gevoerd had. “Ik zag eerst een bericht verschijnen waarin Emwazi verbitterd schreef hoe de pesterijen van MI5 hem bijna tot zelfmoord gedreven hadden.” Uit de mails kon Verkaik reconstrueren dat hij Jihadi John op 1 december 2010 meer dan een uur geïnterviewd had. “Toen wist ik het weer: ik had die woensdag met hem afgesproken in een koffiehuis in de Londense wijk Maida Vale, vlakbij zijn ouderlijk huis.”

Het is het enige interview dat Mohammed Emwazi bij leven en welzijn aan een Westerse journalist gegeven heeft. Het vormde de basis voor Robert Verkaiks uitstekende biografie Jihadi John: de radicalisering van een westerse moslim.

 

Gangsterrapper

Een uur voor ik Verkaik ontmoet in de bar van het Londense Charing Cross Hotel, de favoriete pleisterplaats van agenten van MI5, mailt hij me nog een artikel uit het pas verschenen nummer van het Franstalige IS-propagandablad Dar al Islam. Daarin doet een anonieme Britse Syriëstrijder uit de doeken hoe hij in augustus 2012 samen met Jihadi John ongezien via Brussels Airport naar Syrië reisde. “Mohammed Emwazi stond toen al op de terreurlijst”, zegt Verkaik. “De twee jihadi’s lieten zich in een truck vanuit Groot-Brittannië naar het vasteland smokkelen. Ze hadden 30.000 euro bij. Met de trein reisden ze van Frankrijk naar Brussel, waar ze een paar dagen in een hotel verbleven. Daar verdeelden ze het geld en boekten ze een eerste vlucht naar Albanië en een tweede naar Korfoe. Met valse Franse paspoorten checkten ze op Brussels Airport probleemloos in. In Korfoe namen ze een boot naar Turkije waar een fixer van IS hen de grens met Syrië over hielp. In mijn boek had ik op basis van gesprekken een gelijkaardige reis van Jihadi John naar Syrië gereconstrueerd. Ik vroeg MI5 om een reactie, maar het agentschap hulde zich in stilzwijgen. Islamitische Staat bevestigt nu min of meer mijn versie, alleen liet ik hem niet via Brussel reizen.”

 

Vond u Mohammed Emwazi die woensdagnamiddag in het koffiehuis in Maida Vale net zo’n ‘mooie jongeman’ als CAGE-directeur Asim Qureshi?

Robert Verkaik: “Hij was vriendelijk en beleefd en wou dolgraag dat ik zijn verhaal in de krant bracht. Hij zag eruit als een coole Londense jonge kerel, type gangsterrapper met gouden ketting, een keurig getrimd baardje en een baseballpet. Hij klaagde dat hij door de bemoeienis van MI5 twee keer een verloofde was kwijt geraakt: de eerste in Londen en de tweede in Koeweit. De agenten hadden contact met zijn toekomstige schoonouders gezocht, waardoor zijn trouwplannen telkens op de klippen liepen. Dat was hard aangekomen en zadelde hem een tijdlang met zelfmoordgedachten op.”

 

Waarom bracht CAGE u met Emwazi in contact?

Verkaik: “In 2009 sprak ik vijf jonge moslims die onder druk gezet werden en gechanteerd door agenten van MI5. Die jongens woonden in de Londense wijk Kentish Town en hadden salafistische sympathieën. Op een bepaald moment belde een postbode bij hen aan. Van zodra die man binnen was, stelde hij zich voor als een agent van MI5. De ‘gastheer’ kreeg de keuze: ofwel werd hij informant en lieten ze hem in ruil voor informatie over moslimextremisten verder met rust, ofwel bleven ze hem en zijn familie stalken. Ik schreef daarover in The Independent, dat artikel zorgde voor flink wat heisa, waarna MI5 die jongens niet langer lastigviel. Eerlijkheidshalve moet ik eraan toevoegen dat het met die jongens niet goed afgelopen is. Zo vecht er nu een in Syrië en zit een andere in een Amerikaanse gevangenis voor terrorisme. CAGE bracht Emwazi in contact met mij omwille van zijn problemen met MI5. Die waren begonnen toen hij met twee kompanen, een Brit en een Duitser, op ‘safari’ wou vertrekken naar Tanzania. In Dar es Salaam werd hij tegengehouden, langdurig ondervraagd en via Amsterdam teruggestuurd naar Groot-Brittannië. Later reisde hij naar Koeweit waar hij een job had als informaticus. Hij kwam terug naar Londen en wou na korte tijd opnieuw vertrekken. Op de luchthaven werd hij tegengehouden en teruggestuurd, waarna hij verschillende mogelijkheden zocht om de Britse overheid te verschalken om toch naar Koeweit te kunnen reizen. Hij wou de geheim agenten van zijn lijf en hoopte dat een artikel hem daarbij kon helpen. Dat is er nooit gekomen omdat hij geen hard bewijsmateriaal van het gepest kon leveren. Ik verloor zijn verhaal ook uit het oog omdat ik in die periode overstapte van The Independent naar een andere krant.”

 

Achteraf beschouwd hadden de agenten van MI5 overschot van gelijk dat ze Emwazi in de gaten hielden en lastig vielen?

Verkaik: “Dat is de discussie over de kip of het ei. (lacht) Volgens CAGE radicaliseerde Emwazi tot terrorist omdat MI5 hem het vuur aan de schenen bleef leggen. Ik geloof dat niet. In zijn late tienerjaren was hij helemaal niet geïnteresseerd in de islam. Dat kwam pas toen hij betrokken raakte in een jihadistisch netwerk uit West-Londen dat bevolkt werd met figuren als Mohamed Sakr, Bilal al-Berjawi en Ibrahim Magag, salafisten met sympathie voor het Somalisch Al-Shabaab. Sakr en Berjawi stierven allebei in 2012 in Somalië door drone-aanvallen. Ibrahim Magag is vermoedelijk de man die over de vlucht van hemzelf en Jihadi John naar Syrië getuigt in Dar al Islam.”

 

Toen u Mohammed Emwazi ontmoette, zat hij al in dat jihadistische netwerk. Dat heeft hij u toen niet verteld.

Verkaik: “Dat is zo. Maar zelfs als hij me dat toen verteld zou hebben, had ik er waarschijnlijk toch geen touw aan kunnen vastknopen. Op dat moment was mijn kennis over het extreem gewelddadige Al-Shabaab niet erg groot. Het West-Londense netwerk was eind 2010 ook alleen maar geïnteresseerd in het steunen van het kalifaat in Mogadishu. Gewelddadig extremisme in Groot-Brittannië stond nog niet op hun agenda. Met mijn verhaal over de jongens van Kentish Town stapte ik eerst naar MI5. Ik vroeg: ‘Waarom vallen jullie hen toch zo lastig?’ Ze wilden daar niet meteen op reageren. ‘Mogen we daar een paar dagen over nadenken?’ Waarna het stil bleef. Misschien hadden ze toen beter wél gereageerd, dan had ik de ernst van die radicalisering beter kunnen inschatten en had ik Emwazi’s verhaal ook anders geïnterpreteerd.”

 

Bidoen

Mohammed Emwazi groeide op in Maida Vale, niet meteen een gangsterkwartier in Londen.

Verkaik: “Nee, het is geen Molenbeek. (lacht) Je vindt er zeer dure flats, maar ook betaalbare sociale woningen. Emwazi’s vader Jassem was in Koeweit een bidoen, een staatloze. De Koeweiti’s zien de naar schatting 200.000 bidoen in hun land als ‘profiteurs’ en behandelen hen als uitschot. In tegenstelling tot de meeste van zijn lotgenoten had Jassem zijn zaakjes goed voor elkaar: hij was politieman vlakbij Koeweit City. Maar dat veranderde na de Eerste Golfoorlog en de inval van de Iraakse dictator Saddam in augustus 1990. Nadat Saddams troepen door de internationale coalitie onder leiding van de VS terug uit Koeweit verdreven waren, keerden de Koeweiti zich tegen de bidoen. Zij werden als collaborateurs gezien. Ook Jassem Emwazi werd met de vinger gewezen. In 1994 vluchtte hij met zijn vrouw en hun zesjarige zoontje Mohammed naar het Verenigd Koninkrijk, waar al verwanten leefden. Jassem werd erkend als politiek vluchteling en ging aan de slag als taxichauffeur en koerier. Zijn vrouw Ghaneya beredderde het huishouden. Ze woonden in een klein huis, middenin een sociale woonwijk. Als Ghaneya op straat kwam, hulde ze zich in een niqab. Toch waren de Emwazi’s geen rigide moslims. Ik heb zeer uitgebreid met Mohammeds jongere broer Omar gepraat en met vriendjes van vroeger. Ze vertellen allemaal hetzelfde verhaal: de kinderen Emwazi kregen geen fundamentalistische opvoeding. Toen ik Omar ontmoette, was hij nog steeds in shock. Van zodra de identiteit van Jihadi John begin vorig jaar bekend was, werden hijzelf, zijn ouders en zijn twee zussen het mikpunt van publieke vervolging en haat.”

 

Waar leven ze nu?

Verkaik: “Ergens ondergedoken in Londen, waar precies weet niemand. Het zou best kunnen dat ze nieuwe identiteiten gekregen hebben. Mohammed ging naar een oer-Britse anglicaanse basisschool, St Mary Magdalene. Die eerste jaren was hij het enige moslimjongentje, wat hem ‘interessant’ maakte voor zijn klasgenootjes. Later ging hij naar de middelbare school Quintin Kynaston in de chique Londense wijk St John’s Wood. Daar waren wel nogal wat kinderen met een moslimachtergrond. Niets wijst erop dat hij in die tijd onder invloed kwam van salafisten of begon te radicaliseren. Als oudere tiener werd hij een fan van rap en experimenteerde hij met alcohol en drugs. Hij was gek op dansen, cannabis en wodka. Een heel gewone Westerse kerel, dus. (lacht)”

 

Klopt er dan niets van de verhalen dat hij als jongen van 14 zwaar gepest werd op school?

Verkaik: “De directrice van zijn school spreekt dat tegen. Volgens haar werd hij heel even gepest, maar werd er meteen ingegrepen. Hij leidde het doorsnee leven van een jongen op een multiculturele school in een betere buurt van Londen. Er was wel een groot verschil tussen de maatschappij waarin hij opgroeide en de samenleving waar zijn ouders vandaan kwamen. Zij vertelden hem over hun leven in Koeweit, en dat Arabische verleden fascineerde hem.”

 

Waren er in die tijd tekenen dat Mohammed Emwazi een psychopaat was?

Verkaik: “Nee. Er is wel het wijdverspreide verhaal dat hij als fervente voetballer met zijn hoofd tegen een doelpaal terechtkwam en zo ernstige hersenschade opliep waardoor zijn persoonlijkheid veranderde. Maar zijn broer weet daar helemaal niets van.”

 

Op safari

Een lerares van Emwazi’s middelbare school vertelde vorig jaar aan de BBC dat hij een tijdlang therapie heeft moeten volgen om zijn woedeaanvallen onder controle te krijgen.

Verkaik: “Ik heb geen documenten of rapporten over geestelijke problemen of therapieën teruggevonden, wat niet wil zeggen dat ze er nooit geweest zijn. Wat ik wel zeker weet, is dat hij een tijdlang actief was in een stadsbende. Vanuit Maida Vale trok hij er samen met een twintigtal andere gangsterrappers op uit om te gaan vechten tegen vooral Ierse stadsbendes. De favoriete bezigheid van de bende was drinkspelletjes met liters wodka. Emwazi was slim genoeg om het echt criminele pad links te laten liggen. Na het middelbaar studeerde hij informatica aan de universiteit van Westminster.”

 

Die universiteit had de kwalijke reputatie dat ze heel vriendelijk was voor islamisten.

Verkaik: “De universiteit van Westminster heeft altijd een links imago gehad, dat was al zo in de tijd dat ik er studeerde. Toen Emwazi er in 2006 aan zijn eerste academiejaar begon, was de universiteit zonder twijfel extreem vriendelijk voor radicale moslims. Wijlen Anwar al-Awlaki, ideoloog van Al Qaida, heeft er nog gespeecht. In het jaar dat Emwazi er startte, werd ex-student Yassin Nassari op de luchthaven van Luton gearresteerd met in zijn bagage jihadpropaganda en gedetailleerde bouwplannen voor een Qassam 1.5-raket, het favoriete speelgoed van de Palestijnse terreurgroep Hamas. Nassari noemde zichzelf ‘de emir’ van het islamitische studentengenootschap van Westminster. Toch zijn er geen aanwijzingen dat Emwazi aan die universiteit geradicaliseerd raakte. Daar zijn in de eerste plaats de jongens van het West-Londense netwerk verantwoordelijk voor.”

 

Maar die leerde hij kennen tijdens zijn studentenjaren in Westminster?

Verkaik: “Dat klopt. Toen Mohammed Emwazi in 2009 afstudeerde, zat hij ongetwijfeld veel dieper in het extremisme dan zijn broer Omar nu nog steeds lijkt te geloven. Mohamed Sakr en Bilal al-Berjawi van het netwerk waren in datzelfde jaar al ‘op safari’ geweest in Kenya, en vermoedelijk een paar jaar eerder op trainingskamp in Somalië. In een hotel in Mombasa kregen ze het gezelschap van ene Najid Mansour. De hotelmanager vertrouwde die drie kerels niet en verwittigde de politie. Op de laptop van Mansour vonden ze jihadpropaganda en handleidingen voor het maken van autobommen. Er zijn sterke aanwijzingen dat Sakr en Berjawi tot over hun oren in het terrorisme zaten op het moment dat Emwazi bij hen over de vloer kwam. Een aantal jongens van het netwerk had dezelfde achtergrond als hij. Anderen hadden een crimineel verleden. Ze hadden in de gevangenis gezeten, waar ze van medegevangenen een snelcursus radicalisering kregen. Gaandeweg ruilde Emwazi zijn respect voor de wet van de mens in voor de sharia.”

 

In mei 2009 vertrok ook Emwazi op ‘safari’.

Verkaik: “Hij was 21 en had in Regent’s Park Mosque de 23-jarige Duitse bekeerling Marcel Schrödl en de 27-jarige Ali Adorus leren kennen. Samen boekten ze een reis naar Tanzania, omdat ze zogezegd verzot waren op wilde beesten. Het plan was vermoedelijk om door te reizen naar de jihad in Somalië , maar daar zijn ze nooit geraakt. Ze werden tegengehouden door agenten van MI5. Adorus zit nu in een cel in Ethiopië omdat hij er een poging ondernam om het regime te vervangen door een islamitische staat. Schrödl probeert op dit moment ergens in Duitsland in het reine te komen met zijn extremistische verleden. Volgens Emwazi bleven de agenten van MI5 hem na die safari stalken. Omar vertelde me dat zijn broer er erg naar uitkeek om te trouwen, om zich definitief in Koeweit te settelen en daar een gezin uit te bouwen. Hij beschouwt de bemoeienis van MI5 met Mohammeds liefdesleven als een sleutelmoment in zijn keuze voor het jihadisme. Vlak daarvoor was Mohammed al een salafist, maar nog geen gewelddadige. Nu nam hij een snelcursus islam, leerde de koran van buiten, schopte het tot ‘hafiz’ en kreeg aanzien onder collega-jihadisten.”

 

Bij de transformatie van de Londense jongen Mohammed Emwazi tot de bloeddorstige killer Jihadi John speelde religie een hoofdrol?

Verkaik: “Ja. Het heeft geen enkele zin om dat te ontkennen. In Syrië sloot Emwazi zich aan bij Kateeba al-Kawthar, een vooral uit Britten bestaande jihadistische verzetsgroep tegen Assad. Een jaar later ging die groep op in het grotere Katab al-Muhajirin (KAM), geleid door de professionele jihadist Omar al-Shishani, krijgsnaam van de Georgisch-Tsjetsjeense killer Tarkhan Batirashvili. Shishani vocht in diverse oorlogen en schopte het tot commandant bij IS. Hij droeg een vervaarlijk rode baard en stond bij zijn strijdmakkers ook bekend als Aboe Omar de Tsjetsjeen. In maart van dit jaar kwam hij om bij een luchtaanval op Raqqa. Hij was een wrede slachter die Emwazi het klappen van de zweep leerde.”

 

Mohammed Emwazi zou toen ook ‘onze’ Jejoen Bontinck bewaakt hebben?

Verkaik: “Het hoofdkwartier van Shishani was in een grote villa in de buurt van Aleppo. KAM controleerde een groot gebied in het noorden van Syrië. Niet ver van dat hoofdkwartier was een gevangenis waar Jejoen Bontinck tijdelijk opgesloten zat. Bontinck beweert dat ze hem hadden opgesloten omdat hij zich verzet had tegen een fusie van KAM met wat toen nog ISIS heette. Hij zegt ook dat hij er samen zat met James Foley en een andere journalist. Ze zouden gefolterd en mishandeld zijn door vier cipiers die ze omwille van hun Britse accent The Beatles noemden. Mohammed Emwazi was John Lennon, vandaar zijn bijnaam ‘Jihadi John’. Maar hij was niet de leider van de groep; dat was George Harrison, alias Jihadi George. De echte identiteit van die man is niet bekend. Jihadi Paul zou de 31-jarige Aine Davis zijn die nu gevangen zit in Turkije, en Jihadi Ringo zou de 32-jarige Alexe Kotey zijn waarvan niemand weet waar hij momenteel is. The Beatles bekwaamden zich in waterboarding, het toedienen van elektrische schokken en het dagenlang rechtop laten staan van gevangenen. Voor die foltertechnieken haalden ze hun inspiratie in Guantanamo en Abu Ghraib. De slachtoffers die Emwazi voor de camera onthoofde, droegen allemaal oranje overalls die rechtstreeks geïmporteerd leken uit Guantanamo. De propagandajongens van IS slaan ons zo heel doordacht terug met symbolen die we zelf gecreëerd hebben. Toen Emwazi net in Syrië gearriveerd was, keek hij dagenlang naar gruwelijke video’s van door geallieerde bombardementen omgekomen moslimfamilies en later naar onthoofdingsvideo’s. Zo raakte hij zoetjesaan voorbereid voor het echte werk.”

 

Ter voorbereiding van dit gesprek heb ik naar een onthoofdingsvideo van Jihadi John gekeken. Ik werd daar niet krijgshaftig van, maar kotsmisselijk.

Verkaik: “Ik heb ze allemaal bekeken en ik kan geen onthoofdingsvideo meer zien. Ik wil er ook niet meer naar kijken. Als je, net zoals Mohammed Emwazi, talloos veel van die filmpjes voor de kiezen krijgt, kan dat niet anders dan je psyche beïnvloeden.”

 

Er is toch een groot verschil tussen naar die gruwel kijken en zelf mensen het hoofd afsnijden?

Verkaik: “Emwazi ontpopte zich in Syrië in sneltreinvaart tot een roekeloze killer. Onder Shishani viel hij tegenstanders aan zonder dat hij zich zorgen leek te maken over zijn eigen vege lijf. Er zijn getuigenverslagen van mensen die Emwazi in 2013 op het slagveld in actie zagen. Hij nam enorme risico’s en gedroeg zich alsof hij onoverwinnelijk was.”

 

Omdat hij verlangde naar het martelaarschap?

Verkaik: “Hij leek alleszins niet bang voor de dood.”

 

Robert Verkaik, Jihadi John: de radicalisering van een westerse moslim, Omniboek, 320 blz., 19,50 euro

 

© Jan Stevens