Joseph Goebbels met een Mona Lisa-glimlach: wie is Kim Yo-jong, de gevaarlijkste vrouw ter wereld?
In De zus schetst Noord-Korea-specialist Sung-Yoon Lee een verkillend beeld van Kim Yo-jong, de vier jaar jongere zus van de Noord-Koreaanse dictator Kim Jong-un. “Het wordt kwaad kersen eten met die jonge, knappe prinses.”
‘De gevaarlijkste vrouw ter wereld’, staat er op de cover van Sung-Yoon Lee’s biografie De zus. “Terecht”, vindt de in Washington DC wonende en werkende professor Koreaanse geschiedenis. “In februari 2018 kwam Kim Yo-jong voor het eerst in het westen in beeld, toen ze samen met haar broer Kim Jong-un de openingsceremonie van de Olympische Winterspelen in het Zuid-Koreaanse Pyeongchang bijwoonde. We hadden nog nooit zo’n jonge, machtige Noord-Koreaanse vrouw gezien. Het leek alsof ze de co-leider van het land was. Tijdens haar internationale debuut sprak ze met niemand van de pers, maar hing er een mysterieuze Mona Lisa-glimlach rond haar mond. De Zuid-Koreanen werden instant verliefd op haar. De eerstvolgende keer dat Noord-Korea na een resem rakettesten en dreigende provocaties aan het westen zal voorstellen om toch maar eens te praten, zal het Kim Yo-jong zijn die het Noord-Koreaanse diplomatieke team zal leiden. Ik voorspel nu al dat het dan voor de andere onderhandelaars kwaad kersen eten wordt met die jonge knappe prinses.”
Sung-Yoon Lee windt er geen doekjes om: hij is een fervent tegenstander van het Noord-Koreaanse regime. Hij is als Azië-expert verbonden aan de onafhankelijke denktank Wilson Center en adviseert de Amerikaanse regering over Noord-Koreaanse kwesties. De ontmoetingen tussen de voormalige president Donald Trump en Kim Jong-un vond hij geen goed idee. De gedachte dat een herverkozen Trump opnieuw de banden met de Noord-Koreaanse dictator zal aanhalen, bezorgt hem nu al grijs haar.
Sung-Yoon Lee: “Ik bestudeer Noord-Korea meer dan twintig jaar en wat mij telkens weer opvalt, is hoe academici en politici te vaak geneigd zijn om het Noord-Koreaanse regime tegemoet te komen. Net als Trump denken en hopen ze dat ze de familie Kim zullen kunnen sussen. Begrijpelijk hoor, want Noord-Korea creëert zelf doelbewust die sfeer dat de Kims een stelletje gekken zijn die naar een nucleaire oorlog snakken. Er is ook die rare personencultus rond de weldoorvoede dictator Kim Jung-un die met stalen hand regeert over een natie uitgehongerde onderdanen. Nogal wat westerlingen zijn gaan geloven dat hij paranoïde is en dat we beter wat vriendelijker tegen hem zijn als we ons eigen hachje willen redden. ‘Geef hun geld, voedsel en brandstof. Dan zullen ze zich misschien wel gedragen.’”
Het westen, en meer bepaald Amerika, neemt in zijn omgang met Noord-Korea te veel wensdenken voor werkelijkheid?
“Zo lijkt het toch. De stichter van Noord-Korea is ‘Eeuwige President’ Kim Il-sung (1912-1994), grootvader van Kim Jung-un en diens zus Kim Yo-jong. In de jaren 1970 kwam Il-sung vaak breed lachend in de westerse media, handjes schuddend met buitenlandse presidenten en premiers. ‘Misschien kunnen we zaken met hem doen’, opperden sommigen. Snel bleek dat een illusie. Want zijn leven lang gedroeg Kim Il-sung zich stalinistischer dan Sovjet-leider Jozef Stalin.
“Duizend jaar lang vormde het Koreaanse schiereiland één geheel. De verdeling in Noord en Zuid kwam er in augustus 1945, na de Tweede Wereldoorlog. De Verenigde Staten en de Sovjet-Unie besloten tot een tijdelijke opdeling om de overgave van de verslagen Japanse soldaten in de regio te vergemakkelijken. Als grens werd door de Amerikaanse generaal George Lincoln de 38e breedtegraad voorgesteld. Tot verrassing van de Amerikanen ging Stalin meteen akkoord. Noord-Korea kwam onder zijn supervisie en Zuid-Korea onder gezag van de VS. ‘Tijdelijk’ werd permanent en Stalin stelde de in de Sovjet-Unie gestaalde communist Kim Il-sung aan tot Noord-Koreaanse leider. Dat markeerde het begin van de Kim-dynastie. Sindsdien ontwikkelde Zuid-Korea zich tot een welstellend vrij land, terwijl het Noord-Koreaanse volk niets anders kende dan onderdrukking en miserie. Al wie vandaag in Noord-Korea zijn mond durft opentrekken, wordt meteen gedood of gedeporteerd naar een van de vele grote concentratiekampen. Sommige politieke gevangenen zijn amper vijf jaar oud. Hun misdaad: ze zijn kind, kleinkind of achterkleinkind van een veroordeelde opposant.”
In uw boek schetst u een niet al te fraai beeld van Kim Il-sungs zoon en opvolger ‘Geliefde Leider’ Kim Jong-il (1941-2011).
“Hij was een knotsgekke rokkenjager en een fuifnummer, maar ook een killer die in ongenade gevallen naaste familieleden en vrienden zonder compassie over de kling liet jagen. Kim Jong-il was de geknipte figuur als slechterik in een James Bond-film. (lacht)
“Jong-il had in totaal zeven kinderen bij vier verschillende vrouwen. Kim Jong-chul, Kim Jong-un en Kim Yo-jong gelden als zijn drie uitverkoren kinderen: hij had ze bij zijn ‘meest geliefde vrouw’ Ko Yong-hui. De vier anderen werden gaandeweg aan de kant gezet.
“Toen Jong-il op 17 december 2011 onverwacht aan een hartaanval overleed en hij door zijn zoon Kim Jong-un opgevolgd werd, staken bij veel westerse waarnemers en politici opnieuw die rare optimistische verwachtingen de kop op. De op dat moment amper 27-jarige nieuwe ‘Grote Leider’ had een paar jaar in Zwitserland geleefd. Hij kreeg meteen het aura een door het Europees liberalisme beïnvloedde hervormer te zijn.”
Door die studies in Zwitserland leek Kim Jong-un ‘een van ons’?
“In het westen geldt Europees onderwijs nog steeds als het neusje van de zalm, wat nogal neerbuigend is tegenover onderwijs uit andere werelddelen. ‘Deze Aziaat zal het dankzij zijn verblijf in Zwitserland eindelijk anders dan zijn dictatoriale vader aanpakken.’ De Cambodjaanse massamoordenaar Pol Pot studeerde in Parijs; de Syrische dictator Bashar al-Assad werd in Londen door de Britten opgeleid tot oogchirurg. Hun aanpak kennen we inmiddels.
“Ik zag zus Kim Yo-jong voor het allereerst tijdens de officiële wake na het overlijden van haar vader eind 2011. Kim Jong-il lag opgebaard in een glazen kist op een bed van bloemen. Een week lang kwamen zijn onderdanen hem zijn laatste eer bewijzen. De Koreaanse traditie wil dat je dan hard jammert en huilt. In Noord-Korea worden burgers continu in de gaten gehouden; aan het doodsbed van de Geliefde Leider werd dus extra luid gejammerd. Op de laatste dag van de wake stond Kim Jong-un met zijn zakdoek in de hand vele tranen te plengen. Vlak achter hem zag ik een jonge vrouw, gehuld in een zwart traditioneel begrafeniskleed. Haar kaken waren ingevallen; het leek alsof ze dagen niet gegeten had. Het kon haar duidelijk niet schelen wie haar in de gaten hield. Ze zag er zeer triest uit, maar maakte geen enkel geluid en overtrad zo alle regels. Ik wist: dit is Kim Yo-jong. Mijn interesse in haar was meteen gewekt.”
Was u ooit in Noord-Korea?
“Nee, voor Zuid-Koreanen en Amerikanen geldt een absoluut reisverbod. Ik sta al jaren bekend als criticus van het Noord-Koreaanse regime en regeringen van verschillende landen adviseerden me geen enkele poging te wagen om het land binnen te geraken. De voorbije decennia liepen er verschillende topfiguren uit de entourage van de Kim-dynastie over, meestal omdat ze voor hun eigen leven vreesden. Hun getuigenissen werpen een unieke blik op de Noord-Koreaanse ‘monarchie’.”
Waarom ‘monarchie’?
“Omdat Noord-Korea in handen is van een communistische dynastie met koninklijke allures. Vandaag regeren de Kims over Noord-Korea in de stijl van de middeleeuwse absolute monarchen.
“Vader Kim Jong-il liet zijn kinderen op koninklijke wijze opvoeden. In 1982 liep Kim Jong-ils neef Yi Han-yeong over naar het westen, toen ook hij schoolliep in Zwitserland. Hij gaf inkijk in de voorrechten die de Kim-kinderen genoten. In de Koreaanse cultuur staat het gelijk aan godslastering wanneer een kind een volwassene met zijn of haar voornaam aanspreekt. Volgens Yi Han-yeong sprak Kim Jong-nam, de oudste zoon en halfbroer van Jong-un en Yo-jong, heel onbeschoft alle volwassenen aan met hun voornaam. Diezelfde volwassenen moesten de jongen dan weer zeer respectvol aanspreken met zijn militaire rang. Toen Jong-nam drie jaar oud werd, kreeg hij de titel van eerste brigadegeneraal. Op zijn vierde verjaardag werd hij gepromoveerd tot generaal-majoor. Op zijn vijfde werd hij luitenant-generaal, op zijn zesde viersterrengeneraal, op zijn zevende maarschalk en op zijn achtste generalissimo. (lacht)”
Een belangrijke bron over hoe zus Kim Yo-jong opgroeide, is een Japanse sushichef.
“Kenji Fujimoto was van 1988 tot 2001 de dikbetaalde persoonlijke sushichef van Geliefde Leider Kim Jong-il. Fujimoto is niet zijn echte naam; die houdt hij angstvallig geheim.
“Dertien jaar lang zag Fujimoto enkel Kim Jong-ils drie jongste, uitverkoren kinderen: Jong-chul, Jong-un en Yo-jong. Van de vier andere ving hij nooit een glimp op.
“Kenji Fujimoto raakte ‘bevriend’ met de Geliefde Leider en hielp bij diens grote feesten en drinkgelagen. Ook al was de sushichef een eind in de veertig, toch werd hij eind jaren tachtig en begin jaren negentig ook ingeschakeld als speelkameraad van de kinderen. Hij leerde hun vliegeren en rookte in het geheim sigaretten met Kim Jong-un. Volgens Fujimoto sprak vader Kim Jong-il zijn dochter Yo-jong altijd aan met ‘prinses’, van toen ze nog een peuter was. Ze was zijn oogappel en groeide uit tot een verwend, koppig meisje. Ze kreeg een gouvernante toegewezen, maar die stond haar niet aan en werd door haar op staande voet ontslagen. Yo-jong was toen amper acht jaar oud.
“In 1996 werden broer Jong-un en zus Yo-jong allebei onder valse naam en met valse paspoorten naar de Schule Liebefeld Steinhölzli in de Zwitserse hoofdstad Bern gestuurd.De in 1984 geboren Kim Yo-jong kreeg de naam ‘Pak Mi-hyang’ en de in 1987 geboren Kim Jong-un heette als lagere schoolkind ‘Pak-un’.
“In 2018 was Stephen Biegun de speciale VS-gezant voor Noord-Korea voor toenmalig president Donald Trump. Hij ontmoette toen zowel broer als zus Kim en kon alleen maar vaststellen dat Jong-un geen woord Engels of Duits sprak. In tegenstelling tot zus Yo-jong. Biegun vertelde me hoe Kim Yo-jong in de lach schoot toen de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo tijdens een bijna drie uur durende vergadering een mop vertelde. Kim Jong-un bleef uitdrukkingsloos in de verte staren. ‘Toen wist ik zeker: de man spreekt geen gebenedijd woord Engels’, zei Biegun. Voor iemand die in Zwitserland vijf jaar op een internationale school zat, is dat echt zeer merkwaardig.”
In 2001 keerden broer en zus Kim terug naar Noord-Korea. Yo-jong was toen 14?
“Vanaf dan kreeg ze thuisonderricht en leefde ze geïsoleerd van andere kinderen. Later ging ze aan de Kim Il-sung-universiteit politiek en economie studeren. Zij zat er samen met vijftig andere kinderen van hooggeplaatste Noord-Koreanen. Dat weten we van de in 2014 overgelopen Noord-Koreaanse topambtenaar Ri Jong-ho. Hij behoorde tot de inner circle van Kim Jong-un en beheerde de binnenstromende smeergelden. Ri liep over naar het westen nadat hij gehoord had dat Kim Jong-un zijn eigen oom Jang Song-thaek rond de jaarwisseling van 2013 en 2014 met een luchtafweerkanon had laten executeren. Jang gold als één van de machtigste mannen van Noord-Korea. De beschuldiging luidde: ‘Halfhartig klappen tijdens de toespraken van Kim Jong-un.’ Nu moet u weten: tijdens de begrafenis van haar vader Kim Jong-il in december 2011 verstoorde zijn dochter Yo-jong de plechtige ceremonie door het plots onaangekondigd af te bollen. Waarschijnlijk was ze even overweldigd door emoties, maar in Noord-Korea betekent dergelijk ‘ontoelaatbaar gedrag’ het einde van je leven, zelfs al behoor je tot de koninklijke dynastie. Jang Song-thaek werd gruwelijk vermoord omdat hij niet enthousiast genoeg applaudiseerde voor de Grote Leider. Kim Yo-jong mocht ongestoord de begrafenis van haar vader verstoren. Dat wil zeggen dat zij onaantastbaar is.”
Maar ook dat zij samen met haar broer de teugels van het land stevig in handen heeft?
“Precies. Eind februari 2019 ontmoetten president Donald Trump en dictator Kim Jong-un elkaar voor een tweede keer. Die ontmoeting vond plaats in het Vietnamese Hanoi en toen vertelde Jong-un aan Trump een andere versie van de executie van oom Jang. Hij zei dat hij het hoofd van zijn oom had laten afhakken en het daarna in zijn kantoor op Jangs borst liet leggen ter lering en vermaak van zijn stafleden.
“De bron van die anekdote is Donald Trump himself, in een gesprek met Washington Post-onderzoeksjournalist Bob Woodward. Ik denk niet dat Trump toen aan het fabuleren was. Ik ben er zeker van dat Kim Jong-un hem dat bloederige verhaal in geuren en kleuren vertelde. De dictator introduceerde in Noord-Korea niet voor niets de publieke terechtstelling – hoe gruwelijker, hoe liever.”
De versie van de executie van zijn oom met het luchtafweerkanon kan dus ook juist zijn?
“Zeker. Jong-un laat in voetbalstadions ter dood veroordeelde ‘ongehoorzamen’ regelmatig afknallen met mitrailleurs. Ambtenaren en vertrouwelingen moeten daar dan verplicht naar komen kijken. Sommigen kotsen en anderen vallen flauw, omdat het zo’n afschuwelijk spektakel is. Kim Jong-uns enige doel is zijn ‘getrouwen’ zo terroriseren dat ze in de pas blijven lopen.
“Volgens overloper Ri Jong-ho werd zus Kim Yo-jong begin 2012 onderdirecteur bij het ministerie van Propaganda en Agitatie. Ze zou erg goed zijn met computers. Dat merkte niet alleen Ri Jong-ho op, maar ook verschillende partijambtenaren. Die noteerden enthousiast dat ze kon werken op twee monitors tegelijk, terwijl ze behendig teksten tikte. (lacht)”
Ze schopte het inmiddels van onderdirecteur tot hoofd van het ministerie van Propaganda en Agitatie. Vandaag is ze de Joseph Goebbels van Noord-Korea?
“U mag haar gerust zo noemen. Ze heeft dezelfde slimme blik in haar ogen als haar vader. Ook al had Kim Jong-il de reputatie van een lanterfantende dandy, hij was niet dom. Ik ben er vrij zeker van dat zijn dochter achter de schermen degene is die de koers bepaalt en de bakens uitzet. Ik zeg niet dat haar broer Kim Jong-un te dom is om te helpen donderen, maar wel dat zij hem nu de weg wijst.
“Sinds begin 2020, de start van de coronapandemie, stuurt propagandachef Yo-jong het ene na het andere statement de wereld in. Elk bericht heeft een sarcastische en zelfs sardonische ondertoon.”
U leefde ook een tijd in Zwitserland. U zat in Genève zelfs op dezelfde school als de oudste halfbroer van Kim Jung-un en Yo-jong.
“Mijn vader werkte voor het Zuid-Koreaanse ministerie van Buitenlandse Zaken. Ik was nog een kleine jongen toen we naar Europa verhuisden: eerst naar Londen, dan naar Zwitserland. Ik zat inderdaad op dezelfde Zwitserse internationale school als Kim Yo-jongs oudste broer Kim Jong-nam. We begonnen er op dezelfde dag in 1980; Jong-nam was drie jaar jonger dan ik. We zaten nooit in dezelfde klas, maar iedereen wist dat hij uit Noord-Korea kwam. Hij had een valse naam én een vals paspoort. Wij kenden hem als ‘Ri-chol’. Niemand wist toen wie de vader van dat negenjarige jongentje was. ‘Ri-chol’ moést wel belangrijk zijn, want hij was omringd door bodyguards en we mochten niet hem praten.”
In koninklijke dynastiën is de kroonprins de oudste zoon. Waarom werd in 2011 Kim Jong-un de nieuwe ‘Grote leider’ en niet de oudste halfbroer Kim Jong-nam of Jong-uns oudste broer Kim Jong-chul?
“Kim Jong-il kreeg zijn oudste zoon Jong-nam bij één van zijn iets minder geliefde vrouwen. Daardoor kwam Jong-nam sowieso niet in aanmerking. Later viel hij trouwens bij halfbroer Jong-un en halfzus Yo-jong in ongenade. Want in februari 2017 werd Jong-nam in hun opdracht op klaarlichte dag op de drukke internationale luchthaven van Kuala Lumpur vermoord met een chemisch wapen. Beveiligingscamera’s legden alles vast.
“Yo-jongs oudste volle broer Jong-chul werd volgens sushichef Kenji Fujimoto door vader Jong-il ongeschikt geacht als zijn opvolger omdat hij ‘te meisjesachtig’ zou zijn. Jong-chul zou ook geen enkele interesse hebben in politiek. We weten zeker dat de man een hevige fan is van Eric Clapton en dat hij concerten van zijn idool bijwoonde in Duitsland, Singapore en Engeland. Jong-chul speelt zelf ook niet overdienstelijk gitaar en leidt een soort van muzikantenbestaan in de Noord-Koreaanse hoofdstad Pyongyang. Hoe hij er nu uitziet, weet niemand. Er zijn geen recente foto’s van hem in omloop.”
Maar dat hij nog steeds een volwaardig lid van de familie is, weten we wel?
“Daar is geen twijfel over. Kim Jong-ils drie lievelingskinderen zijn onaantbastbaar. Elke dag bekijk ik alle beeldmateriaal uit Noord-Korea. Op de officiële verslagen van de uitstappen van de familie zie je dat Kim Jong-un en zijn zus Yo-jong elkaar erg graag hebben. Ze vertrouwen elkaar én houden van elkaar. Hun lichaamstaal spreekt boekdelen. Tijdens gezamenlijke officiële uitjes communiceren ze constant met elkaar: ze maken oogcontact, knikken en glimlachen naar elkaar.”
Kim Jong-un is een kettingroker, heeft last van overgewicht en oogt niet al te gezond. Volgt zijn zus hem op als hij onverwacht het loodje legt?
“Ik schat haar kansen zeer hoog in. U vergeet nog één slechte gewoonte van de Grote Leider: zijn alcoholconsumptie. Die is fenomenaal.
“De kinderen van dictator Kim Jong-un zijn nog klein. Als hij in de eerstvolgende tien jaar dood neervalt, neemt zijn zus als vanzelf zijn plaats op de troon in. Zij leidt een gezond leven en hangt niet aan de fles. Maar ze wordt geen sympathieker leider dan haar moordzuchtige broer. Ze zitten volledig op dezelfde golflengte.
“Het voorbije half jaar waren we getuige van een innige verbroedering tussen Rusland en Noord-Korea. Aanleiding is de oorlog in Oekraïne. Al in januari 2023 kondigde Kim Yo-jong die vrijage in een pathetisch statement aan: ‘Samen met het heroïsche Russische leger en volk staan wij voor altijd in dezelfde loopgraven.’
“In september 2013 ontmoetten Kim Jong-un en Vladimir Poetin elkaar voor de tweede keer. Hun lichaamstaal was totaal anders dan bij hun eerste ontmoeting eind april 2019. De eerste ontmoeting vond plaats in Vladivostok; de tweede in Vostochny, telkens in het oosten van Rusland. De tweede ontmoeting kwam er omdat Poetin Jong-uns wapentuig goed kan gebruiken voor zijn speciale militaire operatie. Hij leek toen echt blij om zijn Noord-Koreaanse bloedbroeder nog eens in levende lijve te zien.”
Bij de eerste ontmoeting reisde zus Yo-jong niet mee. Bij de tweede wel.
“De eerste ontmoeting met Poetin was niet geheel naar wens verlopen. De tweede keer wou hij er zijn zus bij als rots in de branding.
“Die 25e april 2019 voelde de Grote Leider zich duidelijk niet zo lekker in zijn vel toen hij in Vladivostok moeizaam naar de wachtende Poetin waggelde. Jong-un zag er nogal verfomfaaid uit. Beide heren aten samen en na de maaltijd deelde Poetin mee dat hij er ’s anderendaags niet zou zijn. De Russische president had een dringender afspraak in Peking, waar hij verwacht werd op een internationale conferentie. Dat kwam als een zeer onaangename verrassing voor Kim. Hij voelde zich vernederd, want eerder was hem voorspiegeld dat hij de volgende dag samen met Poetin een krans zou leggen bij een Russisch oorlogsmonument. Nu moest hij dat helemaal alleen doen. Die avond maakte een depressieve Kim Jong-un in zijn eentje twee flessen vodka soldaat. ’s Anderendaags arriveerde hij meer dan twee uur te laat bij het monument. Hij zegde alle verdere afspraken af, stapte in zijn trein en spoorde mokkend terug naar Pyongyang.”
Sung-Yoon Lee, De zus, Harper Collins, 304 blzn., 22,99 euro
Bio
Sung-Yoon Lee
- Geboren in 1968
- Doceerde Koreaanse geschiedenis aan Tufts University en Harvard
- Werkt als Azië-expert bij het Wilson Center in Washington DC
- Adviseert de Amerikaanse overheid over Noord-Korea
- De zus is zijn eerste boek
© Jan Stevens