Hoe zombiedrug flakka levens verwoest: ‘Je kunt er totaal onverwacht paranoïde van worden, met compleet losgeslagen reacties tot gevolg’

Begin 2023 dook flakka voor het eerst in het nieuws op toen een man uit Diksmuide 30 uur lang gefolterd werd door zijn vriendin. Allebei waren ze onder invloed van flakka. In West-Vlaanderen kreeg de agressie opwekkende designerdrug inmiddels stevig voet aan de grond. Maar hij is ook gesignaleerd in Antwerpen, Oost-Vlaanderen, Vlaams-Brabant, Limburg en Brussel. “De lokale overheden lijken vooral af te wachten.”

Anna werkt voor een organisatie in Gent die jongeren met problemen opvangt en begeleidt. Ze kijkt met verbijstering naar de fascinatie van haar vaak nog minderjarige cliëntèle voor de designerdrug flakka. Anna vertelt hoe vorig jaar een jongen van 17 in een psychose raakte nadat hij één keer flakka gebruikt had.

ANNA: “Tot vandaag zit hij in die psychose gevangen. Ik merk bij nogal wat Gentse jongeren de honger om te gaan experimenteren met flakka. Die drug is zo aantrekkelijk omdat hij spotgoedkoop is én makkelijk online te bestellen. Ze zijn zich er niet bewust van dat ze er bijna meteen verslaafd aan kunnen raken.”

De 37-jarige Sander is een early adopter. In de zomer van 2019 raakte hij na één pijpje flakka iets te zwaar verslingerd aan het spul.

SANDER: “Ik werkte in de bouw en zakte door mijn rug. Ik zat lang thuis en om de pijn en verveling te verdrijven, experimenteerde ik met het verdovende GHB, vloeibare xtc. De GHB bezorgde me steeds meer slapeloze nachten, waardoor ik er op een bepaald moment besloot mee te kappen. Dat ging goed, tot iemand me flakka aanbood. Na één trek aan dat pijpje daalde er een diepe rust over me. Meteen verlangde ik naar meer. Een paar maanden later was ik geestelijk en lichamelijk een wrak. Ik liet me opnemen in een afkickkliniek en redde zo mijn eigen leven.”

Een burgemeester van een Oost-Vlaams dorp maakt zich zorgen over de dreiging van flakka. Aan HUMO legt hij off the record de reden van zijn bezorgdheid uit: de innige banden tussen harde supporterskernen van de voetbalploegen KSC Lokeren-Temse en NAC Breda. De regio rond Breda geldt als hét mekka van de ‘zombiedrug’. Volgens de burgemeester houden ‘lokale besturen en politiediensten’ daarom de verbroedering tussen supporters van Lokeren en NAC nauwlettend in het oog. Want ze zijn bang dat flakka via die weg in Oost-Vlaanderen verspreid raakt.

Korpschef Dirk De Paepe van de politiezone Lokeren laat weten dat zijn agenten nog nooit in aanraking kwamen met flakka.

DIRK DE PAEPE: “Ik zeg niet dat er geen enkel feit is, maar onze politie kreeg nog nooit een melding. Het klopt dat supporters van Lokeren en NAC Breda verbroederen, maar wij volgen dat op de voet. Op elke wedstrijd zijn er spotters aanwezig, zelfs als Lokeren op verplaatsing speelt. Politie-ambtenaren in burger houden dan het supportersgedrag in de gaten. Ze zagen nog nooit een supporter van Lokeren of NAC onder invloed van flakka.”

Wordt er dan ook in de gaten gehouden of er gedeald wordt?

DE PAEPE: “Er is geen enkele vaststelling. Ik werk intussen vijf jaar in Lokeren en al die tijd bespeurde ik geen stijging in het gebruik van designerdrugs.”

MIEKE DE VULDER (woordvoerder van het parket van Oost-Vlaanderen): “Zowel bezit als verkoop van flakka komt inderdaad maar weinig voor in strafdossiers in Oost-Vlaanderen. Wat niet wil zeggen dat wij niet bezorgd zijn over die nieuwe drug. Want de populariteit van flakka in West-Vlaanderen wekt zeker onze aandacht. Samen met de politie, hulpverleners en straathoekwerkers houden we daarom ook in Oost-Vlaanderen de vinger aan de pols.”

Nederland flakkaland

Jan Theuwen, directeur van het West-Vlaamse behandelingscentrum voor druggebruikers Kompas vzw, heeft een gouden tip voor de korpschef van Lokeren.

JAN THEUWEN: “Misschien moet hij eens aan zijn agenten vragen of er op zijn grondgebied op het eerste gezicht onverklaarbare uitingen van agressie zijn. Dat zijn de eerste symptomen van flakkagebruik. Als ze dan de reflex hebben om de bloedstalen van de amokmakers in het labo op alfa-PiHP te laten testen, zullen ze het te weten komen.”

JAN TYTGAT (toxicoloog aan de KU Leuven): “Alfa-PiHP, of flakka, is een amfetamine die behoort tot de familie van de synthetische cathinonen, de kunstmatige varianten van de plant qath. In België is die hele groep van stimulerende middelen verboden.”

In Nederland is alfa-PiHP nog vrij verkrijgbaar?

TYTGAT: “Je kunt flakka online in Nederland bestellen. Ik pleit er daarom voor dat er op Europees niveau een algemeen verbod komt op nieuwe designerdrugs. Dat zou probleemloos in het Europees Parlement gestemd kunnen worden.”

MARC VANCOILLIE (diensthoofd van Centrex drugs, het kenniscentrum van de Federale Gerechtelijke Politie): “Het Belgische Koninklijk Besluit van 26 september 2017 is duidelijk: designerdrugs met dezelfde basisstructuur zijn verboden, of er nu een molecule wordt weggelaten of gewijzigd. In Nederland staat Alpha-PiHP nog niet op de lijsten van verboden middelen van de zogenaamde ‘Opiumwet’. Die flakkavariant is er dus nog altijd legaal te koop, wat niet alleen bij ons voor problemen zorgt, maar ook in andere Europese landen en zelfs tot in Amerika. Want ook Amerikanen bestellen flakka in Nederlandse webshops.”

Nederland werd een wereldwijd distributiecentrum van flakka?

VANCOILLIE: “Daar lijkt het op. We verwachten én hopen dat de Nederlandse wetgeving later dit jaar eindelijk aangepast wordt.

“De kans dat een in Nederland besteld pakket of envelop met flakka onderschept wordt, is miniem. Toch nemen sommige Belgische gebruikers het zekere voor het onzekere: ze laten hun flakka leveren in een pakketautomaat in Sluis of Oostburg, net over de Nederlandse grens. Natuurlijk zijn er drugscontroles in het verkeer, maar de pakkans blijft klein.”

Socioloog Daan van der Gouwe van het Nederlandse Trimbos-instituut onderzoekt de markt van illegale drugs en zogenaamde nieuwe psychoactieve stoffen (NPS) of designerdrugs.

DAAN VAN DER GOUWE: “In Nederland is flakka een probleem in twee aangrenzende gebieden: West-Brabant en Zeeland. Buiten die regio’s komt de drug veel minder voor.”

Is er een verklaring waarom het in Nederland enkel over die twee regio’s gaat?

VAN DER GOUWE: “Nee. We kennen wel het fenomeen van de zogenaamde ‘hotspots’, waar bepaalde middelen dan meer gebruikt worden dan in andere regio’s. Vroeger was in West-Brabant GHB zeer populair; misschien vergemakkelijkte dat gebruik de overstap naar flakka? Wij houden intussen goed in de gaten of de drug ergens anders in Nederland opduikt. We vangen vage signalen op, maar van Bergen op Zoom, Roosendaal en Breda in West-Brabant, en van Vlissingen in Zeeland zijn we heel zeker. Op die plekken vind je nogal wat gemarginaliseerde druggebruikers die op straat leven of in de opvang zitten en verslaafd geraakt zijn aan het roken van flakka. Als je de brokken flakka fijnmaalt, kun je het spul ook snuiven, al is naar het schijnt het gevoel in je neus niet zo prettig. Volgens de instellingen voor verslavingszorg in West-Brabant en Zeeland gebruiken een paar honderd mensen dagelijks die drug. Dat is best een stevige groep.”

VANCOILLIE: “De eerste meldingen over flakka in België kwamen uit de streek rond Roeselare en Kortrijk. Nu wordt de drug ook gesignaleerd in de Antwerpse Kempen en op sommige plaatsen in Oost-Vlaanderen.”

THEUWEN: “Zowat een jaar lang bleef Flakka inderdaad beperkt tot Roeselare, het zuiden van de Westhoek en Kortrijk en omstreken. Naast Antwerpen en Oost-Vlaanderen, krijg ik nu ook meldingen uit Brussel. Er wordt dan gesproken over ‘goedkopere producten’ die in metrostations gebruikt worden. Een naam, zoals bijvoorbeeld crack, wordt niet op die ‘producten’ geplakt. Sorry, maar dan vrees ik dat het ook daar om flakka gaat.”

Weten we waarom flakka de oversteek maakte van het Nederlandse West-Brabant en Zeeland naar West-Vlaanderen?

VAN DER GOUWE: “Nee. Wat eigenlijk zou moeten gebeuren, is dat een sociaalwetenschappelijk onderzoeker meteen een paar weken in een getroffen gebied zoals Roeselare gaat leven en er praat met iedereen die iets met de problematiek te maken kan hebben. Met politiemensen, de burgemeester, gebruikers, caféuitbaters, festivalorganisatoren, kappers of de bakker op de hoek. ‘Ziet u hier soms mensen gebruiken?’ De bedoeling is dan om op korte tijd veel informatie te verzamelen waarmee het probleem in kaart kan worden gebracht. Als je precies weet wat er aan de hand is, kun je op zoek naar oplossingen. Misschien is de conclusie dan dat het niet zo makkelijk op te lossen is.”

Verwijde pupillen

Maarten Degreef houdt bij Sciensano de opkomende drugs in België nauwgezet in het oog. Als coördinator van het Belgian Early Warning System on Drugs (BEWSD) verzamelt hij de meest recente gegevens over de verspreiding van nieuwe illegale roesmiddelen en designerdrugs.

Sinds januari 2019 houdt Degreef de behandelingen tegen flakkaverslavingen bij. Tussen januari 2019 en januari 2024 registreerde hij 121 ziekenhuisopnames waarbij flakka gedetecteerd werd. De meeste ziekenhuisopnames dateren uit 2023: toen waren het er ruim honderd.

THEUWEN: “Daar hoort een kanttekening bij: een laborant vertelde me dat bij drugstesten flakka niet vanzelf komt bovendrijven. Er moet doelgericht naar gezocht worden. In de praktijk komt het er dus op neer dat de drug enkel maar opgespoord wordt wanneer een opgepakte agressieve gebruiker zelf staat te roepen: ‘Ik zit onder de flakka!’”

Hoe zit het met de verspreiding van flakka over heel België?

MAARTEN DEGREEF: “89% van de behandelingen tegen een flakkaverslaving wordt opgestart in Vlaanderen, met 9% voor Brussel en amper 2% voor Wallonië. Van alle flakkaverslaafden die in behandeling gaan, komt 40% uit West-Vlaanderen, 2% uit de provincie Antwerpen, 9% uit Limburg, 17% uit Oost-Vlaanderen en 21% uit Vlaams-Brabant. 90% van alle mensen die na een inname van flakka ziek worden, komen in een West-Vlaams ziekenhuis terecht.”

Flakka kwam bij ons voor het eerst echt in het nieuws op 10 januari 2023. Toen strompelde een verwarde gewonde man het politiekantoor van Diksmuide binnen. Hij verklaarde dertig uur lang te zijn gefolterd door zijn vriendin en twee kenissen. Ze bewerkten hem met een matrak en een boksbeugel en filmden alles. Vóór ze aan hun martelgang begonnen, hadden ze samen een nieuwe drug geprobeerd: flakka. Leverancier van het spul was het slachtoffer himself.

De eerste dode als gevolg van flakka viel in september 2023: een chauffeur onder invloed van flakka reed toen in Diksmuide een 62-jarige fietser dood. Na de aanrijding probeerde de chaffeur te vluchten.

Wat doet flakka precies met een mens?

TYTGAT: “De werking van de drug is verwant met die van xtc en speed. Xtc werkt drempelverlagend, pept je mentaal op en geeft je milde hallucinaties. Flakka is eerder puur opwekkend. De belangrijkste effecten zijn lichamelijk: je bloeddruk stijgt, je lichaamstemperatuur gaat de hoogte in, je spieren spannen op en je begint te transpireren. Natuurlijk heeft dat een inwerking op je hersenen: je wordt angstig, argwanend en onrustig. Een zeer vervelende bijwerking is dat je totaal onverwacht paranoïde kunt worden, met compleet losgeslagen reacties tot gevolg.”

Flakka kreeg als bijnaam: zombiedrug.

TYTGAT: “Dat heeft alles te maken met die extreme gedragingen. Een flakkagebruiker die door het lint gaat, is voor een nuchter persoon een heel bizar schouwspel.”

THEUWEN: “Op Youtube circuleren spectaculaire filmpjes waarin flakkagebruikers als stuiptrekkende zombies worden voorgesteld. Die stroken echt niet met de werkelijkheid.”

Hoe wordt flakka geconsumeerd?

TYTGAT: “Eerst werd flakka als pil geslikt. Tegenwoordig wordt het in een mortier fijngemalen om het goedje daarna te roken, snuiven, spuiten of in een drankje op te lossen. Het stimulerende effect is vergelijkbaar met cocaïne. Flakka bezorgt je óók eerst extra energie en geeft je hart een boost. Net als bij coke vergeet je dat je honger hebt en verdwijnt de behoefte aan slaap. Gebruikers van flakka en coke hebben onder invloed enorm verwijde pupillen; zo kun je ze makkelijk herkennen. Flakka is extreem verslavend, veel meer dan MMC of xtc. Van zodra je het begint te roken of te spuiten, vergroot alleen maar het risico dat je er totaal afhankelijk van wordt.”

VAN DER GOUWE: “Flakka heeft als bijwerking ‘craving’: het verlangen om snel opnieuw te gebruiken. Vandaar dat je er snel aan verslaafd kunt geraken. De meeste gebruikers zijn al verslaafd aan andere middelen zoals heroïne of crack. Flakka is dan een goedkoop alternatief.”

Hoe goedkoop is ‘goedkoop’?

VAN DER GOUWE: “Een gram kost maximaal 20 euro. Daar kom je wel even mee toe. Ter vergelijking: cocaïne kost ongeveer 50 euro voor een gram.”

THEUWEN: “Zeer ervaren heroïneverslaafden vertellen me dat ze al meteen na twee keer flakka verlangden naar een volgende dosis. Andere ervaren gebruikers zeggen dat de roes zeer aangenaam is als je goed weet te doseren. Dat schijnt niet eenvoudig te zijn, want als je iets te veel gebruikt, glijd je stevig uit. Agressie loert altijd om de hoek.”

Je moet dus bereid zijn om flink wat te experimenteren met doseringen?

THEUWEN: “Als je niet de juiste dosering neemt en je krijgt iets teveel naar binnen, kun je agressief worden. Als je juist doseert, leid je een uur of vier een happy life. Niet lang daarna begint de craving en word je óók agressief. Als je van flakka probeert af te kicken, is de kans groot dat je in een oncontroleerbaar delirium terechtkomt. Ook dan is er die agressie.”

Vormt die innige band tussen flakka en agressie een bedreiging voor de samenleving?

THEUWEN: “Als het gebruik ruimer en zwaarder verspreid geraakt, kan ik niet anders dan ja antwoorden. Hulpverleners zoals wij, weten hoe we best met flakkagebruikers omgaan, ook al is dat zéér uitdagend. Maar wij zijn daarop voorbereid en hebben een aantal tools in onze gereedschapskist. Terwijl mensen in het uitgangsleven, de daklozenopvang of de OCMW’s helemaal niet weten hoe ze agressieve flakkagebruikers moeten aanpakken.”

ANNA: “Het verontrustende is dat flakka niet alleen een goedkoop alternatief is voor heroïnejunks. De drug kwam twee jaar geleden voor het eerst in Roeselare terecht via een groep psychonauten, jonge mensen die graag met designerdrugs experimenteren. Zij bestelden een voorraadje Alpha-PiHP in een Nederlandse webshop. De minderjarigen in Gent die nu geïnteresseerd zijn in dat nieuwe roesmiddel spuiten geen heroïne.”

SANDER: “Van een eerste pijpje flakka werd ik rustig. Maar na een tweede pijpje sloeg de paranoia toe en hoorde ik stemmen van mensen die er niet waren. Een derde pijpje gaf me dan opnieuw rust. Na verloop van tijd hing ik dag en nacht aan die flakkapijp te lurken. Ik sloot me op en raakte bijna al mijn vrienden kwijt, behalve mijn dealer.”

Professor.nl

In maart 2023 werd P.C. in Roeselare voorgeleid voor de onderzoeksrechter, nadat hij had ingebroken in een bedrijf waar hij lang gewerkt had. Toen hij te horen kreeg dat hij in voorarrest moest, sprong hij van de tweede verdieping van het gerechtsgebouw naar beneden. Het dak van een tussenverdieping brak zijn val. Zijn advocaat Gregory Everaert stond er met open mond naar te kijken. “Mijn cliënt was volledig onder invloed van flakka. Dankzij die tussenverdieping heeft hij het overleefd. Een andere cliënt ramde in een flakkaroes twee politiecombi’s, reed door rode lichten en ging spookrijden.”

Everaert vertegenwoordigt een tiental cliënten die door hun flakkagebruik zwaar in de problemen kwamen.

GREGORY EVERAERT: “Nogal wat cliënten zaten al in de miserie door andere drugs, maar flakka doet daar nu een extra schep bovenop. De meeste dossiers gaan over verkoop. Sommige gebruikers pleegden onder invloed een diefstal. Flakka geeft hen in een eerste fase van de roes meer lef en durf: het gevoel dat ze de hele wereld aankunnen. Als dat uitgewerkt is, lijken ze op een zombie.”

Hoe komen ze aan hun gerief?

EVERAERT: “In het begin werd flakka besteld via die ene Nederlandse website voor zogenaamde ‘research chemicals’, professor.nl. Nu zijn er talloos veel van dat soort van in Nederland geregistreerde webshops voor designerdrugs.”

THEUWEN: “De mensen bij ons in de hulpverlening hebben verschillende problematieken en kopen niet via internet. Zij scoren hun drugs via hun dealers. In West-Vlaanderen zijn er vandaag best veel die ook flakka in hun assortiment hebben.”

Nonkel dealer

Op 19 mei 2013 werd de 47-jarige S.V. aangehouden in Roeselare. Hij werd ervan verdacht één van de grotere flakkadealers uit de buurt van Diksmuide te zijn. Zijn klanten kenden hem als ‘nonkel’. Hij voerde brokken flakka in vanuit Nederland en verkocht ze met winst door via valse Facebookaccounts. Op 3 januari van dit jaar werd nonkel veroordeeld tot 38 maanden effectief en 8.000 euro boete. Zijn flakkaspaarboekje van 8.000 euro werd verbeurd verklaard.

Eind januari viel de Antwerpse politie binnen in een naar zweet en chemicaliën stinkende flat op de markt van Hoevenen. Ze trof er zeven junkies aan, waarvan er vijf gearresteerd werden voor het dealen van flakka. Een opgeluchte inwoner van het flatgebouw deed in Gazet van Antwerpen zijn beklag over zijn net opgepakte buren. “Dag en nacht doken hier grauwe figuren op”, zei hij. “Ze liepen als zombies door de gang. Ooit lag zo’n junk zelfs onderaan de trap in de gang, ik vermoed dat hij lag te wachten tot hij aan de beurt was.”

Volgens Kristof Aerts van het parket van Antwerpen is wat de politie bij de inval in Hoevenen aantrof, symptomatisch voor de flakkaproblematiek.

KRISTOF AERTS: “Die designerdrug is supergevaarlijk. Wij werken er hard aan om de opmars in Antwerpen in te dijken. In 2023 werden in onze provincie 11 druglabs opgerold, waaronder een mefedronlab in Zoersel. In die labs wordt continu aan de samenstelling gemorreld, in omstandigheden die echt niet zo veilig zijn. Er lopen nu ook onderzoeken naar overlijdens, waarbij we proberen nagaan of mensen gestorven zijn door het gebruik.”

Flakka kan dus ook bij ons in drugslabs geproduceerd worden?

TYTGAT: “Dat valt niet uit te sluiten. Vooral de grensstreek met Nederland heeft een kwalijke reputatie. Illegale drugslabs die flakka, xtc of MMC produceren, blijven met veel chemische afval zitten. Ze dumpen die vervolgens in bijvoorbeeld een bos. Ik vind dat vreselijk, want die gedumpte chemicaliën zijn levensgevaarlijk en zeer vervuilend. Die stoffen blijven jarenlang het milieu vervuilen. Ze zijn ook gevaarlijk voor wandelaars met hun hond, of voor spelende kinderen. Als zij rechtstreeks met die producten in contact komen, kunnen de gevolgen zeer ernstig zijn.”

THEUWEN: “De productie van flakka zit bijlange nog niet op het niveau van bijvoorbeeld xtc, maar daar zou wel eens heel snel verandering in kunnen komen. Scheikundig is het makkelijk te maken. Dealers houden zich ook aan economische wetmatigheden: als de afzetmarkt vergroot, zullen er zeker een paar voor voldoende aanbod zorgen.”

De overheid moet dringend nadenken over hoe ze flakka wil aanpakken?

THEUWEN: “In Oost-Vlaanderen, Antwerpen en andere regio’s lijken de lokale overheden vooral af te wachten. In het zuiden van West-Vlaanderen schoten ze wel in gang, nadat wij in de kerstperiode vorig jaar hard aan de alarmbel trokken. We hebben toen samengezeten met de spoeddiensten van ziekenhuizen, politiemensen, drughulpverlening, daklozenwerking en OCMW’s. Dat overleg vergrootte de alertheid voor flakka, waardoor de druk een klein beetje van de ketel ging. Wij hebben ook onze cliënten gewaarschuwd: ‘Pas op voor dat spul!’”

VANCOILLIE: “Flakka is nog geen onoverkomelijk probleem, maar de meldingen nemen toe. Weet u waar ik een beetje bang voor ben? Dat te veel aandacht voor flakka sommige mensen ertoe zou kunnen aanzetten om het ook eens te proberen. Hetzelfde gebeurde met lachgas. In het begin was dat zeer kleinschalig, toen begonnen de media er aandacht aan te schenken met als gevolg: een enorme toename.

“Pas op, ik zeg niet dat HUMO niet over flakka mag schrijven, maar wel dat er ook aandacht moet zijn voor de ravage die de drug aanricht. Ketamine is erg populair; nu verschijnen de verhalen van jonge mensen die worstelen met ernstige blaasproblemen door frequent gebruik.”

THEUWEN: “Ik maak me zorgen over de dag waarop flakka in de gevangenissen ingeburgerd geraakt. De gevangenis is de ideale voedingsbodem voor flakka. Maar doordat gebruikers er vaak zeer agressief door worden, dreigt flakkagebruik in de cel een ware nachtmerrie te worden.”

EVERAERT: “In december vorig jaar opende de gerenoveerde gevangenis van Ieper opnieuw haar deuren. Cliënten vertellen me dat flakka er inmiddels binnen zit.”

© Jan Stevens