‘Een grote mond en gladde praatjes bepalen vandaag je succes: het zijn gouden tijden voor psychopaten’

Op zijn twaalfde wou Brian Klaas (35) president van de Verenigde Staten worden. Twee jaar later borg hij die droom weer op. “Ik zag de wreedheid in de politiek.” Vandaag is hij als professor internationale politiek gespecialiseerd in despoten groot en klein. In zijn binnenkort te verschijnen boek Macht onderzoekt hij waarom het vaak de foute mensen zijn die het voor het zeggen hebben. “We spreiden zelf het bedje voor machtswellustige psychopaten.”

Tien jaar geleden ruilde Brian Klaas Amerika in voor Engeland. “Ik woonde net buiten Minneapolis en vond het leven in mijn staat Minnesota ontzettend saai”, zegt hij. “Alles leek er op rolletjes te lopen; de pers sprak van ‘The Minnesota Miracle’. Er werd geïnvesteerd in werk en onderwijs en iedereen was happy. Al klinkt dat na de moord op George Floyd in de lente van 2020 wellicht nogal ongeloofwaardig. Toch was het zo. Ik was al die braafheid zo moe, dat ik wel eens wou weten hoe het eraan toe gaat in landen waar het politieke systeem op apegapen liggen.”
Waarna hij aan de universiteit van Oxford een groot onderzoek opstartte naar corrupte machthebbers en dictators. Hij bezocht dictaturen in Afrika, Zuidoost-Azië en het Midden-Oosten en ging bij 500 plaatselijke despoten op de koffie. “Ik vond ze ontzettend fascinerend.”
Op zijn 35e geldt Klaas als een internationaal expert in despotisme, is hij professor internationale politiek aan University College London en columnist voor The Washington Post. Al zijn kennis over wat macht met een mens aanricht, verzamelde hij in het indrukwekkende Corruptible, dat volgende maand in het Nederlands verschijnt als Macht.
Zelf heeft hij allesbehalve despotische trekken. Hij brengt zijn bordercolliepuppy van een paar maanden oud mee naar het interview in zijn favoriete pub in zijn woonplaats Winchester. “Ik kon het niet over mijn hart krijgen om Zorro alleen te laten.”

Werd u door al die dictators met open armen ontvangen?
BRIAN KLAAS: “Dat viel nogal mee. Ik benaderde de opperste leider nooit rechtstreeks, maar slijmde me via ondergeschikten en mindere goden naar de top. Madagaskar was het allereerste land waar ik voet aan wal zette. Ik vroeg aan een journalist of hij me in contact kon brengen met een minister: ‘Ik hoorde dat u een indrukwekkend netwerk hebt.’ (lacht) Daarna streelde ik het ego van de minister tot hij me bij de toenmalige president Marc Ravalomanana introduceerde. Je kunt je niet voorstellen hoe corrupt mijn gesprekspartner was. In 2009 werd hij niet lang na onze ontmoeting afgezet. Later praatte ik in andere landen met coupplegers, folteraars, maar ook met gefolterden.”

Abhisit Vejjajiva, premier van Thailand van 2008 tot 2011, ontmoette u zelfs zeven keer. U vond hem zeer charmant; tezelfdertijd noemt u hem een massamoordenaar.
KLAAS: “Hij is één van die supercorrupte leiders die mijn naam niet door Google had gejaagd. Hij zag mij als een sympathisant. Ik vond hem inderdaad charmant. Hij studeerde in Oxford en was een klasgenoot én vriend van Boris Johnson in Eton. Vejjajiva is zeer vriendelijk. Op 19 mei 2010 gaf hij als premier aan zijn ordetroepen óók het bevel om tijdens een demonstratie met scherp te schieten. Zijn sluipschutters maakten 99 betogers in koelen bloede af.
“Abhisit Vejjajiva had ook mijn vriend kunnen zijn. Soms veroveren corrupte politici de macht in een democratie omdat ze zich zo charmant gedragen. Ze winden iedereen rond hun vinger. Zelfs na zeven ontmoetingen blijf ik Abhisit een toffe kerel vinden. Hij is slim, vertelt interessante dingen én heeft een geweldig gevoel voor humor. Maar telkens als ik hem zag, maalde in mijn achterhoofd de gedachte: deze vriendelijke man is verantwoordelijk voor de dood van 99 mensen. Dat cijfer halen zelfs de meest ervaren seriemoordenaars niet. Toen ik in de pub aan mijn échte vrienden over mijn ontmoetingen met dat soort van leiders vertelde, zeiden sommigen: ‘Ik had ooit zo’n baas.’ Waarna ik me afvroeg: zouden die bazen van hetzelfde kaliber zijn als ex-dictator Marc Ravalomanana of massamoordenaar Vejjajiva? Wordt iemand president of CEO omdat hij een bully en een schurk is? Of verandert de macht hem in een hebzuchtige killer?”

Sommige bully’s raken op volstrekt democratische wijze verkozen door hun volk. Denk maar aan de vorige Amerikaanse president Donald Trump.
KLAAS: “Ik weet het. (zucht) Vlak na Trumps verkiezing in 2016 keerde ik terug naar de VS om mijn ouders te bezoeken. Ik stapte de aankomsthal van de luchthaven binnen en dacht: ‘Nogal wat van de mensen die ik nu zie, stemden voor die man.’ Dat gaf me een zeer wrang gevoel. Zowat al mijn Britse vrienden begrijpen niet hoe Trump ooit verkozen kon raken. Maar nogal wat Amerikanen die ik ken, praten tot vandaag zijn presidentschap goed. Daar zitten best veel intellectuelen onder. Ook ik begreep eerst niet waar zijn aantrekkingskracht vandaan komt.”

Zijn charmes kunnen het niet zijn?
KLAAS: “O, maar flink wat Amerikanen vinden hem net heel charmant. Voor een Europeaan lijkt hij een bully, wat hij ook is, maar door de ogen van een Amerikaan is hij op zijn rally’s een onvervalste entertainer. Het verontrustende is dat ze hem meteen ook als een geschikte leider zien.”

Misschien is er dan iets mis met onze invulling van het begrip ‘leiderschap’?
KLAAS: “Inderdaad. We verlangen naar een entertainer of naar iemand met star power. Terwijl politiek niets met sterrendom te maken heeft, maar met het verbeteren van de levens van mensen. Als in onze democratie dan een door ons verkozen leider de mist ingaat, dragen wij daar zelf misschien ook verantwoordelijkheid voor.”

Trump duikt in uw boek Macht nergens op.
KLAAS: “Dat is heel bewust: ik ben hem kotsbeu. (lacht) Tijdens zijn presidentschap verspilde ik te veel hersencellen aan hem. Ik was vast Trump-commentator bij CNN en schreef ook een boek over hem: The despot’s apprentice, Donald Trump’s attack on democracy. Mijn werk voor CNN leverde niet alleen mij, maar ook mijn ouders in Amerika doodsbedreigingen op. Ik hoop dat Trump binnen een jaar of vijf een voetnoot in de geschiedenis zal zijn. We zullen wel zien of hij in 2024 opnieuw verkozen raakt.”

U bent politicoloog, maar na lezing van uw boek heb ik de indruk dat u ook bioloog en psycholoog bent.
KLAAS: “Als je wilt uitzoeken wat macht met mensen doet, volstaan de politieke wetenschappen niet. Biologie en vooral ook evolutionaire psychologie spelen een zeer grote rol. Daarom zocht ik niet alleen dictators en andere machtswellustelingen op, maar ook een psycholoog zoals professor Dacher Keltner van de universiteit van Berkeley. Hij verricht al jaren baanbrekend onderzoek naar macht, emoties en de wetenschap achter onze drijfveren. In 2003 ontwikkelde hij samen met zijn collega’s Deborah Gruenfeld en Cameron Anderson een nieuwe visie op macht. Volgens Keltner gaan mensen met macht zich gedragen als gokkers. Ze hebben de neiging om steeds meer doelen na te streven, risico’s te nemen, opbrengsten te zoeken en zichzelf te promoten. Net als de gokker vinden ze: wie niet speelt, wint nooit. Macht geeft hen het zelfvertrouwen dat ze zúllen winnen. De machtelozen voelen zich dan weer afgeremd. Ze zijn voorzichtig, vermijden risico’s en proberen het weinige wat ze bezitten zoveel mogelijk te beschermen. Keltner onderstut zijn theorie met indrukwekkend veldonderzoek. Hij onderhoudt goede contacten met de economisch machtigen van vandaag, de tech-ondernemers en CEO’s van Silicon Valley. Tezelfdertijd vormen ze zijn studiemateriaal.
“Ik ging ook te rade bij een gerenommeerde wetenschapper als primatoloog Frans de Waal. Van hem wou ik weten of machtige mensen zich net hetzelfde gedragen als machtige chimpansees.”

En doen ze dat?
KLAAS: “In een ver verleden wel, nu niet meer. Dominantie bij apen, en andere dieren, wordt bepaald door grootte en kracht. Bij de primitieve mens was dat ook lang zo: de grootste, sterkste mannen waren de machtigste. Kleinere tegenstanders konden zij makkelijk fysiek uitschakelen. In de loop der tijden ontwikkelden we steeds gesofisiticeerdere wapens om tegenstanders uit te schakelen, we begonnen te landbouwen en bouwden gemeenschappen waar niet langer met de vuisten om voedsel gevochten werd. Kleinere mensen, zowal mannen als vrouwen, konden voortaan óók machtig worden.”

Wat voor type mens wil macht verwerven?
KLAAS: “Jammer genoeg vooral de foute figuren. De 500 machtigen die ik interviewde, waren allemaal speciaal. Sommigen waren charmant, anderen angstaanjagend. Een paar waren ronduit excentriek, verschillende hadden geen geweten. Er zat geen enkele Jan Modaal tussen.”

U bezocht dictators en premiers en presidenten die misbruik hadden gemaakt van hun macht. Dat is het toch niet zo verwonderlijk dat er geen doorsnee brave burger tussen zit?
KLAAS: “Dat klopt, maar hoeveel CEO’s en ondernemers kent u die alledaags zijn? Denk maar aan Jef Bezos, Bill Gates of Mark Zuckerberg. Elon Musk is toch zeer bizar? Waarom was hij niet tevreden met 10 miljard dollar en wou hij per se nog honderden miljarden extra? Hetzelfde geldt voor veel presidenten: waarom volstaat één termijn nooit maar willen ze net als Vladimir Poetin liefst levenslang aanblijven?”

Omdat macht verslavend is?
KLAAS: “Dat is het zeker. Neurowetenschappers legden vast hoe macht de chemie in onze hersenen verandert. Het blijkt net als een drug te zijn die effect heeft op ons denken, handelen en oordelen. Andrew Yang deed begin 2020 als presidentskandidaat mee aan de Democratische voorverkiezingen. Na twee rondes lag hij eruit. Later dat jaar probeerde hij burgemeester van New York te worden. Ook dat mislukte. Onlangs sprak ik hem over zijn ervaringen. Hij zei: ‘Een jaar lang werd ik door iedereen toegejuicht als ik een kamer binnenwandelde. Om al mijn moppen werd gelachen, ook al waren ze tenenkrullend slecht. Ik betrapte mezelf erop dat ik begon te geloven dat ik anders was dan al de rest.’”

Bij ons viel de succesvolle tv-maker Bart De Pauw niet zo lang geleden van zijn voetstuk, toen bleek dat hij jarenlang vrouwen uit zijn werkomgeving stalkte en lastigviel. Ik interviewde hem helemaal in het begin van zijn carrière en ik herinner me hem als een innemende, vrolijke en vriendelijke jongeman. Zou het kunnen dat hij door het succes en de daarbijhorende macht óók anders is beginnen denken?
KLAAS: “Het verhaal van jullie Bart De Pauw is een schoolvoorbeeld van hoe macht een mens kan corrumperen. Van zodra iemand machtig wordt, belandt hij of zij in een perfecte storm. Macht trekt disproportioneel veel machtshongerigen aan. Daarnaast maakt macht mensen slechter, vaak ook degenen die het eerst goed meenden. Om hun macht te kunnen behouden, worden sommigen meedogenloos. Daar komt bij dat macht ons denken beïnvloedt: na verloop van tijd beginnen de machtigen al wie lager op de ladder staat te abstraheren: ‘Ach, die wezens zijn mijn aandacht niet waard.’”

Dan zitten we bij de Über-en Untermensch van de nazi’s?
KLAAS: “Het is minder drastisch. De Duitse filosoof Georg Wilhelm Friedrich Hegel stelde dat een slaaf uit lijfsbehoud àlles moet weten over zijn meester. Want wanneer de slaaf op tijd kan anticiperen op wat zijn meester verlangt, vermijdt hij slagen en vernederingen. Dus let hij extreem goed op. Voor de meester maakt het geen zak uit. De machtigen hoeven zich geen zorgen te maken over al die individuen onder hen. Dat zijn toch maar abstracties. Dat is misschien een deel van de verklaring voor het gedrag van uw tv-maker. Het verklaart alleszins ook waarom je baas jouw verjaardag vergeet, terwijl jij de zijne wél onthoudt. (lacht)”

Oxford-psycholoog Kevin Dutton geeft in zijn boek The wisdom of psychopaths een top-tien van beroepen met de meeste psychopaten. Op één staan de CEO’s, gevolgd door advocaten, tv- en radio-personaliteiten, verkopers, chirurgen, journalisten, politieagenten, geestelijken, oversten en ambtenaren.
KLAAS: “Psychopaten zoeken de macht op, wat niet wil zeggen dat elke machtige een psychopaat is. Het wordt heel gevaarlijk als de psychopaat in kwestie zeer hoog scoort op de zogenaamde ‘donkere driehoek’: ze combineren dan de karaktereigenschappen van de narcist, psychopaat en machiavellist. Ze missen empathie, barsten van de eigenwaan en vinden alle middelen geoorloofd om hun eigen ster aan het firmament te laten schitteren.
“Er lopen niet zoveel psychopaten rond: ongeveer één op vijfhonderd scoort bij de psychopatentest boven de grens van 30. De overgrote meerderheid van de bevolking heeft een score die schommelt tussen 0 en 2. Ter vergelijking: seriemoordenaar Ted Bundy scoorde 39. Bij de groepen met macht ligt de verhouding anders. Uit een studie onder bedrijfsleiders blijkt dat één op 25 boven de psychopatengrens van 30 zit. Op de hoogste schavotten van de politiek en het bedrijfsleven vind je honderd keer meer psychopaten dan bij de doorsnee populatie. Het vervelende is dat heel wat psychopaten zo’n uitstekende charmeurs zijn. In onze moderne samenleving is dat een grote bedreiging.”

Omdat psychopaten er meer dan ooit in slagen zich in alle mogelijke geledingen een weg naar de top te charmeren?
KLAAS: “Precies. Het meest verontrustende is dat wij zelf het bedje voor hen spreiden. We hebben onze maatschappij zo ingericht dat psychopaten van de donkere driehoek vrij spel krijgen. Want het leiderschap ligt voor het grijpen voor wie zichzelf het beste kan verkopen. Bij sollicitatie- en promotiegesprekken, maar ook bij verkiezingen, trekt de grootste charmeur meestal aan het langste eind.
“Stel: je bent heel bekwaam in je vakgebied én onomkoopbaar, maar je bent ook extreem verlegen en introvert. Denk je dat je het ooit tot de top van het bedrijf zal schoppen? Introverte persoonlijkheden gedijen slecht in omgevingen waar een grote mond en een gladde babbel iemands succes bepalen. Door introverten te negeren, sluiten we een belangrijk deel van de bevolking af voor het leiderschap.
“Ik vraag me ook af hoe het kan dat iemand in een land als het Verenigd Koninkrijk premier kan worden zonder dat hij daarvoor psychologisch getest werd. Alsof de wijsheid van de kiezers voldoende is om een kerel als Boris Johnson het land te laten leiden. In de VS raakte zelfs een reality tv-ster verkozen! We weten inmiddels hoe dat uitdraaide. We moeten dus dringend op zoek naar manieren om mensen in bedrijven en in de politiek aan de macht te helpen die níet in macht geïnteresseerd zijn. Dat zijn de beste kandidaten, omdat macht voor hen een last is en niet iets waarop ze kicken.”

Zij moeten zichzelf dus opofferen voor het hogere doel?
KLAAS: “Ze kunnen het ook beschouwen als vrijwilligerswerk in dienst van de gemeenschap. Daar zou écht leiderschap toch over moeten gaan? ‘Ik dien de samenleving, ook al vind ik het niet leuk.’ Veel van onze huidige politici waren nooit als vrijwilliger actief. Ze maakten eerst carrière als ondernemer. Nadat ze voldoende geld verdiend hadden, gingen ze in de politiek om zo in de spots te kunnen staan. Politieke partijen laten die tafelspringers beter links liggen. Het parlement heeft eerst en vooral nood aan integere volksvertegenwoordigers, in plaats van aan de vele op geld en macht beluste opportunisten.”

Maakt zo’n zichzelf wegcijferende, verlegen introvert bij verkiezingen kans tegen een welbespraakte, charmante en charismatische psychopaat?
KLAAS: “Ik ben me er van bewust dat het utopisch klinkt, maar waarom geven we het geen kans? Wat houdt politieke partijen tegen om op zoek te gaan naar degelijke, onkreukbare kandidaten, in plaats van de roeptoeters en populisten vrije baan te geven? So what als ze verliezen? Dan hebben we tenminste geprobeerd het tij te keren. Wie weet, zit er tussen al die onbaatzuchtigen iemand die óók rad van tong is en toehoorders kan begeesteren.”

Hebt u er ooit aan gedacht om uzelf op te offeren en in de politiek te gaan?
KLAAS: “Vóór ik naar Engeland uitweek, werkte ik als adviseur mee aan de verkiezingscampagne van de Democraat Mark Dayton voor gouverneur van Minnesota. Hij raakte verkozen en ik raakte gedegouteerd door het grote geld dat in die campagne omging. Toen wist ik heel zeker dat de Amerikaanse politiek niets voor mij is. Nu leef ik in een land waar ik niet eens kan stemmen, dus hoef ik me ook niet langer op te offeren. (lacht)”

Vandaag rukken de autoritaire leiders wereldwijd op, ook in Europa. Ligt u daar wakker van?
KLAAS: “Ik vind dat zeer beangstigend. Ik ben heel pessimistisch over onze democratie. Politiek is een smerige wereld geworden. Maar ik ben minstens even bezorgd over de steile opgang van CEO’s als Musk, Bezos en Zuckerberg. De macht raakt steeds meer geconcentreerd bij een kleine groep mensen. Elon Musk is 300 miljard dollar waard; de economie van Madagaskar met zijn 28 miljoen inwoners vertegenwoordigt tien miljard dollar. Die verhouding is toch grotesk? De economische én politieke macht van dat handvol superrijke individuen wordt zwaar onderschat. De machtsconcentratie én de ongelijkheid in de wereld gaan in een rotvaart de verkeerde kant uit. Toch blijf ik geloven dat wij mensen het in het algemeen goed met elkaar voorhebben.”

U bent een fan van Rutger Bregmans boek De meeste mensen deugen?
KLAAS: “Hij reconstrueert daarin het verhaal van zes tienerjongens die in 1965 strandden op een verlaten eiland in de Tonga-archipel. Door samen te werken, overleefden ze. 15 maanden later werden ze gered. Bregman vertelt het échte verhaal dat volledig tegengesteld is aan de romanklassieker Lord of the flies van William Golding uit 1954, waarin de op een eiland gestrande tienerjongens elkaar afmaken.
“Rutger Bregman heeft gelijk: de meeste mensen zijn goed. Ik mocht dat tijdens de research voor mijn boek zelf ondervinden. Ik raakte vele malen in de penarie, maar werd altijd geholpen door heel gewone mensen. Zo werd ik in West-Afrika beroofd door een kerel met een machete. Voorbijgangers hebben me toen gered.”

De meeste machtswellustelingen die u ontmoette, zijn mannen. Grote uitzondering is Ma Anand Sheela, de 72-jarige rechterhand van de in 1990 gestorven beruchte sekteleider Bhagwan.
KLAAS: “Ik ontmoette haar in 2019 in het pittoreske Zwitserse dorpje waar ze een zorgcentrum voor mensen met mentale problemen leidt. Op haar 23e reisde ze vanuit de VS naar India en raakte in de ban van Bhagwan. De goeroe was een grote fan van urenlange groepsseks met zijn discipelen. Sheela werd in 1981 Bhagwans persoonlijke secretaresse. Hij stuurde haar naar Amerika waar ze op zoek moest naar een nieuw hoofdkwartier voor zijn sekte. Zijn plan was om vandaaruit de rest van de wereld te veroveren. Ze kocht een hectarengrote boerderij niet ver van Antelope, een piepklein dorp met amper 40 inwoners in de staat Oregon. Bhagwan en zijn discipelen verhuisden naar de Rancho Rajneesh, maar de locals vonden die volledig in het rood geklede weirdo’s maar niets. Amerikaanse hippies waren dan weer wild van Bhagwan en het duurde niet lang of de sekte telde duizenden leden. Sheela kreeg het lumineuze idee om mee te doen aan de gemeenteraadsverkiezingen. Bhagwan won moeiteloos en nam de macht in Antelope over. Het dorp werd herdoopt in Rajneeshpuram en de belastingen voor de oorspronkelijke dorpelingen werden verdriedubbeld. Sheela raakte machtsdronken, kocht vliegtuigen en helikopters en startte Air Rajneesh. Ze bouwde een mediaimperium uit en trok de wereld rond als ambassadrice van Bhagwan. Ze werd een cultfiguur en een beroemdheid. Ze gedroeg zich steeds meedogenlozer en toen haar rijk begon te wankelen, probeerde ze haar tegenstanders uit te schakelen door op grote schaal het voedsel in restaurants te besmetten met salmonella. Duizend mensen werden ziek. In 1985 werd Sheela veroordeeld tot twintig jaar cel. Na vier jaar werd ze vrijgelaten en op het vliegtuig gezet naar Zwitserland.”

Vandaag heeft ze haar leven gebeterd?
KLAAS: “Ik mag hopen van wel; toch zit ik met gemengde gevoelens. Want ze staat geboekstaafd als de grootste bioterrorist uit de Amerikaanse geschiedenis. Van het toen pas ontdekte HIV probeerde zij een massavernietigingswapen te maken. De Zwitserse overheid ziet er blijkbaar geen graten in dat ze nu een opvanghuis voor kwetsbare mensen leidt.
“Ze ontving me warm en hartelijk, totaal tegengesteld aan het monster uit de procesverslagen. Ze stond me aan de voet van de heuvel op te wachten met een stapel stokbroden onder haar arm. Ik stond als aan de grond genageld; ze was zo vriendelijk en charmant.”

U ving geen glimp op van de vroegere machtsgeile en moordzuchtige Ma Anand Sheela?
KLAAS: “Toch wel. Uit alles wat ze vertelde, weerklonk een overdreven nostalgie naar de tijd toen ze machtig was. Ze vond het zalig om over de belevenissen van de Bhagwan-sekte te praten. Ze verlangde duidelijk terug naar dat verleden: ‘Those were the days.’ In haar slaapkamer hingen twee portretten: één van Bhagwan en één van haar ouders. Toen ik haar confronteerde met het overvloedige bewijsmateriaal, zei ze ‘Denk ervan wat je wil.’ Ik vroeg: ‘Betwist je dat dan?’ Zij antwoordde: ‘Iedereen mag over mij zeggen wat hij wil.’ Ik probeerde nog eens: ‘Er bestaan geluidsopnames waarop je het over je pogingen tot gifmoord hebt.’ Ze bleef ontkennen. ‘Daar is niets van waar. Laat het verleden rusten.’ Ik begrijp niet dat een vrouw van haar leeftijd de waarheid blijft ontkennen. Ze kreeg het niet over haar lippen om toe te geven dat ze fouten gemaakt heeft. De Machiavelli in haar is nog lang niet dood.”

Een volledig hoofdstuk van uw boek is gewijd aan onze koning Leopold II.
KLAAS: “Ik vind jullie koning Leopold II zo fascinerend omdat hij tezelfdertijd zowel hervormer als massamoordenaar was. Toen hij in 1865 als jongeman van 31 de troon besteeg, was de slavernij in Amerika net afgeschaft. De verwachtingen van progressieve Belgen waren hooggespannen en die eerste jaren stelde hij niet teleur. Onder zijn bewind openden gratis basisscholen hun deuren, kwam er algemeen mannelijk kiesrecht en werd de wetgeving tegen kinderarbeid verstrengd. Hij introduceerde het begin van wat we nu als weekend kennen, door zondag uit te roepen tot verplichte vrije dag voor iedereen. Hij liet statige overheidsgebouwen optrekken en fraaie parken aanleggen. Hij kreeg als bijnaam: Koning Bouwheer. Moest hij het daarbij gelaten hebben, was hij wellicht de geschiedenisboeken ingegaan als een wijze vorst. Maar tegelijkertijd lijfde hij Congo in als zijn persoonlijke wingewest waar hij zich als een hebzuchtige barbaar gedroeg. De schatting van het aantal doden dat hij op zijn geweten heeft, schommelt tussen 2 en 12 miljoen. De plundering van Congo bracht hem persoonlijk 1 miljard euro op. Leopold II was dus niet alleen een Koning Bouwheer, maar ook een Koning Slachter.”

Brian Klaas, Macht, waarom de verkeerde mensen het voor het zeggen hebben en hoe het anders kan, Nieuw Amsterdam

© Jan Stevens

Vergelijkbare berichten