‘Wij, Oekraïners, zijn Poetins joden’

In haar essay Mijn langste boektournee rekent de Oekraïense schrijfster Oksana Zaboezjko (62) af met KGB-agent en president Vladimir Poetin. “We beleven nu de Derde Wereldoorlog.”

In de ochtend van woensdag 23 februari 2022 pakte Oksana Zaboezjko haar koffer. Later die dag vloog ze van Kiev naar Warschau voor wat haar eerste buitenlandse boektournee zou worden na de coronapandemie.

Twee jaar eerder, in april 2020, werd Zaboezjko in New York verwacht voor een vier weken durende promotietour dwars door de VS. The New York Times had haar pas verschenen verhalenbundel Your ad could go here op het prestigieuze lijstje gezet van de ‘Hundred most anticipated foreign book releases’ van dat jaar. “De verwachtingen waren hooggespannen.” Tot het virus roet in het eten gooide. “De pandemie boorde me de langste boektournee van mijn leven door de neus.”

Maar deze woensdag in het vroege voorjaar van 2022 landde Oksana Zaboezjko’s vliegtuig netjes zoals gepland op de luchthaven van Warschau. Een paar uur later gaf ze haar eerste interviews.

De volgende ochtend werd ze in haar hotelkamer wakker van het niet aflatende gerinkel van haar telefoon. “Ik nam op en hoorde mijn man zeggen: ‘Het is begonnen. We worden gebombardeerd.’”

Oksana Zaboezjko twijfelde even, maar besloot na overleg met haar familie in Polen te blijven. Tijdens haar onvrijwillige ballingschap schreef ze het essay Mijn langste boektournee, waarin ze op zoek gaat naar de motieven van de Russische president Vladimir Poetin voor zijn invasie in Oekraïne. Al noemt ze die inval liever geen ‘invasie’. “Het is zelfs geen Russisch-Oekraïense oorlog”, vindt ze. “Dat herleidt deze ramp te veel tot een lokaal conflict. In werkelijkheid beleven we de Derde Wereldoorlog.”

In november 2022 kreeg Oksana Zaboezjko in het Cultureel Centrum van Krakau de Stanislaw Vincenz Award voor haar literaire werk. “Tijdens de uitreiking viel een horde neofascisten binnen”, zegt ze. “Het was vreselijk. Blijkbaar vinden ze dat er te veel Pools-Oekraïense vriendschap in de lucht hangt. Die extreemrechtse demonstranten staan ervoor bekend ontvangers te zijn van Russisch geld. Ze schreeuwden en tierden de hele tijd. Het leek wel de Bierkellerputsch in München in november 1923, toen Hitler met zijn nazi’s een lezing in een café verstoorde en opriep tot een staatsgreep. Mijn prijsuitreiking werd één grote ravage. Het bizarre is dat sindsdien álle Poolse journalisten een interview met mij willen. Ze staan in een lange rij aan te schuiven. Het enige positieve aan de neonazi-inval is dat veel Polen erdoor gechoqueerd zijn. Ook politici lijken te zijn wakker geschud. Want heel dat ‘incident’ past perfect in de informatieoorlog die de Russen in Europa voeren en proberen te winnen. De échte oorlog tegen Oekraïne zijn ze aan het verliezen. Als reactie terroriseren ze nu met hun raketaanvallen en bombardementen de Oekraïense burgers. Mijn familie zit bijna dagelijks urenlang zonder elektriciteit.”

Hoe gaat het met ze?

“Ze stellen het relatief goed, net als mijn vrienden. Waar ik me het meest zorgen over maak, is de solidariteit met Oekraïne in Europa. In oktober 2022 was ik met Mijn langste boektournee op tour in Duitsland. Ik stond op de trein te wachten in Frankfurt en op een tv-scherm zag ik het nieuws. Honderden mensen betoogden tegen de stijgende gasprijzen. Vervolgens hoorde ik kanselier Olaf Scholz zeggen: ‘Ja, het wordt een héél harde winter voor ons. Al blijven we natuurlijk Oekraïne steunen.’ Cherson was nog niet bevrijd en de nieuwslezer zei: ‘Rusland wist de bevolking van Cherson ervan te overtuigen de stad te verlaten en bracht hen in veiligheid voor de nakende aanvallen.’ Ik voelde me op dat perron steeds ongemakkelijker worden. Wat voor televisienieuws was dit eigenlijk? ‘Subtiele’ Russische propaganda? Toen besefte ik: de Russen openen in het westen van Europa met hun nepnieuwskanalen een nieuw front tegen Oekraïne. Op dat westelijke front wordt gevochten met politieke provocaties, terwijl op het oostelijke het echte bloed vloeit.”

Die politieke provocaties worden rechtstreeks aangestuurd vanuit het Kremlin?

“Ja, met als doel: Europese samenlevingen opzetten tegen Oekraïne en de Oekraïners. De luidruchtige actie van Pools extreemrechts op mijn prijsuitreiking is daar een voorbeeld van. Ik ben in Polen een zeer bekend auteur. Mijn literair werk is er vertaald en gooit hoge ogen. De Stanislaw Vincenz Award is een belangrijke culturele onderscheiding. Het is echt geen toeval dat extreemrechts mij en die prijsuitreiking uitkoos om keet te schoppen.

“In veel Europese landen wordt nu de toon gezet: ‘Te veel Oekraïners kloppen aan. Waarom zouden we hen helpen als het gevolg nóg meer inflatie is, met op hol slaande prijzen? Waarom moeten we die parasieten dan nog eten geven?’”

Veel Europese landen deden lang en graag zaken met het regime van Vladimir Poetin. Sommigen zagen hem als een ‘pragmaticus’. Dat was een vergissing van formaat?

“Op zijn eigen merkwaardige manier ís Poetin ook pragmatisch. Alleen leidt zijn pragmatisme nooit tot een ‘win-winsituatie’.

“Kijk, voor veel westerlingen is de Conferentie van Jalta op het einde van WO II een voetnoot in de geschiedenis. Terwijl de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en de Sovjet-Unie toen de fundamenten legden voor de miserie waar we nu inzitten. Oorlogsoverwinnaars en onderhandelaars Franklin Roosevelt, Winston Churchill en Jozef Stalin spraken in februari 1945 misschien wel dezelfde taal, alleen hadden ze totaal verschillende motieven en interpretaties. De Oekraïense historicus en Harvard-professor Serhii Plokhy noemt die conferentie ‘een cultureel misverstand’. Hij heeft gelijk. Dat culturele misverstand houdt tot vandaag stand.”

Wat houdt dat ‘cultureel misverstand’ dan in?

“(zucht diep)Eerst en vooral lijkt niemand in het Westen te begrijpen wat het betekent wanneer een land geregeerd wordt door geheim agenten van de KGB. Dat begon al meteen na de revolutie in 1918 met de Tsjeka, gevolgd door de KGB en later de FSB. De voorbije honderd jaar kende Rusland een continuïteit in staatsterreur. Door de oorlog in Oekraïne lijkt nu voor het eerst in de geschiedenis ook het Westen in te zien dat het Russisch regime bestaat uit staatsterroristen. Nu pas, terwijl die staatsterreur er altijd geweest is, vanaf de Eerste Wereldoorlog tot dit moment. Met de oorlog in Oekraïne overschreed Poetin blijkbaar een rode lijn. Met al dat bloedvergieten in mijn land lijkt hij voor het Westen eindelijk te ver te gaan.”

Waarom noemt u deze oorlog ‘de Derde Wereldoorlog’?

“Omdat het de voortzetting is van wat met WO I begon. Toen voltrok zich de eerste akte van dit slecht toneelstuk. De tweede akte vond plaats van 1940 tot 1945. Telkens weer maakte het Westen dezelfde fouten met de Sovjets/Russen. Al die fatale vergissingen werden zo snel mogelijk onder het tapijt geveegd. Hetzelfde scenario voltrok zich inderdaad ook weer met Vladimir Poetin: ‘O, maar hij is een pragmaticus met wie we wederzijds voordelige ondernemingen kunnen opzetten.’ (Spuwt de woorden uit🙂 ‘Wederzijds voordelige ondernemingen’, wat haat ik die uitdrukking.”

U schrijft: ‘Wie iets van Poetin wil begrijpen, moet naar een video-interview uit 1984 van de naar Canada overgelopen KGB-er Joeri Bezmenov kijken.’

“In het voorjaar van 2014 zag ik dat interview voor het eerst. De video heet ‘De vier stadia van ideologische subversie’ en die vlag dekt de lading. Joeri Bezmenov en Vladimir Poetin komen uit dezelfde KGB-stal; ze werden op identieke wijze opgeleid.

“Bezmenov legt gedetailleerd uit hoe de KGB in de jaren 1960 de doctrine van ‘ideologische ondermijning’ invoerde. Het doel: in vier opeenvolgende fasen een land onderwerpen zonder het binnen te vallen. Voor het eerste stadium van ‘demoralisering’ trok de geheime dienst minstens vijftien jaar uit. Via een netwerk van agenten en collaborateurs werd dan op ‘subtiele’ wijze geprobeerd om invloedrijke figuren en instellingen te beïnvloeden. Zo probeerden ze een voet tussen de deur te krijgen in onderwijs, kerk en media. Jonge mensen werden op die manier bewerkt om Rusland niet langer als een bedreiging te zien.

“De tweede fase van ‘destabilisering’ duurde minstens drie jaar. In nauwe samenwerking met een stevig geïndoctrineerde vijfde colonne trachtten KBG-agenten de economie, financiën en justitie van de staat te ondermijnen. Als dat voldoende gelukt was, volgde de derde fase van ‘crisis’, met een gewapend conflict dat een paar maanden mocht duren. Tijdens die schermutselingen moest de macht gegrepen worden en een marionettenregime geïnstalleerd. De kroon op het werk was de ‘normalisering’. In die fase werd de nieuwe satellietstaat tot op het bot ‘hervormd’ en onder totale controle gebracht van het Kremlin.”

Tot vandaag hanteert Vladimir Poetin als president van Rusland die doctrine van ‘ideologische ondermijning’?

“Ik hoorde Bezmenov en mijn mond viel open van verbazing. Want wat hij vertelt, is inderdaad vintage Poetin. Het ultieme doel van de sovjet-doctrine van ‘ideologische ondermijning’ was om staat na staat de wereld te veroveren. Diezelfde doctrine is alive and kicking in Poetins ‘nieuwe Rusland’. Het communisme verving hij door de orthodoxe kerk.

“Wij mochten Poetins ideologische ondermijning de voorbije decennia in Oekraïne aan den lijve ondervinden. In 2008 richtten de Russen in stilte hun ‘Special Operations Forces’ op, Sily Spetsialnykh Operatsiy (SSO). Militaire mannetjes in anonieme uniformen, vergelijkbaar met de huurlingen van de beruchte Wagner-groep. Die kerels treden in actie nadat een land jarenlang à la Bezmenov gedestabiliseerd werd. Na de annexatie van de Krim in 2014 stuurde het Kremlin oproerkraaiers en militairen van die speciale eenheid naar steden in Oost-Oekraïne om daar het vuur aan de lont te steken. Bezmenovs fase van ‘crisis’. Wat er bij ons gebeurde, is een schoolvoorbeeld van oorlogvoeren op de wijze van de KGB. De Britse journalist Peter Pomerantsev stelt dat Vladimir Poetin de allergrootste carrière maakte van alle Russische geheim agenten die er ooit geweest zijn. Pomerantsev heeft volkomen gelijk.”

Want Poetin nam nooit afscheid van de KGB/FSB en is nog steeds geheim agent?

“Hij liet zich als geheim agent tot president van Rusland ‘rekruteren’. Met de principes van de ‘demoralisering’ slaagde hij er ook in om in het Westen een grote schare blinde bewonderaars en supporters te kweken. Denk maar aan de fascisten die in Krakau mijn prijsuitreiking verstoorden. Zij staan op Poetins loonlijst. Maar niet al zijn sympathisanten krijgen geld. Velen laten zich door het Russische nepnieuws verblinden én laten zich graag naïef gebruiken. Ik citeer een taxichauffeur tijdens een rit door Frankfurt: ‘Als ik mijn tv aanzet, zie ik niets anders dan die oorlog in Oekraïne. Zijn er dan geen andere plekken op de wereld meer waar mensen lijden?’ Mijn stekels gingen rechtopstaan. ‘Dit gaat niet in de eerste plaats over mensen die lijden’, repliceerde ik. ‘Het spijt me, meneer, maar de oorlog in Oekraïne is geen natuurramp. Dit gaat over het ene land dat onaangekondigd het andere onafhankelijke land binnenvalt. Dit gaat over to be, or not to be voor de hele Westerse samenleving!’’

Is dat niet een beetje kort door de bocht?

“Vladimir Poetin is heel duidelijk over wat hij met ons, Oekraïners, wil aanvangen: de totale uitroeiing. Hij wil de staat Oekraïne van de kaart vegen, net zoals Adolf Hitler de joden van de aardbodem wou laten verdwijnen. Wij, Oekraïners, zijn Poetins joden. In dat beruchte essay van hem dat vorig jaar verscheen, stelde hij klaar en duidelijk: de huidige staat Oekraïne zou niet mogen bestaan. Mijn land zou niet onafhankelijk mogen zijn. Met zijn uitspraak ‘We zijn één volk’ bedoelt hij: Oekraïners zijn Russen en hebben geen bestaansrecht als aparte entiteit.

“Intussen zijn er die perfide stemmen in het Westen die fluisteren: ‘Die Oekraïners moesten maar geen toenadering gezocht hebben tot de Europese Unie of de NAVO. Natuurlijk voelt Vladimir Poetin zich bedreigt. Oekraïne heeft de inval aan zichzelf te danken.’ Als ik dat hoor, word ik razend. Dat is alsof je tegen een verkrachte vrouw zegt dat de aanranding haar eigen fout is: ‘Je moest maar geen minirok dragen.’

“Dan is er nog die door het regime van Poetin verspreide onzin dat het decadente Europa gezinswaarden vernietigt. En dat afschuwelijke anti-lgbtq-discours dat door figuren als de Hongaarse premier Viktor Orban wordt ge-echood. Of die nonsens dat Europese kinderen hun ouders niet langer mama en papa mogen noemen. Komaan zeg, hoe komt het toch dat rechtse Europese politici die quatsch gretig overnemen? Met Vladimir Poetin als schitterend voorbeeld van ‘de allerlaatste der échte mannen’?”

In zijn op 12 juli 2021 gepubliceerde essay schreef Vladimir Poetin dat Oekraïne geleid wordt door ‘radicalen en neo-nazi’s’ die het hele land militariseren.

“Hij bleef maar herhalen dat zijn ‘speciale militaire operatie’ gericht is tegen ‘neo-nazi’s’. Ik begreep dat eerst niet zo goed. Intussen heb ik de tactiek door die erachter schuilgaat. Ik zag hoe Poetin, met dat cynische KGB-grimlachje, een Russisch kinderrijmpje opzei: ‘Kto obzyvayetsya sam obzyvayetsya – Wat je zegt, ben je zelf.’ Hij spiegelt, en noemt Oekraïners doelbewust neonazi’s. Vóór 2014 lachten we daarmee; we beschouwden dat toen als onnozele Russische propaganda, te gek voor woorden. ‘Ach, laat ze.’ We zagen die zwartmakerij niet als een bedreiging; ze klonk té grotesk. Maar na de annexatie van de Krim is ons het lachen vergaan. Het groteske werd gruwelijke realiteit toen in mei 2014 ‘anonieme’ Russische militairen tijdens hun ‘speciale operatie’ in de Donbas pubers doodschoten en volwassenen de buik openreten omdat ze in het bezit waren van een Oekraïense vlag.

“Poetin en zijn kliek in het Kremlin geloofden toen nog dat hun SSO-mannetjes de klus wel zouden klaren en het verzet van de Oekraïners gingen breken. Een immense vergissing, die ze bleven herhalen. Ook nu denken ze dat ze met hun terreurraketaanvallen op energievoorzieningen de Oekraïense burgers op de knieën kunnen krijgen. Ik verzeker u: dat zal niet gebeuren.”

Het magazine Humo bracht onlangs de banden tussen het extreemrechtse Vlaams Belang en het Kremlin in kaart. Politici uit die partij staken hun bewondering voor Poetin niet onder stoelen of banken. Na de invasie in Oekraïne namen ze met het schaamrood op de wangen afstand.

“Die ‘beate bewondering’ verwondert mij niet. Ik sta in nauw contact met wetenschappers die diepgaand onderzoek voeren naar extreemrechts in Europa. De voorbije decennia vloeide er zeer veel Russisch geld naar Europese extreemrechtse partijen en organisaties.”

In 2018 en 2019 woonden Vlaams Belang-politicus Frank Creyelman en verschillende Vlaamse ondernemers met sympathie voor extreemrechts, het door het Poetin-regime georganiseerde Yalta Economic Forum op de bezette Krim bij.

“Wie na 2014 naar een door Rusland georganiseerd forum op de Krim trok, is een collaborateur. Die politicus en ondernemers behoren tot Poetins vijfde colonne, ook al namen ze na de invasie afstand van Rusland. Want dat is enkel schone schijn. Ze lieten zich niet voor niets vertroetelen door vazallen van het Kremlin. Dat geïnvesteerde geld moét opbrengen, is het niet vandaag, dan morgen. Ach, het is echt alsof de geschiedenis uit de jaren 30 zich herhaalt.”

De Hongaars-Britse socioloog Frank Furedi vond in deze krant een vergelijking met de jaren 30 onzinnig.

“Waarom vallen de lijken van toen dan nu opnieuw uit de kast? Een Duitse onderzoeker naar extreemrechts zei me: ‘Duitsland kampt met een groot probleem. De Duitsers associëren Adolf Hitler met fascisme. Ze beschouwen dat hoofdstuk na de dood van de Führer als voltooid verleden tijd. Daardoor is er in de Duitse samenleving amper nog kennis over wat fascisme écht inhoudt, zowel vroeger als nu.’ Kiezen voor ontkenning, is natuurlijk het makkelijkste. ‘Hitler was een nazi en organiseerde de Holocaust. Vreselijk, maar wij en onze ouders en grootouders hebben daar niets meer mee te maken.’ Dat is een vergissing van formaat, want fascisme en nazisme zijn véél groter dan Adolf Hitler.

“Hitler werd mee verslagen door Jozef Stalin. Dat leverde de minstens even gestoorde dictator van de Sovjet-Unie na WO II het voordeel van de twijfel op. ‘Ja, ook Stalin is een massamoordenaar, maar Stalins gruwel is toch iets ‘relatiever’ dan die van Hitler? Zeker nu hij aan de kant van de overwinnaars staat?’ Gemakshalve vergaten én vergeten we dat Stalin met zijn Duivelspact met de nazi’s de Tweede Wereldoorlog ontketende. Nog iets: slechts 7 % van het Russische grondgebied werd tijdens die oorlog door de nazi’s bezet. De échte oorlogsgruwel voltrok zich in wat de Amerikaanse historicus Timothy Snyder ‘de bloedlanden’ noemt: Wit-Rusland, Polen, de Baltische staten en Oekraïne.”

U beschouwt Vladimir Poetin als de politieke erfgenaam van Stalin?

“Hij erfde alleszins Stalins criminele mentaliteit en psyche. Van WO II tot nu kopiëren en spiegelen de Russische machthebbers Hitlers Derde Rijk. In de Russische massacultuur wordt gedweept met de esthetiek van knappe SS’ers in door Hugo Boss vervaardigde uniformen. Het gemanipuleer en gechanteer van andere landen hield nooit op, óók niet na de val van de Sovjet-Unie. Integendeel, toen Poetin in 2000 voor de eerste keer tot president verkozen werd, betekende dat het herstel van de macht van de aloude KGB-clan.

“Of ik optimistisch ben over de toekomst? Ik moet wel; Oekraïne moét deze oorlog winnen. We kunnen onze planeet toch niet overlaten aan zo’n kerel als Vladimir Poetin?”

Bio

Oksana Zaboezjko

• Geboren in 1960 in Loetsk, een stad in het noordwesten van Oekraïne
• Studeerde filosofie aan de universiteit van Kiev
• Werkte in de jaren 1980 aan de universiteit van Kiev
• Doceerde in jaren 1990 filosofie aan de universiteiten van Pennsylvania, Harvard en Pittsburgh
• Haar debuut Veldonderzoek naar Oekraïense seks uit 1996 groeide uit tot een internationale bestseller

Oksana Zaboekzjko, Mijn langste boektournee, Cossee, 128 blzn., 17,99 euro

© Jan Stevens