‘Er hangt een grote schietschijf op de rug van journalisten’

Jim Acosta, Witte Huiscorrespondent voor CNN, werd als eerste journalist ooit door president Donald Trump ‘vijand van het volk’ genoemd. In zijn boek ‘Vijand van het volk’ beschrijft Acosta de gevolgen van Trumps aanvallen op de pers. “Fans van de president posten doodsbedreigingen zoals: ‘Ik zou je heel graag in de ogen kijken terwijl ik het laatste restje lucht uit je strot knijp.’”

 

De Amerikaanse president Donald Trump trapte dinsdagavond in Florida zijn verkiezingscampagne voor zijn tweede termijn af. Al vroeg in zijn toespraak wees hij naar de journalisten achteraan in de zaal. “Dat is veel nepnieuws daar. Veel nepnieuws.” Waarna 20.000 Trump-supporters in koor scandeerden: “CNN sucks.”

Witte Huisverslaggever Jim Acosta herinnert zich nog haarscherp wanneer Donald Trump hem en zijn zender CNN voor het allereerst ‘nepnieuws’ en ‘vijand van het volk’ noemde. “Het was op een persconferentie die Trump gaf vlak voor hij in januari 2017 ingezworen zou worden. Ik kan u verzekeren: dat kwam keihard aan. Ik wens geen enkele Europese collega toe dat zijn premier of president hem ‘vijand van het volk’, ‘nepnieuws’, ‘tuig’, ‘verrader’, ‘onderkruiper’, ‘dief’, ‘ergste van het ergste’, ‘walgelijk’ of ‘oneerlijk’ noemt.”

Trump slingerde het de voorbije jaren allemaal naar Jim Acosta’s hoofd. Op 7 november 2018 werd Acosta zelf even wereldnieuws toen zijn perskaart werd ingetrokken en hij tien dagen lang persona non grata was op het Witte Huis.

Jim Acosta: “De ochtend na de tussentijdse verkiezingen gaf Trump een persconferentie. Dat was het moment waarop een stagiaire van het Witte Huis probeerde de microfoon af te pakken terwijl ik de president vragen aan het stellen was. Hij noemde me toen ‘een heel onbeschoft iemand’. Zijn persverantwoordelijke Sarah Sanders beweerde dat ik de stagiaire een ‘karateslag’ had toegediend en postte een door de schimmige website Infowars gemanipuleerd filmpje. Mijn perskaart voor het Witte Huis werd ingetrokken en Sanders stuurde een van de pot gerukte tweet de wereld in: ‘President Trump is voorstander van een vrije pers en juicht moeilijke vragen over hem en zijn regering toe. We zullen echter nooit tolereren dat een verslaggever met zijn handen aan een jonge vrouw zit.’ Iedereen die de niet gemanipuleerde beelden gezien heeft, weet dat dit volslagen onzin is. Gelukkig troffen we een rechter die de persvrijheid hoog in het vaandel voert en het Witte Huis verplichtte me mijn perskaart terug te geven.”

 

Sarah Sanders neemt eind deze maand afscheid van het Witte Huis. Zal u haar missen?

“Niet echt. Toen ze nog als campagneleider voor diverse andere politici werkte, kon ze het goed met de pers vinden. Ze dronk graag borrels met ons. Maar van zodra ze voor Donald Trump begon te werken, ging het mis. Op persbriefings stond ze vaak regelrecht te liegen en had ze de gewoonte dat te vergoelijken door te zeggen dat ze ‘de beste informatie verschafte die ze had’. Tijdens persconferenties negeerde ze bij voorkeur journalisten van CNN, net als haar baas.”

 

De ondertitel van uw boek ‘Vijand van het volk’ luidt: ‘Een gevaarlijke tijd om de waarheid te vertellen’. Is de persvrijheid in Amerika in gevaar?

“Ja. We zijn in een situatie aanbeland waarin het bijna dagelijkse kost is dat de Amerikaanse president leden van de pers brandmerkt als ‘vijanden van het volk’. U kunt zich echt niet voorstellen wat dat aanricht. Ontzettend veel supporters van Trump hebben die vijandigheid tegenover de pers overgenomen. Ik heb dat zelf aan den lijve ervaren tijdens die Trump-rally’s voor de tussentijdse verkiezingen. Ik was op dat moment al heel wat gewoon, want er werden doodsbedreigingen op mijn Facebook-account gepost zoals: ‘Ik zou je heel graag in de ogen kijken terwijl ik het laatste restje lucht uit je strot knijp.’ Tijdens de campagne van 2018 werd die haat levensecht. Een van de eerste rally’s die ik bijwoonde, vond plaats in Nashville, Tennessee. President Donald Trump was in ‘bloedvorm’. Hij had het over ‘Crooked Hillary’ en noemde ons ‘nepnieuws’. Naast het persvak stond een man continu ‘uitschot’ en ‘klootzak’ naar me te schreeuwen. Een half uur lang. Tot een collega van de New York Times hem vroeg ermee op te houden. Toen begon hij tegen haar te schreeuwen.”

 

Amerika wordt een gevaarlijke plek voor journalisten?

“Zonder twijfel. U herinnert zich ongetwijfeld nog de fanatieke Trump-aanhanger Cesar Sayoc die in oktober 2018 dertien pakketjes met pijpbommen stuurde naar CNN en verschillende Democratische doelwitten. Dat was een rechtstreeks gevolg van de vileine aanvallen van Trump op de pers en op zijn opposanten. Op Sayocs witte bestelbusje plakte een sticker met de geliefde kreet van Trump-supporters: ‘CNN sucks’. De man had me ook rechtstreeks op Twitter bedreigd: ‘Jij bent de volgende.’ Hij stuurde me een foto van een onthoofde geit en haar afgehakte kop. In plaats van olie op de golven te gieten, wakkerde Trump het vuur verder aan. Vijf dagen nadat de pijnbommen bij CNN waren toegekomen, tweette hij: ‘Er heerst grote woede in ons Land die gedeeltelijk wordt veroorzaakt door onzorgvuldige, en zelfs bedrieglijke verslaggeving. De Nepnieuwsmedia, de ware Vijand van het Volk, moeten stoppen met hun openlijke & duidelijke vijandigheid en het nieuws zorgvuldig & eerlijk verslaan. Dat zal enorm helpen de vlam te doven.’”

 

Creëert Trump die vijandigheid doelbewust?

“Het is een soort toneelstuk dat hij opvoert. Hij denkt dat hij nog steeds zijn programma The Apprentice aan het presenteren is. De pers beschouwt hij als onderdeel van zijn reality-tv-presidentschap. Door ons ‘de walgelijke, oneerlijke nieuwsmedia’ te noemen, probeert hij ons te controleren en in de mand te sturen als hij vindt dat dat nodig is. Maar het grote probleem is dat zijn fans niet doorhebben dat Trump de ster speelt in zijn nieuwste televisieshow. Zijn nepnieuwsretoriek is geëscaleerd en ik vrees dat hij er zich niet van bewust is dat zijn voortdurende uithalen naar de pers afschuwelijke consequenties kunnen hebben.”

 

U noemt het een uit de hand gelopen toneelstuk, maar de bedenker van het etiket ‘vijand van het volk’ is toch Trumps voormalige oerconservatieve topstrateeg Steve Bannon?

“Ik heb Steve Bannon voor mijn boek geïnterviewd en hij vertelde me dat hij in de eerste weken van de regering vaak met Trump discussieerde over de media. Ze waren diep ongelukkig over de berichtgeving van sommige zenders en kranten. ‘Speciaal voor zenders als CNN en kranten als de New York Times bedachten wij toen tijdens het brainstormen samen ‘vijand van het volk’’, zei Bannon me. Verschillende goedgeplaatste bronnen binnen het Witte Huis vertrouwden me later toe dat de term ‘vijand van het volk’ integraal uit de koker komt van Steve Bannon.

“Waar Bannon wel zelf alle eer voor wil opstrijken, is de strategie om de pers als ‘dé oppositiepartij’ te labelen. Niet lang na zijn eerste grote persconferentie, tweette de pas geïnstalleerde president Trump: ‘De nepnieuwsmedia (falende @nytimes, @nbcnews, @abc, @cbs, @cnn) zijn niet mijn vijand, ze zijn de vijand van het Amerikaanse volk!’ Die demonisering van de pers als te bashen ‘oppositie’, is copy/paste van de vreselijkste dictaturen. Er hangt nu een grote schietschijf op de rug van journalisten. Te veel collega’s hebben dat nog niet door. Ze beschouwen het als wat jennen en trollen op Twitter, maar zien niet dat sommigen dat spelletje heel serieus nemen.”

 

U voelt zich bedreigd?

“Ja, en ik had nooit gedacht dat het in dit land zo ver zou komen. De Verenigde Staten waren altijd een baken van democratie voor de rest van de wereld. De vrije pers was essentieel. Maar hoe kunnen wij nu nog een democratisch voorbeeld zijn met een president die journalisten ‘vijanden van het volk’ noemt?”

 

Vijandschap tegenover de pers is toch niet iets typisch Amerikaans? In België worden de zogenaamde ‘mainstreammedia’ gelabeld als ‘leugenpers’, voornamelijk door extreemrechts. Ook in de rest van Europa gonst het van ‘Lügenpresse’ en ‘fake news media’.

“Dat is juist. Bij ons in de VS heeft een ultranationalistische beweging via Trump de macht gegrepen. Dat model wordt nu over de hele wereld gekopieerd. Populisten zien Trumps beleid als een ticket naar succes, terwijl het volgens mij een enkeltje naar de hel is. In maart hield Jair Bolsonaro, de nieuwe president van Brazilië, samen met Trump een persconferentie in de Rose Garden van het Witte Huis. Hij bestempelde toen alle verhalen waar hij niet van houdt ook als nepnieuws. Het is als een virus dat zich over heel onze planeet verspreidt. Maar is dit de weg die we met z’n allen willen inslaan? Ik heb al aan heel wat vooraanstaande Republikeinse en Democratische politici gevraagd: ‘Is dit de samenleving die jullie willen achterlaten voor jullie kinderen en kleinkinderen?’ Geen enkele burger verdient het om door zijn politieke leiders vogelvrij verklaard te worden en uitgeroepen tot volksvijand.”

 

De manier waarop Donald Trump Amerika leidt en de pers aanpakt, verandert het land fundamenteel?

“Als ik met buitenlanders praat, zeg ik altijd: ‘Blijf alsjeblieft vertrouwen hebben in de VS.’ Want we hebben natuurlijk nog steeds een parlement met democratisch verkozen vertegenwoordigers van het volk. In ons politiek systeem zijn checks and balances ingebouwd. We hebben onze grondwet en elke vier jaar zijn er verkiezingen. Het blijft wel degelijk mogelijk om dingen te corrigeren als het te veel uit de hand loopt.”

 

Vlak na Trumps overwinning werd ook al sussend gezegd: “Hij kan niet zomaar zijn zin doen.” Maar ik denk dat velen de voorbije twee jaar vol verbazing naar zijn capriolen hebben staan kijken.

“Het is de voorbije jaren zeker flink misgegaan en ik begrijp uw vrees dat het nog meer de dieperik zal induiken. Trumps presidentschap is alleszins een stresstest voor onze democratie. Ik vraag me af of deze neerwaartse spiraal zal stoppen als Trump niet herverkozen raakt.

“Donald Trump richt zijn giftige pijlen op CNN, NBC, de New York Times, de Washington Post, maar conservatieve media zoals Fox News bejubelt hij. Behalve dan rechtgeaarde Fox-journalisten zoals Shepard Smith en Bret Baier die het aandurven om zijn beleid kritisch onder de loep te nemen. Ook ultranationalistische websites zoals Breitbart, de Daily Caller of het Christian Broadcasting Network liggen in zijn bovenste schuif. Bij sommige Fox-collega’s merk ik nu een lichte vorm van angst: ze maken zich zorgen over een mogelijke machtsovername door de Democraten in 2020. Ze zijn bang dat een Democratische president ‘the Donald’ zal imiteren en de conservatieve media op hun beurt zal uitroepen tot vijanden van het volk. Voor alle duidelijkheid: ik zou dat niet toejuichen, integendeel. Al vraag ik me wel af hoe figuren als Sean Hannity en Tucker Carlson dan zullen reageren als ze bij wijze van spreken in mijn schoenen staan. Zij maken op Fox News louter propaganda voor Trump.”

 

U acht het mogelijk dat de eventuele Democratische opvolger van Trump wraak neemt op Fox News?

“Ik hoop dat geen enkele volgende president, Democraat of Republikein, de pers in het vizier zal nemen. Er zijn trouwens ook heel wat Republikeinen die het totaal oneens zijn met de manier waarop Trump ons viseert. Alleen durven de meesten hun mond niet open te doen. En dat is jammer.”

 

Is er solidariteit onder Witte Huis-journalisten?

“Die is toch groter dan ik dacht. Het is niet vanzelfsprekend om een collega ter hulp te springen als hij op een persconferentie door de president himself met de grond gelijk wordt gemaakt. Maar er waren best wel wat momenten waarop collega’s het voor me opnamen. Toen mijn perskaart werd afgenomen, stonden zelfs de Fox News-journalisten achter mij.”

 

President Trump neemt graag een loopje met de waarheid. Hoe lastig is het om als journalist daar voortdurend tegenin te moeten gaan?

“Trumps tactiek is: liegen of het gedrukt staat. De factcheckers van de Washington Post turfden tienduizend onjuiste of leugenachtige uitspraken in de eerste twee jaar van zijn presidentschap. Tezelfdertijd valt hij iedereen frontaal aan die hem op zijn leugens wijst, in de eerste plaats dus de pers. Journalisten zijn uren kwijt aan het controleren van zijn ‘alternatieve feiten’. Dat vindt hij niet fijn, waardoor hij nog wat meer begint te schelden. Ook zijn supporters vinden ons journalistieke werk een ware schande. Maar wat moeten we dan in godsnaam doen? Al die leugens en halve waarheden gewoon blauwblauw laten? Dat kan toch niet? Veel Amerikanen lijken dit politieke leugenpaleis geaccepteerd te hebben. Ik vind dat onbegrijpelijk.”

 

Is Trump een pathologische leugenaar of maken de vele leugens ook deel uit van het toneelstuk dat hij opvoert?

“Ik ben geen psychiater en kan geen diagnose stellen over hoe het mentaal met hem gesteld is. Maar op een dag ging ik iets drinken met een hoge functionaris uit het Witte Huis. Hij was vreselijk gefrustreerd en zei op een bepaald moment: ‘De president is gek.’ Ik vroeg hem wat hij daarmee bedoelde. Hij zei: ‘Trump begrijpt niet hoe onze grondwet ineen zit. Hij weet niet hoelang een minister kan aanblijven en kent de regels niet voor het benoemen van een kabinetslid. Hij weet van toeten noch blazen.’ Maar hij is niet zo geschift dat hij zelf niet meer weet wat hij doet. ‘Hij is crazy like a fox. Hij weet wel degelijk waar hij mee bezig is.’ Ik praatte met een andere hoge pief uit het Witte Huis. ‘De president regeert door middel van instabiliteit’, zei hij. ‘Trump wint door alles om hem heen instabiel te maken. Zo beheerst hij de chaos.’ Dat is iets anders dan een compleet gestoorde idioot die willens nillens de boel in de war stuurt.”

 

Dat is misschien nog veel verontrustender?

“Dat vinden sommige van zijn eigen mensen in het Witte Huis ook. Om tegenwicht te bieden, lekken ze doelgericht naar de pers, of proberen ze al dan niet subtiel het presidentiële beleid een beetje bij te sturen. Zelfs Trumps trouwste vazallen maken zich soms zorgen over hun president. Zijn adviseur Kellyanne Conway vertelde me dat ze niet gelukkig is met zijn uitdrukking ‘vijand van het volk’. Ze gaf zelfs toe dat die retoriek gevaarlijk is. Ze was het ook niet eens met zijn maatregel om aan de grens kinderen te scheiden van hun ouders. Ik vind het veelzeggend dat ze me dat on the record toevertrouwde.”

 

Iedereen kent Kellyanne Conway, maar Trumps belangrijkste binnenlandse adviseur Stephen Miller blijft in de schaduw, terwijl zijn invloed op de president niet te onderschatten is?

“Zonder twijfel. Miller is de architect van de moslimban en de inspirator van het beeld van Amerika dat overspoeld wordt door illegale Mexicaanse criminelen en verkrachters. Hij is een van de anciens en staat Trump bij sinds de campagne. Tijdens de verkiezingsrally’s was Miller zijn publieksopwarmer. In opruiende speeches introduceerde hij hem. Hij schreef ook de van doom and gloom doortrokken inauguratiespeech. Ze zijn zeer close en delen hetzelfde uiterst rechtse en ultraconservatieve gedachtengoed. Amerika is een land gebouwd op immigratie en hun denkbeelden gaan daar lijnrecht tegenin.”

 

U bent zelf de zoon van een Cubaanse immigrant.

“Daarom raakt de afschuwelijke retoriek van de president over migranten me recht in het hart. Mijn vader ontvluchtte als kind samen met zijn moeder de communistische dictatuur van Fidel Castro. Toen ze in de staat Virginia aankwamen, werden ze niet opgewacht door een vijandige menigte of een president die hen uitschold voor het vuil van de straat. Ze werden warm ontvangen door een plaatselijke kerkgemeenschap en ontmoetten vooral vriendelijkheid en gastvrijheid.”

 

Zijn Miller en Trump fascisten?

“De feiten spreken voor zich. Luister naar wat ze vertellen en hoe ze over mensen spreken. Kijk naar waar ze in geloven, en naar wat ze beslissen. Hoe ze Amerikaanse burgers opzetten tegen elkaar. Dat staat allemaal haaks op de waarden van de Verenigde Staten.”

 

 

Bio

• Geboren op 17 april 1971 in Washington DC
• Studeerde communicatiewetenschappen
• Volgde voor CNN de presidentscampagnes van Barack Obama, Hillary Clinton, Mitt Romney en Donald Trump
• Is sinds januari 2018 hoofdcorrespondent Witte Huis voor CNN

 

Jim Acosta, Vijand van het volk, HarperCollins, 336 blz, 21,99 euro

(c) Jan Stevens