“De breuk loopt dwars door families heen”

De mislukte coup in Turkije blijft ook bij ons voor schokgolven zorgen. En er is weinig hoop op beterschap. Kinderen worden zelfs massaal van de aan Gülen gelieerde scholen gehaald. “Dit laat blijvende letsels na in de Vlaams-Turkse gemeenschap.”

 

Net voor de start van het nieuwe schooljaar stelt Karin Heremans, directrice van het Koninklijk Atheneum in Antwerpen, een plotse opstoot vast van inschrijvingen van Turkse leerlingen die vorig jaar nog op het nabijgelegen Lucerna-college zaten. “Maandag en dinsdag hebben we 27 kinderen van Lucerna ingeschreven”, zegt ze. “Ik hoor dat ook andere scholen van het gemeenschapsonderwijs flink wat leerlingen uit Lucerna-colleges over de vloer krijgen. De ouders zeggen dat het hun eigen keuze is om van school te veranderen en dat er geen druk uitgeoefend is. Ze zijn wel bang dat de Lucerna-scholen in de loop van het schooljaar opgedoekt zullen worden en maken daarom nu al de overstap.”

In 2003 opende de eerste vestiging van het Lucerna-college haar deuren in Brussel. Later volgden scholen in het Brusselse, het Antwerpse, Gent, Genk en Houthalen. Het leerlingenaantal groeide spectaculair van twintig tot meer dan duizend. De Lucerna-collega’s behoren tot de internationale Gülen-beweging. Ze zijn opgericht door aanhangers van Fethullah Gülen, de Turkse islamprediker die sinds 1999 in de VS leeft, wereldwijd duizenden aanhangers telt en door de Turkse president Recep Tayyep Erdogan rechtstreeks verantwoordelijk gehouden wordt voor de mislukte staatsgreep van 15 juli. Meteen na de coup kwam in Turkije een massale zuivering op gang. De spanningen waaiden over naar de Turkse gemeenschap in ons land, met demonstraties in Beringen waar Erdogan-aanhangers de ruiten van een aan Gülen gelinkt gebouw ingooiden.

“Als er vroeger iets belangrijks in de Turkse politiek gebeurde, zorgde dat ook voor vuurwerk in de Vlaams-Turkse gemeenschap”, zegt Mete Öztürk, hoofdredacteur van de gülenistisch geïnspireerde krant Zaman Vandaag. “Toen keerde na een paar dagen de rust altijd weer. Nu is het anders. De mislukte couppoging ligt meer dan een maand achter ons, maar de felheid van de reacties neemt niet af. Integendeel. Mensen worden nog steeds aangespoord om alle banden met de aanhangers van Fethullah Gülen te verbreken. Ouders worden opgeroepen om afstand te nemen van hun kinderen. Buren die elkaar dertig jaar lang kennen, zijn nu aartsvijanden. Zogenaamde gülenisten worden als terroristen gecatalogeerd en durven hun oude vertrouwde moskee niet langer te bezoeken. Er worden oproepen gelanceerd om lijsten met Gülen-aanhangers aan moskeedeuren te hangen. Dit zal blijvende letsels nalaten in de Vlaams-Turkse gemeenschap. De breuk loopt dwars door families heen.”

Turkije-expert Dries Lesage is professor internationale politiek aan de UGent en is getrouwd met Meryem Kaçar, advocate en oud-senator voor Groen. Hij wil de spanningen in de Vlaams-Turkse gemeenschap niet minimaliseren, maar roept toch op tot voorzichtigheid. “We weten niet echt wat er aan de hand is”, zegt hij. “Die spanningen moeten eerst in kaart gebracht worden. Over wat voor soort bedreigingen gaat het? Hoeveel mensen worden er door getroffen? Het is allemaal nogal onduidelijk. Neem de zaak rond sp.a-politicus Ahmet Koç. Ik lees verschillende dingen: volgens het ene medium riep hij op tot geweld, volgens het andere wordt hij zelfs verdacht van het beramen van een bomaanslag. Zolang politie of justitie geen concrete informatie geven, wordt er alleen gespeculeerd.”

 

Broedplaats voor terroristen

Vorige week zei Özkan Cetin, algemeen directeur van de Lucerna-colleges in Vlaanderen, op het radionieuws dat er in Vlaanderen een haatcampagne gevoerd wordt tegen Gülen-sympathisanten en hun scholen. Vandaag klinkt hij iets voorzichtiger. “Ik ben schooldirecteur en geen politicus”, verontschuldigt hij zich. “We hoorden dat er via sociale media campagne gevoerd wordt tegen onze scholen. In Houthalen zouden geruchten verspreid worden dat het plaatselijke Lucerna-college zal sluiten, wat onzin is. Daarom gingen we met de burgemeester praten.”

Vorige week ook verstuurde Alain Yzermans, s.pa-burgemeester van Houthalen Helchteren, op vraag van de directeur een brief naar de leerlingen van Lucerna. “Daarin staat dat de school kwaliteitsvol onderwijs biedt”, zegt hij. “De politieke discussie is mijn zaak niet. Ik wil me niet mengen in de achtergronden of de netwerken van Lucerna. Het gaat over de toekomst van de school. Het Lucerna-college levert uitstekend onderwijs en is gehuisvest in een nieuw gebouw. Het is een erkende, niet-confessionele vrije school waar een pak geld in geïnvesteerd is, gedeeltelijk door mecenaat, maar ook door het ministerie van Onderwijs. Het zou jammer zijn dat door omstandigheden in het buitenland plots leerlingen wegblijven waardoor leerkrachten hun job verliezen. Voor onze andere scholen zou ik net hetzelfde doen.”

Staan de Turkse gezinnen in Houthalen Helchteren elkaar nu naar het leven? Yzermans: “In onze gemeente is er geen commotie.”

“Dat de burgemeester de commotie in zijn dorp niet ziet, verwondert me niet”, reageert Mete Öztürk. “Want de hetze wordt gevoerd in het Turks. Op sociale media wordt ermee gedreigd dat ouders die niet ingaan op de oproep om hun kinderen van Lucerna weg te halen, opgepakt zullen worden van zodra ze voet aan wal zetten op Turkse bodem. Een vriend vertelde me dat een Marokkaans gezin een anonieme telefoon kreeg van een zogenaamde leraar van Lucerna. Hij deelde hen mee dat de school zou sluiten en dat ze daarom dringend op zoek moesten naar een alternatief. Tot 30 juni stuurden ouders met sympathie voor de AKP óók hun kinderen naar Lucerna. Na de couppoging kwamen ze plots tot het inzicht dat de scholen broedplaatsen zijn voor terroristen. Dat is toch absurd?”

 

Doodsbedreigingen

Özturk is bang dat de spanningen in de Vlaams-Turkse gemeenschap de komende dagen alleen maar zullen toenemen. “Velen keren terug van vakantie in Turkije. Sommigen hebben meegedaan aan de demonstraties na de coup en zitten vol haat. Turkse Vlamingen met sympathie voor Gülen wachten ongerust af. Handelaars worden geboycot en vrezen dat hun winkels of restaurants failliet zullen gaan.”

Mete Öztürk kreeg naar eigen zeggen verschillende doodsbedreigingen. “Ik ben niet de enige. Eind 2013 zegden veel mensen hun abonnement op de krant op omdat we kritiek hadden op het beleid van Erdogan. Na de couppoging volgden nog tientallen opzeggingen. Niet omdat lezers het met ons oneens zijn, maar uit angst. ‘Als mijn buur Zaman Vandaag in mijn brievenbus ziet liggen, geeft hij me misschien aan.’”

Öztürk overweegt de handdoek in de ring te gooien. “Onze journalisten worden dagelijks bedreigd. Misschien stoppen we. Er is op dit moment een door de Turkse overheid aangestuurde heksenjacht bezig, en ik wil niet dat mijn lezers daar de dupe van worden omdat ze op onze krant geabonneerd zijn.”

Öztürk omschrijft de Gülen-beweging als ‘een sociale beweging’. “Gülenisten willen door onderwijs armoede bestrijden en de sociale cohesie bevorderen. Fethullah Gülens boodschap is: de verandering moet van de mensen zelf komen. Daarom moeten ze opgeleid worden tot burgers die openstaan voor andere meningen. Hij was de eerste islamgeleerde die in Turkije de stap zette om te dialogeren met religieuze minderheden. Het klopt dat tot 2011 de Gülen-beweging openlijk Erdogan en zijn AKP steunde. Tot dan hadden ze allebei oog voor democratie en mensenrechten, maar daarna kwam bij Erdogan de nadruk te liggen op het vergaren van macht. In tegenstelling tot Erdogan is Gülen geen islamist. De corruptieonderzoeken tegen ministers van de AKP van eind 2013 vormen de definitieve breuk tussen de twee. Erdogan beschuldigde ‘de lokale Gülen-pionnen’ ervan justitie en politie te hebben geïnfiltreerd. Sindsdien brandmerkt hij Gülen als de motor van een complot tegen hem.”

 

Vuile handen

Volgens Dries Lesage hangen te veel Vlaamse journalisten, academici en politici een te geflatteerd beeld op van Fethullah Gülen. “Ze beseffen niet dat zowat elke partij in Turkije van om het even welke gezindheid minstens een deel van het Gülen-netwerk als een criminele organisatie tegen de democratie ziet. Zelfs seculiere politici zijn ervan overtuigd dat Gülens organisatie achter de poging tot staatsgreep zit. Die consensus leeft ook bij Vlaamse Turken. Zij vinden zich door de rest van de samenleving misbegrepen. Want in het overheersende discours is geen ruimte voor kritische vragen over Gülen. In Turkije kennen ze hem al veertig jaar als een man met een politieke agenda. Uit tal van speechen en teksten blijkt dat hij voorstander is van een conservatief islamitische samenleving. Hij staat niet op de barricaden om te pleiten voor homorechten, verdedigt wetten die blasfemie bestraffen en is niet vies van creationisme. Vooral in de tijd van het bondgenootschap van Gülen met Erdogan werden duizenden gülenisten benoemd bij justitie, politie en het leger. De meeste Turkije-experten zijn het er over eens dat dit netwerk in de staat werd ingezet voor ondemocratische praktijken. Tussen 2007 en 2011 werden honderden officieren en journalisten met seculiere en Koerdische sympathieën opgepakt en veroordeeld tot zware straffen. De enen wegens vermeende poging tot staatsgreep tegen Erdogan, de anderen wegens banden met de PKK. Het ‘bewijsmateriaal’ werd aangemaakt door gülenistische procureurs. Daar zijn talloze artikels over verschenen in gerespecteerde internationale media. In 2013 keerde Fettulah Gülen zich openlijk tegen Erdogan en duurde het niet lang vooraleer al het bezwarend materiaal tegen hem in het Westen als sneeuw voor de zon verdween. Niet alleen Erdogan, maar ook het Gülen-netwerk en andere politieke krachten hebben vuile handen. Alleen is het bij ons bijna taboe geworden om dat klaar en duidelijk te zeggen.”

 

Gülen Chair

Ooit was Dries Lesage nochtans zelf gecharmeerd door Fethullah Gülen. “Ik liet me inpakken door wat de mensen van de Gülen-beweging vertelden. Ze pleitten voor democratie, wilden Turkije bij de EU en de Koerdische kwestie bespreekbaar maken. Hun krant Zaman leek de spreekbuis van het liberale, progressieve Turkije. De gülenisten zijn bijzonder innemend. In de loop der jaren breidden ze zo hun netwerk uit over het hele Westen. Ik was zelf getuige van contacten tussen Gülen-mensen en Europese officials. De Turkije-lijn van de belangrijke Brusselse denktank European Policy Center (EPC) onder voorzitterschap van Herman Van Rompuy werd gesponsord door de gülenistische werkgeversorganisatie TUSKON (na de couppoging is TUSKON door de Turkse regering opgedoekt – JS). Dat jarenlange gelobby met politici, academici en journalisten komt hen nu uitstekend van pas.”

In 2010 werd aan de universiteit van Leuven met geld van de Gülen-beweging de Fethullah Gülen Chair for Intercultural Studies opgericht, een leerstoel die onderzoek voert naar de interculturele relaties tussen moslimgemeenschappen en het Westen. De Turkse krant Sabah schreef vorige maand dat de KULeuven zich via de Gülen Chair laat ‘manipuleren door de terroristische organisatie van Fethullah Gülen’. “Ik geef liever geen commentaar op het beleid van een andere universiteit”, zegt Lesage. Hoe zit het dan met Centrum voor Turkse Studies (CTS) aan Lesages eigen Universiteit Gent dat gedeeltelijk gefinancierd wordt door de Turkse overheid? Dries Lesage: “Het klopt dat het Yunes Emre Instituut het voorbije academiejaar een lessenreeks over Osmaanse geschiedenis en een aantal lezingen heeft gesponsord. Yunes Emre is het Turkse agentschap voor de verspreiding van Turkse cultuur in de wereld, vergelijkbaar met het Duitse Goethe-Institut. U mag een instelling van de Turkse republiek niet verwarren met de AKP. De republiek is geen eigendom van Recep Tayyip Erdogan. In het CTS en het Yunes Emre Instituut vind je mensen die het totaal oneens zijn met Erdogan. Ik hoop dat dat ook zo blijft.”

 

Intussen in Houthalen Helchteren…

Op 1 september zal Ann De Middelaers 11-jarige zoon Aidan beginnen aan zijn eerste schooldag op het Lucerna-college in Houthalen. Adian heeft een lichte vorm van autismespectrumstoornis. “De voorbije twee jaar ging hij al op woensdag naar de roboticaclub van Lucerna”, zegt Ann. “Hij werd er uitstekend opgevangen en bloeide open. Hij wou er zelf naar het middelbaar. Wij lazen inspectieverslagen en die waren uitstekend.”

Aidan zal vanaf 1 september een van de weinige niet-Turkse jongens en de enige niet-moslim in zijn klas zijn. “Hij volgt zedenleer. Via de roboticaclub had ik regelmatig contact met andere ouders. Zij praatten nooit over Gülen. Ik hoorde die naam voor het eerst een jaar voor de coup op een feestje. Ik maakte kennis met een paar Turkse mensen. Toen ik hen vertelde dat mijn zoon robotica volgde in het Lucerna in Houthalen, reageerden ze als gestoken door een wesp. ‘Weet je wel dat de school behoort tot de beweging van Fethullah Gülen, een terrorist?’ Ik stapte naar de directeur. ‘Wij proberen de politiek buiten de school te houden’, antwoordde hij. Ik heb vervolgens zelf opzoekingswerk verricht en besloten dat het belachelijk is om onze schoolkeuze te laten bepalen door de Turkse politiek. Ik kijk alleen naar de kwaliteit die de school levert. Erdogan of Gülen: je m’en fous.”

 

© Jan Stevens