Bore-out

15% van alle mensen met een kantoorbaan vervelen zich zo hard dat ze er aan ten onder gaan. Ze crashen en zitten maanden thuis met als officiële diagnose: depressie of burn-out. In werkelijkheid zijn ze geveld door een bore-out, net als Frouke Vermeulen. ‘Mijn dokter zei: “Je hebt de ambtenarenziekte.”’

Meteen nadat ze in 2009 afgestudeerd was als doctor in de wetenschappen, ging Frouke Vermeulen (33) aan de slag bij een internationale milieuconsultancyfirma als project scientist. Frouke ging het helemaal maken en de toekomst lag open als een brede, zonovergoten boulevard. Familie en vrienden prezen haar gelukkig en elk weekend bracht ze enthousiast verslag uit over de boeiende werkweek die ze weer achter de rug had. Tot ze na ruim twee jaar spannend wetenschappelijk onderzoek op een dag op het werk instortte. ‘Ik zat er emotioneel compleet onderdoor, begon te huilen en kon niet meer stoppen.’ Een burn-out, dachten haar collega’s. Ze hadden diep medelijden met die arme Frouke die alles gegeven had en zich volledig had opgebrand voor het werk. Het had ook hen kunnen overkomen.

Maar Frouke had zichzelf niet kapot gewerkt; ze had zichzelf te pletter verveeld. ‘In plaats van een burn-out, had ik een bore-out’, zegt ze. ‘Ik was ten onder gegaan aan verveling. Ik zat een hele dag achter een computer en maakte ingewikkelde berekeningen. In het begin vond ik dat fijn, van zodra ik alles onder de knie had, werden het oersaaie handelingen. Ik raakte gevangen in de routine en haalde geen voldoening meer uit wat ik deed. Ik telde elke minuut, elke seconde, tot ik naar huis mocht. ’s Avonds had ik geen energie meer om nog iets leuk te doen. Geestelijk was ik een wrak.’

Na haar emotionele crash op het werk, raadden haar bezorgde collega’s haar aan naar de dokter te gaan. ‘Daar heb ik lang gezeten. Ik kon weer niet stoppen met wenen. De keiharde diagnose luidde: “Je hebt de ambtenarenziekte.”’

Onderbelasting

Dokter Luc Swinnen (65) ontvangt een hele dag door patiënten met de “ambtenarenziekte”. ‘Dagelijks krijg ik zes tot zeven mensen met een bore-out over de vloer’, zegt hij. ‘Tijd om me te vervelen heb ik niet. Ik heb ook nauwelijks tijd om nog andere ziektes te behandelen.’

Swinnen schat het aantal mensen met bore-out op 15% van de actieve bevolking met een kantoorbaan. ‘Dat zijn niet allemaal ambtenaren. En zijzelf zijn ook niet altijd alleen verantwoordelijk voor de uitzichtloze verveling waarin ze op het werk zijn beland. Vaak ligt het aan de directe chef. Een patiënt zei me vandaag nog: “Mijn baas wil alles zelf doen. Ik heb niks om handen en ik verveel me stierlijk. ‘s Avonds kom ik uitgeput thuis en ben ik alleen nog in staat om tv te kijken. Zelfs gaan slapen lukt me niet meer. Mijn leven heeft totaal geen zin meer.” Een leidinggevende die alles zelf wil doen,  niets delegeert en niemand de kans geeft om bij te scholen, onderbelast zijn personeel. Als je je mensen teveel hooi op hun vork geeft, overbelast je ze en krijgen ze een burn-out. Als je hen te weinig laat doen, eindigen ze met een bore-out.’

Veel burn-outs zijn in werkelijkheid bore-outs, want het klinkt nu eenmaal hipper om op te branden door het vele werk dan om gesloopt te worden door de verveling. ‘Er wordt te weinig onderscheid gemaakt tussen een burn-out en een bore-out’, vindt Frouke Vermeulen. ‘Terwijl dat net heel belangrijk is. Want in de jaren dat ik afstevende op de fatale crash, ging ik op het internet op zoek naar wat er mis was met mij. Ik herkende me niet in de klassieke verhalen over burn-out, en over bore-out vond ik niets. Ik bleef dus aanmodderen, tot aan de instorting. Om te vermijden dat anderen in diezelfde val trappen, werk ik nu aan een boek over mijn bore-out. Ik hoop dat mensen zich in mijn verhaal zullen herkennen en sneller de juiste stappen zullen nemen om er weer uit te raken.’

Voor een jonge, hoogopgeleide man of vrouw is het waarschijnlijk makkelijker om een bore-out te overwinnen dan voor een ambtenaar van vijftig? Frouke Vermeulen: ‘Ik begrijp dat je die vraag stelt, maar ik word er toch kregelig van. Als je in een bore-out zit, maakt het niet uit hoe oud je bent of wat voor diploma je op zak hebt. Ik voelde me helemaal niet slim, ik voelde me heel slecht, had weinig zelfvertrouwen en zo goed als geen zelfrespect. Ja, ik had een doctoraat behaald, maar zelfs daarover dacht ik: “Dat kan iedereen.” Ik voelde me gestript, helemaal naakt. Ik was niks meer.’

Sociaal passief

Toch heeft een ambtenaar van vijftig met een bore-out een groter probleem dan een door verveling gecrashte doctor in de wetenschappen van 30. ‘Wie twintig jaar lang op een kantoor stilletjes zat te hopen op een promotie die er nooit kwam en geen toestemming van zijn chef kreeg om bij te scholen, is niet meer in staat om nog van job te veranderen’, zegt Luc Swinnen. ‘Mensen halen zin uit hun werk. Bram Vermeulen zingt: ‘Ik heb een steen verlegd in een rivier op aarde.’ Maar als de baas jouw steen wil verleggen, slaat de verveling snel toe. Jarenlange verveling zorgt ervoor dat je niet meer in staat bent om ander werk te doen, waarna je door de goegemeente spottend “sociaal passief” genoemd wordt.’

Dat ‘sociaal passief’ is dan zoals de beruchte “lijst van VRT-medewerkers die eigenlijk niet meer functioneren, maar wel nog worden betaald” waar N-VA-boegbeeld Siegfried Bracke het over had? ‘Precies. We lijken te vergeten dat dat zogenaamde ‘sociaal passief’ vaak een gevolg is van de belabberde kwaliteit van de leidinggevenden. Als je het gevoel hebt dat je vaardigheden en uitdagingen op je werk mooi in evenwicht zijn, is de kans groot dat je een tevreden werknemer bent. Als de uitdagingen te groot zijn en je job je boven het hoofd groeit, dreigt de burn-out. Een bore-out krijg je wanneer je je vaardigheden niet kunt waarmaken.’

Met een burn-out kun je nog bij je baas aankloppen, maar met een bore-out is dat minder vanzelfsprekend. ‘Vandaar ook dat veel mensen officieel met burn-out thuis zitten, terwijl het in werkelijkheid bore-out is.’

Is het moeilijk om mensen met bore-out te behandelen? Luc Swinnen: ‘Dat is verschrikkelijk moeilijk en kan alleen maar lukken als de leidinggevenden willen meewerken. Het beste is om op zoek te gaan naar ander werk. Je kan ook je job opeisen, nieuwe inhoud onderhandelen of vragen of je cursussen mag volgen. Maar als de baas niet van delegeren houdt, verandert er sowieso niets en blijf je wegkwijnen. 60% van mijn patiënten kan ik helpen, al duurt het genezingsproces minstens een half jaar.’

En de resterende 40%? ‘Dat zijn grote drama’s. Dikwijls zegt de werkgever: “Hij zit hier al 20 jaar op die stoel en nu vertelt hij dat hij niet tevreden is met zijn job.” Veel mensen met een bore-out hebben dan ook nog eens een slechte relatie en voelen zich bespot door hun partner of kinderen. “Onze pa verdient de kost door zijn broek te verslijten.”’ Nogal wat oudere werknemers met een bore-out zijn niet de meest mondige. ‘Dat is meteen ook de reden waarom ze zolang in een inhoudsloze job blijven hangen. Als het mij zou overkomen, trapte ik het gewoon af; u deed waarschijnlijk net hetzelfde. Maar zij niet. Zij zijn de volgers die braaf zitten wachten op promotie, die sterk geloven in anciënniteit en al die andere verouderde begrippen die vandaag niet meer van tel zijn. Ik probeer ze mondig te maken en geef hen een aangepaste assertiviteitscursus: hoe praat je tegen je chef, hoe breng je voorzichtig aan dat je misschien wel eens in aanmerking zou kunnen komen voor een andere soort job of voor een opleiding? Het mag er natuurlijk nooit op lijken dat ze gewoon om werk komen smeken.’

Geldverspilling

Frouke Vermeulen werd na de diagnose bore-out door haar dokter een maand lang op non-actief gezet. ‘”Je moet de dingen doen die je graag doet”, was haar advies. Dat was de moeilijkste opdracht die ik ooit in mijn leven heb gehad, want ik wist helemaal niet wat ik graag deed. Ik schaamde me om in ziekteverlof te gaan en wou er zo snel mogelijk weer uit. Ik trok naar de bibliotheek op zoek naar lectuur die iets met mijn ziekte te maken had, ik maakte een afspraak met een psychologe, startte met loopbaanbegeleiding en volgde een cursus Qigong. Ik probeerde veel verschillende dingen door elkaar, pikte overal iets mee en vond stap voor stap wat ik echt wou. Uiteindelijk zat ik zes maanden thuis. Onder andere dankzij de loopbaanbegeleiding ontdekte ik dat ik graag een sociaal beroep wou. In mijn ziekteverlof heb ik keihard aan mezelf gewerkt. Ik vergat te rusten en dat was fout. Het klinkt misschien bizar, maar als je met een bore-out zit, ben je totaal uitgeput.’

Kon Frouke er met haar collega’s over praten? ‘Met hen wel, maar het duurde twee maanden voor ik aan mijn directeur durfde toegeven dat ik een bore-out had. Ik moest dus aan hem bekennen dat ik heel wat tijd op kantoor had doorgebracht zonder echt te werken. Toen ik het hem vertelde, bleek dat hij dat al langer wist. Hij toonde veel begrip en we hebben er een diepgaand gesprek over gehad. Of er op het bedrijf lessen uit getrokken zijn, weet ik niet, want ik ben er nooit meer teruggekeerd.’

Als Frouke’s baas wist dat ze geen klap uitvoerde, heerste er toch heel wat hypocrisie? ‘In de consultancywereld is het vrij normaal dat maanden van overwerk afgewisseld worden met maanden van weinig werk. Mijn grootste probleem was dat ik het werk niet graag deed. Op het moment zelf besefte ik dat niet omdat ik steeds enthousiaste feedback kreeg, “Wow, je leert snel. Uitstekend!” Daardoor had ik het lang niet door dat ik het een saaie job vond. Nu beangstigt het me wel dat ze vonden dat ik heel efficiënt werkte in perioden waarop ik acht uur deed over een klus die ik makkelijk in twee uur had kunnen klaren. Ik zal wel niet de enige zijn, waarschijnlijk verzetten zeer veel mensen weinig werk in veel tijd. Alles samen, moet dat een enorme verspilling van geld opleveren.’

Frouke kreeg ernstige concentratieproblemen. ‘Als ik iets moest opzoeken, vergat ik soms waar ik mee bezig was en was ik uren zoet met het zoeken naar niets. Ik hield me bezig met zelfstudie, maar je kan niet vier weken aan een stuk in stilte studeren zonder te weten waarom. Mijn collega’s konden zich daarmee verzoenen. Ik niet. Ik kreeg een bore-out en zij niet.’

Volgens Frouke ligt de dieperliggende oorzaak voor een bore-out niet bij de baas, niet bij de collega’s en zelfs niet bij het werk. ‘Het ligt aan jezelf: je moet verantwoordelijkheid opnemen voor je eigen leven. Als je tegen je zin ergens aan het werk bent, stap je er beter zo snel mogelijk op.’

Vergeetput

Wie een bore-out heeft en zich niet de luxe kan permitteren om zijn saaie job te laten staan, wordt volgens Luc Swinnen niet geholpen met medelijden. ‘Hij moet ertoe aangespoord worden om op zijn echte niveau te gaan werken, maar dat proces moet langzaam in gang gezet worden. Een werknemer met een bore-out is net als een plant die geen water krijgt: hij zit in een hoekje stil weg te kwijnen. ‘Reanimatie’ moet met de nodige omzichtigheid gebeuren. Slechts een minderheid neemt radicaal ontslag. Ik heb mensen gekend die vervolgens de stap zetten naar het zelfstandig ondernemerschap, want dat is momenteel erg in. Maar ze kwamen van een kale reis terug omdat ze nooit geleerd hadden om ondernemend te zijn.’

Ook Frouke Vermeulen werd kleine zelfstandige. ‘Ik ben nu bore-out coach en geef trainingen in bedrijven. Deze job sluit perfect aan bij wie ik ben:  ik kan er mijn creativiteit in kwijt, ben vrij en zorg voor mezelf. Ik help anderen uit hun bore-out door hen eerst erkenning te geven. Vervolgens spoor ik hen aan om erover te praten en actie te ondernemen. Mensen schamen zich enorm om toe te moeten geven dat ze zich vervelen. Psychiater Dirk De Wachter pleit er dan weer voor dat verveling af en toe moet kunnen. Ik ben het daarmee eens, maar als verveling chronisch wordt, is de instorting nabij.’

Bore-out komt voor bij alle leeftijden. ‘Al duurt het altijd een paar jaar voor iemand crasht’, zegt Luc Swinnen. ‘De verveling moet eerst zijn slopende werk doen, terwijl je een burn-out al in het begin van je carrière kunt hebben. Tegenwoordig moeten kinderen jong naar de balletles, viool leren spelen en ook nog eens leren drummen. Toen ik een kleine jongen was, speelde ik buiten met mijn vriendjes. Nu staan kinderen vanaf hun tweede levensjaar onder druk. Als ze volwassen zijn, krijgen ze in een te stresserende werkomgeving een burn-out, als er dan plots een overgang is naar zo goed als geen werk, raken ze gefrustreerd en belanden ze in een bore-out. Een bore-out is als de vergeetput uit de middeleeuwen. Veel werknemers worden erin gestopt door hun baas. Een burn-out is dan weer hetzelfde als de brandstapel, alleen steken de slachtoffers zichzelf in brand.’

Frouke Vermeulen, Vechten tegen verveling. Gevangen in een bore-out, verschijnt in september bij Uitgeverij Houtekiet.

 

© Jan Stevens