Even verslavend als opium
De stevig gedocumenteerde historische romans van Amitav Ghosh zijn even verslavend als de opium waarover ze handelen. Na het majestueuze Zee van papaver uit 2009 is er nu het even indrukwekkende vervolg Rivier van mist.
Het geduld van de vele fans van de Indiase schrijver Amitav Ghosh is beloond. Na vier lange jaren van wachten ligt het tweede deel van Ghosh’ Ibis-trilogie over de Chinese Opiumoorlogen eindelijk in de boekhandel. In het eerste deel Zee van papaver vertelde Ghosh het aangrijpende verhaal van vijf door het leven getekende opvarenden van het opiumvrachtschip de Ibis, en schetste hij de rol van de opiumhandel in het 19e-eeuwse Verre Oosten. Zee van papaver speelde zich vooral af in steden en dorpen in India, bij de producenten van opium; Rivier van mist verlegt de focus naar de ontvangers, naar de Chinese havenstad Kanton. Het is het jaar 1839 en er hangt oorlogsdreiging in de lucht. Bahram Modi, een onafhankelijke Indiase handelaar, probeert in Kanton zijn mannetje te staan in de door de Britse East India Company gedomineerde opiumhandel. Meer dan eens zit hij gewrongen tussen de ‘heilige’ Britse principes van vrije handel en het verlangen van zijn Chinese gastheren om de opiumhandel met wortel en tak uit te roeien.
Opium was van vitaal belang voor de Britten in India: het vertegenwoordigde een vijfde van hun inkomsten. Tot op de dag van vandaag leeft bij veel nazaten van de koloniale bezetter het idee dat het nobele Albion zijn welstand bouwde op de handel in thee; in zowel Zee van papaver als in Rivier van mist doorprikt Ghosh die mythe. Tot halverwege de 18e eeuw was de theehandel belangrijk, maar toen die door allerlei economische tegenslagen onder druk kwam te staan, richtten de captains of industry van de East India Company hun begerige blik op de papaverkweek. Opium mocht dan verboden zijn in China, voor de Britse handelaars was het keizerrijk een perfecte afzetmarkt. In de kroegen van het Londense Soho was opium schuiven toen trouwens nog even legaal als het drinken van pinten ale. De kolonisten pompten de tot dan bescheiden opiumteelt in India nieuw leven in en verhonderdvoudigden in een paar decennia het aantal hectare waarop papaver verbouwd werd. De East India Company verkocht de opium in ruil voor zilver in China en ontwrichte er zo de hele samenleving. De Indiase papaverboeren ontvingen een habbekrats. “Door de Chinezen te voorzien van de goederen die zij vragen, gehoorzamen wij slechts aan de wetten van de vrije handel”, laat Amitav Ghosh een weldoorvoede Brit in Rivier van mist zeggen. Want er kan “geen vrijheid van het geweten bestaan als er geen vrijheid van handel is.” De Chinese keizer probeerde de Britse opiumhandel een halt toe te roepen door in 1839 de haven van Kanton te blokkeren en de opiumvoorraden van de Britse handelaars op te eisen. Pas na een blokkade van zes weken stonden zij hun 20.000 kisten opium af, waarna die door de Chinezen publiekelijk vernietigd werden. De Britse regering reageerde furieus op deze ‘beknotting van de vrije handel’ en stuurde vier fors bewapende stoomschepen om de keizer een lesje te leren.
© Jan Stevens
Amitav Ghosh
Geboren in Calcutta op 11 juli 1956. Groeide op in Dehli als zoon van een officier. Studeerde onder andere antropologie in Oxford. Hij doceerde literatuur en sociologie in diverse universiteiten in de VS en India. Hij woont afwisselend in Calcutta, Goa en New York. In 1986 debuteerde hij met Bengaals vuur of de macht van de rede, waarin hij op zoek ging naar raakpunten tussen het Westerse rationalisme en het Indiase traditionalisme. Met Zee van papaver haalde hij de shortlist van de Booker Prize. Hij schrijft zijn romans rechtstreeks in het Engels.
Rivier van mist
Amitav Ghosh, De Bezige Bij (originele titel: River of Smoke), 640 blz. € 29,90.