“De technologie is er, de wil niet”
In het met de Green Book Festival Award 2012 onderscheiden Changing Planet, Changing Health brengen auteurs Paul Epstein en Dan Ferber de kwalijke effecten van de klimaatverandering op onze gezondheid in kaart en gaan ze op zoek naar manieren om die te milderen. “Als we de klimaatverandering niet onder controle krijgen, wordt de volksgezondheid onbetaalbaar.”
Een half jaar na de publicatie van Changing Planet, Changing Health, stierf Paul Epstein aan kanker. “Op de boekvoorstelling in april 2011 wist hij dat het einde voor hem nabij was”, zegt journalist en co-auteur Dan Ferber. “Toch schreef hij in de maanden voor zijn dood nog vier grote artikelen over de gevolgen van de klimaatverandering op onze gezondheid. Want hij was erg bekommerd over wat de mensheid te wachten staat en wou vooral onze bewindslui wakker schudden.”
Als medestichter en directeur van het Center for Health and the Global Environment van de prestigieuze Harvard Medical School in Boston wijdde dokter Paul Epstein het grootste deel van zijn carrière aan het bestuderen van de effecten van de klimaatverandering op de volksgezondheid. “In 1992 nam hij deel aan de door de Verenigde Naties georganiseerde Earth Summit in Rio”, zegt Ferber. “Op dat moment hield een cholera-epidemie lelijk huis in Peru. Op de conferentie legden een paar wetenschappers een verband tussen de epidemie en de stijgende zeetemperatuur, waardoor algen welig gingen tieren en de visbestanden verstoorden. Dat was de aanleiding voor Paul om zich als geneesheer in de klimaatverandering te gaan verdiepen.”
Begin jaren negentig werd het publieke debat of het klimaat wel of niet aan het veranderen was, op het scherp van de snee gevoerd. Dan Ferber: “De non-believers voerden het hoogste woord, maar Paul liet zich niet uit het lood slaan. Hij vond dat de discussie niet alleen aan klimatologen overgelaten moest worden, maar ook aan andere wetenschappers zoals dokters. In 1995 stelde het tweede rapport van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) dat de klimaatverandering zonder enige twijfel plaatsvond. Paul Epstein had toen al een stap verder gezet en voorzag dat de opwarming van de aarde serieuze problemen zou opleveren voor de volksgezondheid.”
In het begin van zijn onderzoek naar het verband tussen klimaatverandering en gezondheid, concentreerde Epstein zich op ziektes die verspreid werden door insecten. Dan Ferber: “Vooral muggen zijn gevoelig voor temperatuurveranderingen. Als hun omgevingstemperatuur stijgt, gaan ze zich sneller voortplanten en willen ze steeds meer bloed. Vroeger was malaria in Afrika een ziekte van het laagland, nu krijgen mensen in bergdorpen ook malaria. De denguemug hield niet van hoogtes boven 1000 meter, want daar was het veel te koud om goed te kunnen gedijen. De voorbije jaren is ze in Mexico teruggevonden op 1700 meter en in Columbia zelfs op 2200 meter. Dengue verspreidt zich in sneltreinvaart over de Vietnamese hooglanden.”
In de jaren negentig leek geen enkele Amerikaan in Epsteins boodschap geïnteresseerd. Dat veranderde toen in 1999 het dodelijke Westelijke Nijlvirus in New York opdook. “Het virus dat door muggen overgedragen wordt, doodde zeven mensen en maakte tientallen anderen ziek. Extreme weersomstandigheden zorgden ervoor dat het tot in de VS geraakte en hete, droge zomers hielpen het overleven. Veel gewone Amerikanen werden er zich plots van bewust dat de opwarming van de aarde ook hun leven wel eens in gevaar zou kunnen brengen.”
Zieke ecosystemen
Op het moment dat de meeste wetenschappers Paul Epsteins insectenonderzoek ernstig namen, zat de dokter alweer een fase verder. “Hij maakte zich zorgen over het effect van de opwarming van de aarde op de ecosystemen”, zegt Dan Ferber. “Als door de klimaatverandering de ecosystemen in de wouden en de oceanen fundamenteel wijzigen, heeft dat zware gevolgen voor de volksgezondheid, want ons voedsel, water en schone lucht hebben we er aan te danken. Paul wou onderzoeken of de oceanen voor de Amerikaanse kusten aan het veranderen zijn.”
Dus nodigde Epstein halverwege de jaren negentig vijftig wetenschappers uit verschillende disciplines uit. “Hij bracht ecologen, klimatologen en marinebiologen samen om gegevens uit te wisselen. Dat was toen vrij revolutionair, want de meeste wetenschappers zaten liever op hun eigen eiland. De resultaten van die conferentie spraken boekdelen: er was een ernstige stijging van ziektes en sterfte onder de vispopulatie, vooral op plaatsen waar de watertemperatuur de jaren ervoor gestegen was. In combinatie met vervuiling en overbevissing zorgde dat voor een serieuze aantasting van de Amerikaanse ecosystemen.”
In 2003 startte Epstein een nieuw onderzoek, het Climate Change Futures Project, dat gefinancierd werd door de Verenigde Naties en een Amerikaanse verzekeringsfirma. “Hij bracht toen wetenschappers en ondernemers samen om de economische effecten van de klimaatverandering te onderzoeken.” Ze tekenden twee scenario’s uit over hoe klimaatverandering via veranderingen in de ecosystemen de volksgezondheid en de globale economie zou kunnen beïnvloeden. “Het meest positieve scenario gaat ervan uit dat het ecosysteem aangetast wordt, maar niet fundamenteel veranderd doordat de mens zijn gedrag aanpast en minder CO2 de lucht in stuurt. Overstromingen, natuurrampen en hittegolven zullen ook dan sowieso ons deel blijven. De deelnemers aan het Climate Change Futures Project hebben getracht om te berekenen wat dat scenario de gemeenschap zal kosten aan gezondheidszorg, verzekeringspolissen, waterzuivering en luchtreiniging. Zelfs het aantal doden als gevolg van natuurrampen hebben ze berekend, inclusief alle mogelijke ziektes en plagen. Die voorspellingen lezen als een horrorcatalogus, maar in vergelijking met het tweede scenario zijn ze peanuts, want dan overschrijden de ecosystemen het point of no return en veranderen ze in ‘iets totaal anders’, waardoor de wereld nog chaotischer wordt dan ze nu al is. Hittegolven zullen dan drie keer meer voorkomen dan vandaag, waardoor er vijf keer zoveel mensen sterven. De wind zal nog in kracht toenemen en overstromingen worden heel gewoon, net als bosbranden. Het griezelige is dat het anno 2012 lijkt alsof dat tweede scenario zich ook aan het voltrekken is.”
Zijn we dan met zijn allen op weg naar de ondergang? Ferber: “Het is nooit te laat voor verandering. Dat is ook dé boodschap van ons boek. Het klimaat is in de war gestuurd doordat we steeds meer broeikasgassen zijn gaan uitstoten. Er gebeuren nu rampen met zware gevolgen voor de volksgezondheid waar we mee moeten leren leven. Ziektes die veroorzaakt worden door de klimaatverandering kunnen we best stoppen door die klimaatverandering zelf halt toe te roepen. Daarvoor hebben we een duurzame economie nodig, die alleen uitgebouwd kan worden als er in groene technologie geïnvesteerd wordt. Dus moeten we in de eerste plaats de financiële sector ervan overtuigen dat ze hun geld in schone energie moeten investeren, in plaats van in fossiele brandstoffen. We moeten onze bankiers een geweten schoppen en eisen dat ze aan hun investeringen voorwaarden voor een klimaatvriendelijke economie koppelen. Alle technologieën die we nodig hebben om de planeet te redden, bestaan al. Alleen de wil ontbreekt.”
Paul Epstein & Dan Ferber, Changing Planet Changing Health, University of California Press, 45 dollar
© Jan Stevens