“Alleen vrouwen houden rekening met de toekomst”

Eerder dit jaar werd de Indiase vakbondsleidster Ela Bhatt door de ULB gelauwerd met een eredoctoraat voor haar strijd voor de rechten van zelfstandig werkende vrouwen. “Onze grote leraar Mahatma Gandhi heeft me geleerd dat staken het allerlaatste wapen is.”

 

Ela Bhatt zag het levenslicht in 1933 in Ahmadejabad, de toenmalige hoofdstad van de Indiase deelstaat Gujarat. Ze groeide op in een welgestelde advocatenfamilie. “Mijn ouders waren actief in de Indiase onafhankelijkheidsstrijd en mijn moeder was een voorvechtster voor vrouwenrechten”, zegt ze. “Ze volgden het pad van Mahatma Gandhi. Het stond in de sterren geschreven dat ook ik zijn voetsporen zou volgen. Alle mensen van mijn generatie waren doordrongen van idealisme en van de opdracht van Gandhi: ‘Ga naar het platteland en werk met de armen.’”

Bhatt studeerde net als haar vader rechten en begon in 1955 als advocaat te werken voor de Textile Labour Association (TLA). Ela Bhatt: “De TLA was in 1920 opgericht door Gandhi en is de oudste vakbond in India. Ik verdedigde de rechten van de aangesloten arbeiders die in de formele sector actief zijn. Maar in de loop der jaren zag ik hoe de arbeiders uit de informele sector uitgebuit werden. Met de informele sector bedoel ik de arbeiders die geen arbeidscontract hebben en als zelfstandig straatventer, groentenverkoper of landbewerker actief zijn. Langzaam groeide het besef dat er ook voor hen een vakbond moest komen. In 1972 richtte ik daarom in de schoot van de TLA de Self-Employed Women’s Association (SEWA) op die de zelfstandig werkende vrouwen een stem moest geven.”

 

Waarom alleen vrouwen?

Ela Bhatt: In alle sectoren in India verdienen vrouwen het minste: ze zijn de armste onder de armen en moeten om te kunnen overleven veel harder werken dan alle anderen. De zelfstandig werkende vrouwen uit de onofficiële sector genoten geen enkele sociale bescherming. Meer dan 90% van de totale beroepsbevolking bestond toen uit zelfstandig werkende armen, mannen en vrouwen samen. Hun aantal is vandaag toegenomen tot 95%. Steeds meer mensen worden werkloos en moeten om te kunnen overleven hun toevlucht tot een job op straat nemen. Ruim de helft van al het werk in de informele sector wordt door vrouwen verricht. Van hun extreem lage inkomen moeten ze een deel afstaan aan de geldleners. De voorbije decennia is er in onze steden een ‘bloeiende’ markt van geldwoekeraars ontstaan. ’s Morgens leent een vrouw van zo’n geldlener – een buur of een familielid – pakweg 50 roepies. ’s Avonds moet ze 55 roepies terugbetalen. Elke dag opnieuw.

 

Als ze een dag niets verkocht heeft, zit ze met een huizenhoog probleem?

Meestal raken de vrouwen hun goederen wel kwijt. Maar als er in de straat waar ze werken rellen uitbreken of als de politie hun straat ‘schoonveegt’ omdat er limousines met VIP’s moeten passeren, hebben ze natuurlijk geen inkomen en betalen ze extra intresten aan de geldleners.

 

Was de grote vakbond TLA enthousiast toen u in ’72 met SEWA van start ging?

In het begin hadden ze er geen probleem mee, maar in 1981 gooiden ze ons er uit en moesten we op eigen benen verder. De Indiase maatschappij is opgebouwd uit een gecompliceerd en rigide kastenstelsel. Om de maatschappelijke ongelijkheid weg te werken, is ruim 30% van de plaatsen in het parlement, het onderwijs en de formele arbeidssector voorbehouden aan de dalit, de kastelozen of paria’s. In Gujarat waren de dalit erg mondig en eisten ze hun plaatsen op. Dat verliep vrij probleemloos tot ze ook toegang wilden tot hun gereserveerde plaatsen voor de studies geneeskunde. Blijkbaar was dat een brug te ver, want er kwam luid protest vanuit de kasten die vonden dat het nu maar eens gedaan moest zijn met de ‘voorkeursbehandeling’ van de paria’s. Maar de kastelozen hielden voet bij stuk: “De grondwet staat ons toe dat we geneeskunde studeren. Wij mogen op alle niveaus deelnemen aan het sociale leven.” Een derde van de leden van mijn vakbond zijn paria’s en ik bepleitte hun zaak in het openbaar. De TLA kantte zich niet tegen de dalit, maar was in de eerste plaats vooral bezorgd over het behoud van de sociale vrede. Ze wilden geen betogingen of stakingen en waren er als de dood voor dat arbeiders uit de textielfabrieken uit solidariteit de boel zouden platleggen. De TLA verweet me dat ik de discipline doorbroken had en ik werd ontslagen. Het was een moeilijke tijd, maar toch ging ik verder met SEWA. Vandaag zijn we groter en sterker dan ooit.

 

Achteraf bekeken was het een goede zaak dat ze u uit de TLA gooiden?

Op het moment van mijn ontslag weende ik bittere tranen. Toen ik thuis kwam, zei mijn man: “Maak je geen zorgen. Dit is een ‘blessing in disguise’.” Hij heeft gelijk gekregen. Later ontdekte ik dat de TLA gezwicht was onder de druk van de almachtige Indiase farmasector.

Net als elke andere vakbond is SEWA georganiseerd volgens sectoren. De sector van de sigarettenmaaksters is heel groot en de zelfstandig werkende vrouwen die daarin actief zijn, hebben hard gestreden voor een minimumloon. Ze worden per stuk betaald en dankzij onze acties krijgen ze nu voor 1000 handgerolde sigaretten een vastgesteld minimum. Gandhi heeft ons geleerd dat staken het allerlaatste middel is, dus verkiezen wij altijd om eerst met de werkgevers te praten.

De straatverkoopsters vormen een aparte groep in onze vakbond. Ze worden door iedereen met de nek aangekeken. Ze houden zogezegd het verkeer op, terwijl de automobilisten het tezelfdertijd wel fijn vinden dat ze vanuit hun auto goedkope verse groenten of gekoeld water kunnen kopen. De politie en de gemeenteambtenaren willen de verkoopsters ook van straat, maar beschouwen hen tegelijkertijd als een goede bron voor steekpenningen. Voor de straatventers moeten we wel vaak stakingen organiseren. Als ze drie dagen lang de straat niet meer opgaan om hun goederen aan te bieden, beginnen de mensen op de lokale markten te klagen, want dan komt geen enkele straatverkoopster nog haar voorraden bij hen inslaan.

 

U richtte ook een bank op voor de arbeidsters uit de informele sector. Konden zij niet bij een reguliere bank terecht?

Onze bank is een coöperatieve: wie lid wil worden, koopt een aandeel en opent een rekening. De meeste zelfstandig werkende vrouwen hebben in hun hele leven nog nooit een rekening gehad en hebben geen kaas gegeten van bankieren. Al onze toekomstige aandeelhouders worden dan ook eerst getest of ze gedisciplineerd met geld omkunnen. Als ze het daar moeilijk mee hebben, helpen we hen die discipline aankweken. Vrouwen hebben een natuurlijk instinct om te sparen, waarmee ik niet wil zeggen dat mannen het geld over de balk gooien. Het grote probleem in een landbouwstaat als Gujarat is dat de voortschrijdende automatisering ervoor zorgt dat mannen sneller dan vroeger hun werk verliezen en depressief worden. Een vrouw is van nature overbezorgd over haar familie. Er spookt maar een vraag door haar hoofd: “Wat zal ik mijn kinderen morgen te eten geven?” Ze zal er alles aan doen om ervoor te zorgen dat het eten toch op tafel komt, terwijl een man bij de pakken blijft neerzitten. Vroeger werkten man en vrouw samen op het veld. Nu brengt de landbouw te weinig op: veel mannen proberen andere jobs te vinden of migreren naar andere staten en laten de landbouw over aan de vrouwen. Zij hebben een hypotheek moeten aangaan om hun land te kunnen kopen. Als er niet genoeg geld binnenkomt, verliezen ze hun land aan de woekeraar. Onze bank leent hen het geld om hun hypotheek af te lossen zodat het terug in hun handen komt. We stellen als voorwaarde dat elk stuk land eigendom wordt van de vrouw omdat het in haar handen veilig is, want zij houdt rekening met de toekomst.

 

Zit India net als Europa nu in crisis?

Wij hebben geen last van de financiële crisis. Onze banken zijn sterk en de economische groei bedraagt nog steeds 8%. Onze crisis situeert zich in de snel groeiende kloof tussen arm en rijk, met mensen die hun streek verlaten en hun geluk en werk zoeken in gebieden waar industrie is en naar grondstoffen gedolven wordt. Zo is er een nieuwe grote groep van economische vluchtelingen binnen de Indiase grenzen ontstaan. De kritiek op het slechte bestuur klinkt ook steeds luider. De corruptie tiert welig in de overheidsinstellingen. Het is zelfs zo erg dat onze kinderen corruptie als iets heel gewoon zijn gaan zien. Voor alles heb je het juiste papier nodig, en voor het juiste papier moet je altijd extra roepies neertellen. Zeker voor de armen is de bureaucratische corruptie een gesel.

In de naam van de moderniteit wordt alles ingewikkelder, maar moderniteit is niet hetzelfde als complexiteit. We hebben nood aan eenvoudige procedures die niet tijdrovend zijn en geen geld kosten. Teveel centralisatie van macht is geen oplossing voor de problemen van alledag en helpt ons niet aan voedsel, huisvesting of onderwijs. Al die dingen moeten lokaal georganiseerd worden en niet in een grote stad ver weg.

 

In 2007 werd u lid van The Elders, een denktank van ‘wijzen’ die gesticht werd door Nelson Mandela. Wat is het doel van die organisatie?

We zijn veel meer dan een denktank: we zijn net als de wijze ouderen van het dorp waar mensen met hun verzuchtingen en klachten naartoe kunnen komen. Mandela belde me en vroeg me drie dagen voor de start van The Elders om lid te worden. Hij is een aanhanger van de oude Afrikaanse Ubuntufilosofie: ‘I am what I am because of who we all are.’ Als wijze ouderen moeten we naar de mensen luisteren en hun stem versterken. We bestuderen conflictsituaties en kiezen dan altijd voor de zwakkeren. Alle Elders hebben ooit politieke ‘macht’ gehad, maar kunnen alleen maar lid worden als ze die niet meer hebben. Door het moreel gezag dat mensen zoals Desmond Tutu of Jimmy Carter in de loop der jaren opgebouwd hebben, wil iedereen met hen praten.

 

Mag George Bush lid worden?

(lacht) Het klopt dat Bush geen politieke macht meer heeft, maar ik vermoed dat hij niet meteen in aanmerking komt. Aung San Suu Kyi was ook gekozen. Nu ze in het parlement van Myanmar zit, heeft ze haar lidmaatschap moeten opgeven. Hetzelfde geldt voor Kofi Annan die nu voor de VN tracht te bemiddelen in Syrië.

 

Luistert de wereld naar wat The Elders te vertellen hebben?

We werken heel stil en leggen alleen verklaringen af als het echt nodig is. Geloof me: achter de schermen werken, is veel vruchtbaarder.

 

© Jan Stevens