“Erger dan Stalin”
Na Ruud Gullit heeft Ramzan Kadyrov, president van Tsjetsjenië en voorzitter van voetbalclub Terek Grozny, er met Mbark Boussoufa een nieuwe trofee bij. Jan Stevens bezocht vorige zomer Grozny en voelde de onderhuidse angst voor ‘onze Ramzan’.
Op de grote toegangspoort naar Grozny prijken de portretten van de Tsjetsjeense president Ramzan Kadyrov (1976) en de Russische premier Vladimir Poetin. Van de verwoestingen van de oorlog is in de stad niet veel meer te merken: overal staan nagelnieuwe flatgebouwen en bouwen Turkse aannemers vlijtig aan wolkenkrabbers. Er hangen ook talloze metershoge foto’s van ‘onze Ramzan’: Ramzan in voetbalshirt, Ramzan op de koffie bij Poetin. Ramzan die dreigend op zijn onderdanen neerkijkt met daaronder de tekst: ‘Het Tsjetsjeense volk zegt: “Jij bent onze president en wij dienen jou.”
Ramzan Kadyrov combineert het Tsjetsjeense presidentschap met het voorzitterschap van eersteklasseclub Terek Grozny. Ook rond het totaal vernieuwde Sultan Bilimkhanov Voetbalstadion waar Terek Grozny speelt, staan gigantische borden met foto’s van de jonge president. In ditzelfde stadion vond zijn vader Achmad Kadyrov bij een aanslag in 2004 de dood. Sinds 2008 worden er terug eersteklassewedstrijden gespeeld. Ramzan woont ze allemaal bij. Gisteren speelde de Braziliaanse ploeg die in 2002 wereldkampioen werd, er ter ere van de internationale vrouwendag ‘gratis’ tegen een selecte groep Tsjetsjeense voetballers. Volgens Kadyrov kwam het voorstel voor de wedstrijd van de Brazilianen zelf. Al zoemt het van de geruchten dat de Brazilianen een miljoen dollar toegestopt kregen. Na Boussoufa zou de Braziliaanse sterspeler Ronaldo op het verlanglijstje van Kadyrov staan.
Zo vader, zo zoon
Tijdens de eerste Tsjetsjeense oorlog van 1994 tot 1996 zat vader Achmad Kadyrov als commandant in het verzet. Zoon Ramzan vocht als tienerjongen mee. Vlak voor de terugtrekking van het Russische leger werd Achmad in 1995 door zijn mederebellen benoemd tot moefti, hoogste islamitische rechtsgeleerde. Toen Vladimir Poetin in 2000 de tanks opnieuw Tsjetsjenië liet binnen rollen, koos Achmad Kadyrov de kant van de Russen. In april 2000 noemde hij in een verklaring voor de mensenrechtencommissie van de VN zijn vroegere medestanders uit het verzet “misdadigers die betrokken waren bij massale en bloedige misdrijven.” Twee maanden later werd hij door de toenmalige Russische president Poetin benoemd tot premier van de Tsjetsjeense regering. Van bij zijn aantreden installeerde de oude Kadyrov een schrikbewind. Zijn amper 24 jaar oude zoon Ramzan kreeg de leiding over zijn tweeduizend man sterke privémilitie, de Kadyrovtsy. Ex-bokser Ramzan had toen al een bedenkelijke reputatie opgebouwd van geweldplegingen, overvallen en folteringen. In oktober 2003 werd vader Kadyrov ‘verkozen’ tot president van Tsjetsjenië. Een half jaar later kwam hij om bij de bomaanslag in het voetbalstadion. Rebellenleider Sjamil Basajev, het brein achter die aanslag, speelde in 1997 en ‘98 als spits in het eerste elftal van Terek Grozny. In 2004 had Ramzan de minimumleeftijd van 30 om zijn vader op te volgen nog niet bereikt. Op papier werd de voormalige politie-officier Alchanov president; in werkelijkheid kreeg Ramzan Kadyrov van Poetin al meteen de touwtjes stevig in handen. In 2005 nodigde Ramzan zijn grote idool en bokslegende Mike Tyson uit voor een bokswedstrijd ter ere van wijlen Achmad Kadyrov. Tyson ging gretig op de uitnodiging in en werd door Ramzan als een held verwelkomd. Op 15 februari 2007 was Ramzan eindelijk oud genoeg om door Poetin benoemd te kunnen worden tot president van Tsjetsjenië.
On the record bekritiseert geen enkele burger van Tsjetsjenië ‘zijn Ramzan’. Integendeel, iedereen zingt zijn lof: “Ramzan heeft eindelijk de rust doen weerkeren. Hij bouwt fabrieken, huizen en sportzalen. Vrouwen die in de oorlog hun man verloren hebben, krijgen van hem zelfs gratis een appartement in een van de nieuwe flatgebouwen.”
Als er geen luistervinken in de buurt zijn, durven sommigen kritiek spuien. “Ramzan Kadyrov is erger dan Stalin. Na de aanslag op zijn vader kondigde hij aan dat hij zijn privémilitie ging opdoeken. Dat is toen alleen op papier gebeurd. In werkelijkheid zijn de Kadyrovtsy omgevormd tot een soort van presidentiële garde. De militie is nu zeker 12.000 man sterk.”
Volgens Sjamil Tangijev, voormalig hoofd van de in 2009 gesloten Tsjetsjeense afdeling van de Russische mensenrechtenorganisatie Memorial, zijn er onder het bewind van Ramzan Kadyrov tussen de drieduizend en vijfduizend onopgeloste gevallen van ‘verdwijningen’ en zitten er zeventienduizend mensen in de gevangenis zonder vorm van proces. Volgens de Duitse mensenrechtenorganisatie Gesellschaft führ bedrohte Völker is 70% van alle ontvoeringen, folteringen, moorden en verkrachtingen het werk van de Kadyrovtsy.
Armste president
Het meeste geld voor de heropbouw van Tsjetsjenië komt van de Russische federale regering. Naast de officiële belastingen, heft Ramzan Kadyrov als een volleerde maffiabaas zijn eigen ‘officieuze’ belasting. Zo verdwijnt de helft van het inkomen van alle Tsjetsjeense ondernemers groot en klein in de diepe zakken van Kadyrov. Het geld wordt geïnd door zijn Kadyrovtsy. Wie niet betaalt, ‘verdwijnt’.
In de cafés en restaurants van Grozny wordt op bevel van Ramzan geen druppel alcohol geschonken. Als zoon van een moefti koketteert Kadyrov graag met zijn geloof. Hij trekt regelmatig op bedevaart naar Mekka en gaat er prat op als een van de weinige aardse stervelingen door de koning van Saoedi-Arabië toegelaten te zijn tot de Ka’aba, het centrale moslimheiligdom. In 2005 kondigde hij aan dat hij ‘de grootste moskee ter wereld’ zou laten verrijzen op de plaats waar ooit de centrale binnenstad van Grozny was. De bouw startte in 2006 en amper twee jaar en 20 miljoen dollar later, op 16 oktober 2008, werd de Achmad-Haji Kadyrov Moskee in het bijzijn van Vladimir Poetin door Ramzan plechtig geopend. Volgens zijn aanhangers is Ramzan een ware vrome moslim, volgens zijn tegenstanders misbruikt hij de islam om de fundamentalisten buitenspel te zetten en zo zijn macht te consolideren. Op 13 maart 2006 publiceerde de Tsjetsjeense rebellenwebsite Daymokh een video waarop een dronken Kadyrov te zien is die danst met prostituees in een sauna in Moskou. Een vervalsing volgens de enen, een echt filmpje volgens de anderen. Feit is dat Ramzan Kadyrov niet vies is van een beetje luxe. Zo is hij al meermaals gespot met een Bovet Fleurier-horloge van ruim 200.000 euro aan zijn pols en heeft hij een uitgebreid wagenpark met pikzwarte Hummers, diverse Porsches, Mercedessen, Ferrari’s en Lamborghini’s. Volgens zijn inkomstenaangifte van mei 2010 is hij nochtans een van de armste presidenten van de Russische Federatie. In 2009 verdiende hij officieel ‘amper’ 131.000 dollar, had hij geen enkele wagen in zijn bezit en leefde hij op een krap 36 vierkante meter-appartementje in Grozny. Het landgoed in zijn geboortedorp Tsentoroi staat op naam van zijn moeder, een andere 209 vierkante meter grote flat in Grozny op naam van zijn vrouw. Zijn collectie renpaarden is naar eigen zeggen niet van hem, maar is ‘eigendom van het Tsjetsjeense volk’.
Folteraar en moordenaar
Op dinsdag 13 januari 2009 werd de zevenentwintigjarige Tsjetsjeen Oemar Israilov in Wenen op straat neergekogeld. Snel werd gefluisterd dat hij vermoord was door een commando dat in opdracht werkte van Ramzan Kadyrov. In 2006 had Israilov bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens klacht ingediend tegen de Kadyrovtsy. In zijn klacht beschreef hij gedetailleerd hoe Kadyrovs privémilitie tussen 2003 en 2005 Tsjetsjeense burgers en vermeende rebellen ontvoerde, hen elektroshocks toediende en hen daarna executeerde. Oemar Israilov wist waarover hij sprak: een paar jaar lang was hij lid geweest van de Kadyrovtsy. Naar eigen zeggen was Israilov daartoe gedwongen door de president zelf. In de asielaanvraag die hij in 2004 in Oostenrijk indiende, vertelde Oemar Israilov hoe hij begin 2003 als rebel gevangen genomen werd door de militie van Kadyrov en vervolgens een paar maanden lang in de gevangenis van Tsentoroi door Ramzan Kadyrov in hoogsteigen persoon gefolterd werd. “Eerst sloegen zijn bodyguards me, waarna Kadyrov mij met de kolf van zijn pistool begon te bewerken.” Op een ander moment bediende Ramzan Kadyrov de elektroshockmachine. “Kadyrovs lijfwachten zetten me op een stoel. Ze maakten een kabel vast aan mijn oor en een andere aan mijn pink. Vervolgens haalde Ramzan Kadyrov de hendel over. Ik voelde een afschuwelijke pijn in mijn hoofd en in mijn hand.” Toen Israilov zijn verklaringen in Wenen aflegde, waren de sporen van de martelingen van zoveel jaar geleden nog duidelijk zichtbaar.
Op 13 juni 2008 dienden mensenrechtenadvocaten bij het Oostenrijkse gerecht klacht in tegen de Tsjetsjeense president Ramzan Kadyrov. Twee maanden later kreeg Israilov bezoek van Arthur Koermakajev, een door Kadyrov uitgezonden boodschapper. “Trek je klacht in of jij en je familie gaan eraan.” Israilov hield het been stijf. Zeven maanden later was hij dood.
Ramzan Kadyrov wordt genoemd als opdrachtgever in talloze moorden in binnen- en buitenland. Zo zijn er zeer ernstige aanwijzingen dat hij de moorden beraamde op zijn vroegere medestander Movladi Baisarov, op de mensenrechtenactiviste Natalja Estemirova en op de journaliste Anna Politkovskaja. Na Politkovskaja’s dood, verklaarde hij: “Ze was beter huisvrouw geworden. Dan was er niets gebeurd.”
© Jan Stevens
Vorig jaar reisden journalist Jan Stevens en fotograaf Tim Dirven in het kielzog van twee Tsjetsjeense vluchtelingen naar Grozny. Maandag, 14 maart, verschijnt bij uitgeverij Luster ‘Terug naar Grozny’ het verslag van hun reis in boekvorm.
