Boerewors gordyn
De Zuid-Afrikaanse chirurg Dirk Nell groeide op in een oerconservatief blank gezin. Apartheid was ‘reg’: in Gods schepping torende de blanke ver boven de zwarte uit. Anno 2007 wil Dirk een voorbeeldige nieuwe Zuid-Afrikaan zijn. “Al is dat niet gemakkelijk. Want nu zijn de rollen omgedraaid en worden wij soms gediscrimineerd.”
Welgemoed, een voorstad ten noorden van Kaapstad. Tussen het overdadige groen liggen pittoreske huizen, protserige villa’s en uitgestrekte landerijen te blinken in de heerlijke avondzon. Dit is Boerenland, het rijk van de rijke Zuid-Afrikaanse blanken. Het contrast met het multiculturele, liberale en swingende Kaapstad veertig kilometer verder kan niet groter zijn: hier in de ‘Northern Suburbs’ regeert law and order. Stadjes als Welgemoed, Bellville, Parow of Durbanville zijn sinds oudsher de favoriete pleisterplaatsen van conservatieve, diepreligieuze, kapitaalkrachtige blanke ‘Boeren’ – de rechtstreekse afstammelingen van de Nederlandse kolonisten en de bedenkers van apartheid of ‘gescheiden ontwikkeling’. Apartheid is dood in het nieuwe Zuid-Afrika, maar tussen Kaapstad en de Northern Suburbs is het Boerewors Gordyn – de figuurlijke scheidslijn tussen het progressieve Kaapstad en de behoudsgezinde noordelijke voorsteden – realiteit. ‘Boerewors’ staat voor boerenworst, traditionele Zuid-Afrikaanse barbecueworst als symbool voor de nationalistische Afrikanercultuur.
Cubaanse dokters
In Welgemoed kost een bescheiden lapje bouwgrond snel een paar miljoen rand. Orthopedisch chirurg Dirk Nell woont er samen met vrouw, zoontje en zwarte huismeid in een knappe oude villa. “Ik heb dit huis niet zelf gebouwd”, zegt hij bijna verontschuldigend. “Dit is mijn ouderlijk huis. Ik heb het gekocht van de familie en het een beetje verbouwd.”
Zoals alle andere jonge Afrikaners uit de Northern Suburbs groeide Dirk in de jaren zeventig en tachtig op in de overtuiging dat het Zuid-Afrikaanse apartheidssysteem rechtvaardig en voor eeuwig was. In het begin van de twintigste eeuw stonden zijn Afrikanervoorouders helemaal onderaan de maatschappelijke ladder. Als reactie op de Engelse hegemonie ontwikkelden ze hun Afrikanernationalisme. Hun partij, de Nasionale Party, kwam in 1948 aan de macht. De bange blanke Boerenminderheid zag met lede ogen hoe steeds meer zwarte medemensen naar de steden kwamen, op zoek naar werk en een fatsoenlijk leven. Ze vreesden hun economische en politieke macht te verliezen. Vanuit die angst ontwierpen de Afrikaners hun racistische apartheidssysteem. Alle verschillende rassen moesten in aparte wijken wonen. De zwarten en de kleurlingen werden verbannen naar townships aan de rand van de stad, of werden gedwongen om in een ’thuisland’ te gaan wonen. Na een lange strijd en onder grote internationale druk kwam er in 1994 eindelijk een einde aan apartheid, en werd de macht na de allereerste democratische verkiezingen overgedragen aan de zwarte verzetsbeweging ANC. “Die eerste jaren waren we zeer ongerust”, zegt Dirk Nell. “Het ANC is een socialistische organisatie waarin de communisten een flinke vinger in de pap hebben. Ik ben opgegroeid met de overtuiging dat communisme slecht is. Begin 1996 werd ik als pas afgestudeerde dokter door de nieuwe Zuid-Afrikaanse overheid naar het voormalige zwarte thuisland Qwaqwa gestuurd om er een jaar veldervaring op te doen. Qwaqwa ligt in het oosten, in de provincie Freestate, en was tijdens de apartheid de verplichte pleisterplaats voor het Basothovolk. Ik werkte er samen met een vrouwelijke collega en een paar Cubaanse dokters. Wij waren de enige blanken in een zee van zwarten. Die Cubaanse dokters waren erg controversieel. Blanke Zuid-Afrikaanse dokters wilden niet in de plattelandsgemeenten werken. Daarom plaatste het ministerie van Volksgezondheid er stagiairs zoals ik, en communistische dokters uit het bevriende Cuba van Castro. Ik was eerst erg pessimistisch over de Cubanen. Maar het bleken uitstekende artsen te zijn. Die ene kerel was een uitmuntend orthopedisch chirurg; hij heeft me de knepen van het vak geleerd. Ik heb nog altijd contact met hem.”
Nu werkt Nell als orthopedisch chirurg in een privéhospitaal in Bellville. “De medische privésector in Zuid-Afrika is vrij groot. Dertig procent van alle aangeboden diensten is in private handen. Met de openbare gezondheidssector gaat het van kwaad naar erger. De overheid investeert er niet genoeg in. Er is een enorm tekort aan middelen en aan infrastructuur. Als je als patiënt geen geld hebt, krijg je geen zorg. De regering heeft een aantal maatregelen genomen waardoor moeders, baby’s en traumapatiënten in principe vrije toegang tot de gezondheidszorg krijgen, en ook de privéhospitalen houden zich daaraan. Maar als chirurg is het frustrerend om telkens weer te moeten zien hoe mensen die al weken of maanden op een noodzakelijke heelkundige ingreep wachten, van de lijst gehaald worden omdat iemand anders voorrang krijgt. Als er veel noodgevallen zijn, moeten alle patiënten op de wachtlijst een paar weken meer geduld oefenen. En geloof me, door het geweld in de Zuid-Afrikaanse samenleving zijn er heel wat noodgevallen. Ik heb nog een tijdje op de spoed gewerkt. Op een nacht had ik twee Duitse studenten als stagairs, en de ene na de andere patiënt met een schotwond werd binnengebracht. Op een bepaald moment vroegen de Duitsers me: ‘Is het oorlog daarbuiten?’ Ze hadden natuurlijk geen ongelijk, want in en rond Kaapstad woedt er wel degelijk een oorlog tussen zwarte criminele bendes. Zuid-Afrikaanse dokters zijn dan ook excellent getraind in het behandelen van lichamelijke verwondingen. Veel collega’s gebruiken die ervaring om later een lucratieve praktijk als plastisch chirurg in Engeland of Australië uit de grond te stampen.”
Positieve discriminatie
Ik vertel Dirk Nell het verhaal van een vriendin die in 2004 in Zuid-Afrika op vakantie was, uitgleed in de straten van Johannesburg, en met een flinke hoofdwond in de spoedafdeling van een ziekenhuis terechtkwam. De eerste vraag die haar gesteld werd, was: “Wat wilt u: een blanke of een zwarte dokter?” “Het is me om het even”, antwoordde ze. En de zwarte receptionist riep de blanke dokter voor haar op. Apartheid zit blijkbaar nog in de geesten van de mensen ingebakken? Dirk schudt zijn hoofd. “Ik geloof echt dat jouw verhaal een uitzondering is in het nieuwe Zuid-Afrika. We hebben het apartheidsdenken van ons afgezet, en ‘de transformatie’ gaat met rasse schreden vooruit. Wat mij verontrust is dat de balans naar de andere kant doorslaat. Ik hoop dat er een moment komt waarop een nieuwe generatie zwarten zich zal schamen over al die positieve discriminatiemaatregelen. Akkoord, het beleid van positieve discriminatie was noodzakelijk in de eerste jaren na de apartheid. Het ‘Black Economic Empowerment Program’ (BEE) van de regering om ook zwarten economische macht te geven, heeft zijn vruchten afgeworpen. De overheid heeft dat op een erg intelligente manier geïntroduceerd, want BEE heeft onmiskenbaar voor een boost in onze economie gezorgd. Maar BEE is ten koste gegaan van de jonge blanken. Zij geraken moeilijk aan een job, of als student aan een plaats op de universiteit. Veel blanken willen weg. Zolang Zuid-Afrika voor mij en mijn gezin een omgeving creëert waarin we kunnen floreren, blijf ik. Maar veel vrienden vertrekken. Ze vergissen zich, want dit land heeft genoeg te bieden. Wie innovatief is en bereid om hard te werken, kan het hier maken. Nogal wat blanken zijn ondernemend, en proberen kleine bedrijfjes uit de grond te stampen. In de grote ondernemingen maken ze toch geen schijn van kans, want die zijn Black Empowered. De blanke eis om BEE te herzien, is helemaal terecht.”
De kapitalisten van het ANC
Onder veel Afrikaners in de Northern Suburbs leeft de angst dat ze ooit zullen eindigen als hun blanke soortgenoten in buurland Zimbabwe. Dirk Nell: “President Mugabe is een afschrikwekkend voorbeeld. Hij helpt zijn hele land naar de verdoemenis. Wat hij de blanken aandoet, is geen transformatie, maar onversneden racisme. Gelukkig zitten er een paar uitmuntende, hoogopgeleide zwarten in de Zuid-Afrikaanse regering, die op een gezonde kapitalistische manier denken. Ik ben erg bang van de ‘socialistische toets’. De roots van het ANC zijn onmiskenbaar socialistisch en zelfs communistisch, maar anno 2007 is het duidelijk dat de ANC-regering het kapitalisme omarmd heeft. En dat moet zo blijven. Toch blijft de dreiging van een machtsgreep door de massale groep van amper gestudeerde zwarten bestaan. Zij pushen de regering, en popelen van ongeduld om de macht in handen te geven aan een figuur als Jacob Zuma, de extreemlinkse populistische ex-vicepresident. Zuma is in 2005 aan de kant geschoven nadat een dochter van een van zijn vrienden hem beschuldigde van verkrachting. Zuma heeft veel aanhang onder de armste armen. Ik ben bang dat hij bij de volgende presidentsverkiezingen een goeie beurt zal maken. Ik begrijp de wanhoop van de armen, maar het populisme van Zuma is niet de oplossing. Die ligt in de manier waarop het ANC nu de dingen managet. Dankzij de regering groeit langzaam maar zeker een grote zwarte middenklasse. Die middenklasse zal een buffer vormen tegen kerels als Zuma. Ik hoop dat ook de armen snel de voordelen van een vrijemarkteconomie zullen inzien.”
Moeten er dan niet dringend sociale correcties komen? Sociale zekerheid is in Zuid-Afrika toch zo goed als onbestaande? Dirk Nell: “Er moet een minimumloon komen, en een vangnet voor de werklozen. Daar ben ik het mee eens. Maar we moeten tezelfdertijd alle kansen laten aan mensen die willen ondernemen. Wij, Zuid-Afrikanen, zijn competitieve mensen, en we willen dat zo houden. Een socialistische staat waar iedereen gelijk is, overleven we niet. Maar je hebt gelijk: 70% werkloosheid in de townships is op termijn onhoudbaar. Er gaat veel mis in dit land en mensen klagen vaak terecht. Toch heb ik geen zin om te zeuren over het ANC. De mensen in de regering zitten tussen hamer en aambeeld. Ze gaan dwars tegen hun ideologie in en hun achterban pikt het niet dat ze de markt vrij spel geven. Maar de ministers hebben gelijk: het is de enige manier om dit land er bovenop te krijgen.”
De Zuid-Afrikaanse droom
Dirk Nell voelt geen schaamte over het verleden van de Afrikaners. “Ik ben trots op mijn afkomst”, zegt hij. “Ik koop altijd bewust Zuid-Afrikaanse producten. Ik wil ons land graag volledig zien loskomen van de naweeën van apartheid. Zo kunnen we een echte macht in de wereld worden. Apartheid is niet iets uniek Zuid-Afrikaans. Praat met Duitsers over de toestand van hun Turkse gastarbeiders, of met om het even welke Europeaan over de behandeling van minderheden – racisme vind je overal. Wij proberen er tenminste actief iets aan te doen. Elke Zuid-Afrikaan zou een droom moeten nastreven. Wat je ook doet, er moet altijd een doel in je leven zijn. Ik zeg niet dat het oeroude Britse klassensysteem het allerbeste ter wereld is, maar misschien is het toch niet zo verkeerd om een plaatsje in een betere klasse te ambiëren. Mooiere kleren, betere schoenen en een dikkere auto zijn prijzenswaardige dingen om na te streven. Tot hiertoe respecteert het ANC de droom die welgestelde blanken zoals ik najagen. Al zijn er kapers op de kust. De criminaliteit loopt uit de hand. De oplossing op korte termijn ligt in een fatsoenlijk sociaal zekerheidssysteem. De lange termijnoplossing ligt in het dempen van de kloof tussen rijk en arm. Dit is natuurlijk de kern van het probleem: mensen zoals ik wonen in luxe, terwijl ontzettend veel medeburgers in een krot leven. Zij zien mijn villa, en ze willen hun deel van de koek, dus komen ze die halen. Ook Europa heeft zijn problemen met rijk en arm. Akkoord, je ziet in jullie steden geen sloppenwijken zoals de ‘Circle of Steel’ rond Kaapstad, maar in Parijs, Londen of Brussel slapen ook veel arme dompelaars op straat, in een station of onder een brug.”
The nanny
Net als de meeste rijke blanke Zuid-Afrikaanse gezinnen heeft de familie Nell een zwarte huisbode in dienst. “We zijn een beetje verwend, ja”, geeft Dirk toe. “Onze huisbode is tegelijkertijd onze kinderjuf, onze poetsvrouw en onze kok. Ze leeft dag en nacht in ons huis. Haar man heeft haar een paar jaar geleden laten zitten. Ze heeft zelf een kind, maar dat is niet hier. Het woonde eerst bij haar moeder. Onlangs kwam onze nanny er achter dat het geld dat ze naar haar moeder stuurde, niet uitsluitend voor haar kind, maar ook voor andere kinderen van de familie gebruikt werd. Nu betaalt ze iemand om voor haar kind te zorgen. Wist je dat steeds meer rijken een witte huishoudelijke hulp hebben? Ja, de groep van arme blanken groeit. Die arme, slecht opgeleide blanken zijn boos op de zwarten en verlangen terug naar de tijd van de apartheid. Zij zien de zwarten als minderwaardige schepsels. Er is nog steeds veel haat. Maar de meerderheid van blanke Zuid-Afrikanen uit mijn kennissenkring, de beter opgeleiden en de meer bevoorrechte mensen, zijn voorstanders van transformatie en multiculturalisme, en zijn geen racisten. Racisme hangt jammer genoeg samen met educatie en sociale status, zowel bij blank als bij zwart.”
Hoeveel verdient een Zuid-Afrikaanse chirurg?
Dirk Nell: “Als ik als chirurg in een openbaar ziekenhuis zou werken, verdiende ik dertigduizend rand (3025 euro) per maand. Als privéchirurg verdien ik zeventigduizend rand (7055 euro). Daarop wordt nog belasting geheven, die bedraagt maximum 48%. Het gemiddelde Zuid-Afrikaanse loon schommelt rond 2500 rand (250 euro). Wie dat verdient, hoeft helemaal geen belastingen te betalen.”
© jan@janstevens.be