‘Economen zien niet dat de economie al 60 jaar vertraagt’

Volgens Oxford-geograaf Danny Dorling vertraagt sinds 1970 zowat alles op aarde, in plaats van te versnellen. “Als de technologie écht was blijven versnellen, zaten we nu op Mars en konden we net als in Star Trek teleporteren.”

In zijn vlak voor de coronacrisis afgewerkte boek Slowdown probeert Danny Dorling, professor geografie aan de universiteit van Oxford, op basis van cijfers en statistieken aan te tonen dat de wereld vertraagt in plaats van versnelt. Zo neemt volgens hem de economische groei af, staat er een rem op technologische ontwikkeling en groeit de wereldbevolking minder snel dan voorspeld. “Die vaststellingen gaan lijnrecht in tegen het algemene gevoel”, zegt hij. “Het is inderdaad zo dat de groeicurve naar boven wijst: er worden nog altijd nieuwe uitvindingen de wereld ingestuurd en big data zijn voorlopig niet aan afslanken toe. Alleen ligt de versnelling van die wereldwijde groei al zestig jaar achter ons.”

Waar komt de ‘grote vertraging’ vandaan?

“Het wegvallen van alle krachten die versnelling aandrijven, zorgde voor die vertraging. Neem de groeiende wereldbevolking: die begon eigenlijk pas echt goed toe te nemen na 1820. De oorzaak was het imperialisme van naties zoals Groot-Brittannië. Wij, Britten, vielen liefst 171 landen binnen. Zo verstoorden we bestaande stabiele maatschappijen en zetten een fikse toename van de bevolkingsaantallen in gang. De kolonisatie ligt intussen alweer een paar decennia achter ons. Die drijvende kracht achter de versnelling in de bevolkingsgroei is dus verdwenen.

“Ook in de technologie verdween de aandrijvende kracht. In de jaren dertig van de vorige eeuw werden we ons bewust van alle mogelijkheden van elektriciteit. Dat decennium werd daarom het toppunt van technologische vernieuwing. Sindsdien is er geen gelijkaardige kracht zoals elektriciteit meer uitgevonden.

“De generatie van mijn grootouders maakte de échte grote technologieversnelling mee. Ze zijn geboren vóór de uitvinding van de tractor. Tijdens hun leven werden allerlei soorten van nieuwe technologie met een enorme impact ontwikkeld, zoals die tractor, maar ook het vliegtuig. Op hun zwartwit-tv zagen ze live de eerste man op de maan. Ik zag die beelden ook, maar dan als baby. De rest van mijn leven gebeurde er amper nog iets. Toch zijn al mijn generatiegenoten er heilig van overtuigd dat ze getuige waren van een niet te stuiten waterval aan nieuwe uitvindingen en verwezenlijkingen.”

Is wat wij hier nu aan het doen zijn, met elkaar praten via Zoom, dan niet één van die nieuwe verwezenlijkingen?

“Een videogesprek lijkt spectaculair, maar in vergelijking met de introductie van de telefoon aan het einde van de 19^e eeuw stelt dit niets voor. We hadden ditzelfde gesprek in pakweg 1950 ook kunnen voeren via de telefoon. Als de technologie écht was blijven versnellen zoals in de tijd van mijn grootouders, zaten we nu op Mars en konden we net als in Star Trek teleporteren.”

Uit uw statistieken blijkt dat de wereldbevolking minder snel groeit omdat vrouwen gemiddeld minder kinderen krijgen dan hun moeders. Tot het einde van zijn leven bleef onze filosofieprofessor Etienne Vermeersch waarschuwen voor de overbevolking. Hij zag het als een van onze grootste problemen. Overdreef hij?

“Hij heeft waarschijnlijk nooit goed de statistieken bekeken. De geboortes dalen zowat overal vrij stevig. Korea is het eerste land waar minder dan één baby per koppel geboren wordt. Vandaag leven er ongeveer 8 miljard mensen op de aarde. Op termijn worden dat er 10 miljard. Niet de nieuwe geboortes, maar de vergrijzing is verantwoordelijk voor die laatste twee miljard. Jij en ik, dus. Normaal gezien moeten wij het loodje leggen rond ons 65^e, in mijn geval is dat binnen 13 jaar, maar vermoedelijk gebeurt dat niet en halen we de 80.”

De vergrijzing is een wereldwijd fenomeen?

“Jawel, de wereldwijde levensverwachting bedraagt nu 77 jaar. Ook de bevolking van arme landen vergrijst aan een stevig tempo. Voor tachtigplussers is de coronapandemie een échte gruwel. Want wie ouder is dan 80 loopt nu tienduizend keer meer risico door covid-19 te sterven dan wie jonger is dan 20. Dat is ook logisch: onze longen verouderen mee, of we sporten of niet. In Groot-Brittannië stierven slechts twee kinderen aan covid-19. De landen met de grootste vergrijzing incasseren de meeste doden.”

U stelt ook dat de economische groei afremt, terwijl het wereldwijde bruto binnenlands product (BBP) toch stijgt?

“Als je naar de absolute cijfers van dat BBP kijkt, lijkt het alsof het al jarenlang stevig in de lift zit, met 2006 als uitschieter, gevolgd door pieken in 2010 en 2017. Maar de relatieve cijfers laten zien dat 1964 het topjaar was en dat sindsdien de groei in dalende lijn gaat. In ’64 steeg het BBP per capita wereldwijd met 4,15 procent, of 230 dollar per persoon. In 1972 groeide het met nog maar 3,75 procent, of 262 dollar. In 2006 groeide het BBP per hoofd van de bevolking met het op het eerste gezicht indrukwekkende bedrag van 470 dollar, terwijl dat slechts 3,38 procent vertegenwoordigde.”

Slowdown is slecht nieuws voor al die economen die zweren bij groei?

“De wieg van de moderne economie staat in het 18^e-eeuwse Groot-Brittannië, tijdens de industriële revolutie. Alle grote theorieën werden geschreven in die tijd van ‘grote versnelling’. De economisten van vandaag zijn in dat korte tijdvak van versnelling en expansie blijven hangen. Nu wijzen ze naar de oliecrisis uit de jaren zeventig en de financiële crisis uit 2008 als momenten waarop de groei door externe factoren even een halt werd toegeroepen. Ze zien het totale plaatje niet dat de economie al bijna zestig jaar aan het vertragen is.”

U juicht die ‘slowdown’ toe?

“Stagnatie en de daarmee gepaard gaande afnemende consumptie is een zegen. Onze kinderen zullen minder rijk zijn dan wij, zeker na deze pandemie. Maar ik denk niet dat ze ongelukkiger zullen worden. Ik vloog vijf keer rond de planeet. Nu besef ik hoe belachelijk dat is, ook al heb ik er hard van genoten. De CO2-uitstoot is één van die weinige dingen die zonder rem bleef groeien, met op termijn desastreuze gevolgen. Als corona geen roet in het eten was komen gooien, zat ik trouwens op dit moment op een vliegtuig voor de promotie van dit boek. Pas in lockdown in mijn eigen huis werd ik me bewust van mijn enorme ecologische voetafdruk.”

Covid-19 zorgt voor een complete stop, in plaats van een slowdown.

“De ironie van die pandemie is dat wat nog niet aan het vertragen was, nu tot stilstand is gekomen. Denk maar aan de luchtvaart en onze consumptie. Ik besef nu dat ik in mijn boek één grote fout gemaakt heb: ik was me er niet van bewust dat zo’n pandemie ook die paar dingen die nog écht aan het versnellen waren, abrupt een halt kon toeroepen.

“De huidige pandemie voelt wellicht aan zoals de thuisblijvers in Engeland de Tweede Wereldoorlog moeten ervaren hebben. Tenminste toch tot voor de bombardementen. Er is nu evenveel angst, al vallen er in vergelijking met toen amper doden. Sinds 1832 vonden er in Groot-Brittannië 82 uitzonderlijke gebeurtenissen met telkens een zware dodentol plaats. Ik voorspel dat we de huidige epidemie niet aan dat lijstje zullen moeten toevoegen. De griepepidemie van 1968 doodde veel meer mensen, net als die van 1951 en ’57. Alleen zijn we die compleet vergeten.”

De coronapandemie is ‘much ado about nothing’?

“Dat zeg ik niet; het is een nieuwe ziekte waar we voorlopig zo goed als niets over weten. Alleen vraag ik me af hoe we hier later op zullen terugkijken. Rond 1830 brak er in Europa een cholera-epidemie uit. De ziekte kwam uit India. De eerste slachtoffers vielen bij de Russische adel. De elite werd zeer bang voor cholera. Er zijn gelijkenissen met covid-19: de meer begoeden gingen skiën en brachten het virus mee, en ook onze politici bleken er niet immuun voor. Alles moest meteen dicht, terwijl er op de wereld veel dodelijker ziektes dan covid zijn. Daar liggen we niet van wakker, want die doden vallen ver van ons bed.”

Danny Dorling, Slowdown, Yale University Press, 29,99 euro

© Jan Stevens