“Schuld of onschuld maakt geen verschil”

Twee keer per jaar reist Agnes Steenssens naar de Amerikaanse staat Texas. Niet om er van het natuurschoon te genieten, maar om gevangenen op death row te bezoeken. “Van zodra een terdoodveroordeelde daar belandt, wordt hij niet langer als een mens beschouwd.”

In 1992 las Agnes Steenssens (64) in een nieuwsbrief van Amnesty International een wanhopige oproep van een terdoodveroordeelde jonge zwarte man in de Amerikaanse staat Georgia. “Als er ook maar iemand is die mijn menselijkheid ziet, wil die me dan alsjeblieft een kaartje sturen?” Agnes werd diep geraakt en schreef de man een brief. “Ik was niet de enige. Samen met nog andere briefschrijvers richtte ik inside-outside op. Onze vereniging brengt Amerikaanse terdoodveroordeelden en levenslang gestraften in contact met gewone burgers die met hen willen corresponderen. Het duurde niet lang of ik schreef brieven naar verschillende gevangenen verspreid over de hele VS. Dat waren doorsneebrieven zoals pennenvrienden die schrijven. Tot in 1999 alles veranderde.”

Hoezo?

Agnes Steenssens: “Toen leerde ik David L. Goff kennen. Ik correspondeerde eerst met zijn buurman op death row in Texas. Die man overleed aan de gevolgen van een niet verzorgde hartaanval. David wist hoe gehecht zijn buur geraakt was aan onze briefwisseling. Hij schreef me: ‘Ik ken je niet, maar ik weet hoeveel mijn buurman van je hield. Hij is gestorven en niemand zal je dat laten weten.’ En inderdaad, mijn brieven kwamen ongeopend terug. Return to sender. Ik begon toen naar David te schrijven en ik ging regelmatig bij hem op bezoek. In 2001 is hij geëxecuteerd. Te laat is bewezen dat hij onschuldig was. Hij was zelfs niet op de plaats van de moord. In Texas en in veel andere staten moet je zelf je onschuld bewijzen en je onderzoek voeren. David was arm en zwart en had een pro deo advocaat die niks ondernam. Na zijn dood hebben wij ervoor gezorgd dat hij gerehabiliteerd is. Maar we hebben nooit een verontschuldiging van de Texaanse justitie gekregen.”

U was aanwezig bij zijn executie?

Steenssens: “Hij vroeg of ik erbij wou zijn. Hij zei: ‘Ik zat hier 10 jaar met enkel mensen die me haten. Blijf bij me als ik moet sterven.’ Die executie was een vreselijk moment. Gelukkig verliep het bij David zonder technische mankementen. Hij was een heel bijzondere man. In die tijd ging mijn man nog mee naar death row. David zag ons als zijn ouders. Hij had een aparte plek in mijn hart omdat hij onschuldig zat. Nu weet ik dat onschuldig of schuldig geen verschil uitmaakt. De doodstraf is altijd een flagrante schending van de mensenrechten. Zo goed als alle mensen die ik bezoek hebben geen eigen advocaat. Ze leven 23 uur op 24 in volledig isolement. Van zodra ze op death row belanden, worden ze niet langer als mensen beschouwd.”

Dan zitten ze in de wachtkamer van de dood?

Steenssens: “Ja, en dat kan jaren duren. De mensen die ik pas bezocht heb, zitten er tussen de 16 en 25 jaar. Vóór hun executie hebben ze er dus al een quasi levenslange gevangenisstraf opzitten. Een van mijn vrienden is een Mexicaan die illegaal in de VS was op het moment van zijn arrestatie. Daarom heeft hij veel te laat een advocaat gekregen. Hij zit er al 22 jaar en is nu doodziek. Hij heeft prostaatkanker, maar wordt op geen enkele manier verzorgd. Zijn familie heeft hij in al die jaren niet gezien. Ik ben zijn enige contact met de buitenwereld.”

De bezoeken zijn achter glas?

Steenssens: “Altijd. We spreken met elkaar via de telefoon, vier uur lang. We praten over alles. Zij zeggen dat ik hun ogen op de wereld ben. Ze kennen de kleinkinderen en zijn dolgelukkig als ik hen vraag hoe het met hen gaat. Elke brief is voor hen een feest. Veel terdoodveroordeelde mannen zijn diepgelovig geworden. Voor wie zich enkel aan het materiële hecht, is death row de absolute hel.”

De executie is dan een verlossing?

Steenssens: “Velen zeggen: ‘I’m going to a better place.’ Ik bewonder hun moed. Ze zijn in staat om zichzelf te vergeven en vragen ook vergiffenis aan God. De executie is voor hen een spirituele verlossing. Maar hoe je het draait of keert, het is en blijft onmenselijk. Opsluiten met enkel perspectief op de dood is barbaars. Ik ben ook actief in de VZW Within-Without-Walls die pleit voor herstelgerichte straffen. Ons strafrecht moét evolueren naar herstelrecht. Alleen zo kan er uit straf nog iets goeds voortkomen. Bij ons bestaat de doodstraf gelukkig niet, al weerklinkt de roep soms heel erg luid. Herinnert u zich de woedende commentaren toen Michel Martin vrijkwam? Als straf niets meer is dan wraak of revanche, heeft ze geen enkele zin. Tegenover het kwaad staan we soms machteloos, maar we staan nooit machteloos tegenover het goede. Ik praat soms met slachtoffers die een moordaanslag overleefd hebben. Ze zeggen dan: ‘Geen wraak, maar dialoog met de dader heeft me geholpen mijn leven terug op het spoor te krijgen.”

© Jan Stevens