Maria Keuken
Gisteren verscheen de vermeende ETA-terroriste Maria Espina voor de Gentse raadkamer, die over haar uitwijzing naar Spanje besliste. De voorbije tien jaar verzorgde Espina als Maria Sukalde de catering op feestjes van heel wat begoede Gentenaars. “Maria betrokken bij de moord op zes mensen? Onvoorstelbaar. Zo een sympathieke madam.”
De arrestatie vorige week dinsdag van de 55-jarige Maria Natividad Jauregui Espina in het centrum van Gent liet de meeste Gentenaars onverschillig. Tot het een paar dagen later bij een aantal onder hen begon te dagen dat die vermeende terroriste van de Baskische afscheidingsbeweging ETA niemand minder was dan Maria Sukalde, de goedlachse kokkin-aan-huis die met haar overheerlijke tapas elk familiefeest tot een succes maakte. “Ze verkeerde graag in de ‘betere’ Gentse kringen”, zegt K., een van haar kennissen. “Ze kookte voor kunstenaars en logebroeders, meestal in het zwart. Sommigen wisten dat haar man in Mexico opgepakt was voor zijn ETA-sympathieën, maar niemand had een vermoeden dat ze zelf bij zware feiten betrokken was. Het enige wat ik niet van haar geloofde, was haar leeftijd: ze beweerde begin veertig te zijn, maar leek veel ouder. Dat blijkt nu ook te kloppen.”
Maria ‘Sukalde’ (Baskisch voor ‘keuken’) alias ‘Jaione’ bouwde de voorbije tien jaar vanuit haar flatje aan de Bernard Spaelaan een ijzersterke reputatie als kok op. “Ze verzorgde niet alleen de catering op feestjes, maar werkte ook in verschillende Gentse restaurants”, zegt L., een juriste die af en toe van Maria’s diensten gebruik maakte. “Ze volgde ook regelmatig culinaire vervolmakingscursussen. In 2009 was ze als ‘Jaione’ een van de gezichten van het bekroonde kookboek Een vree(md) Gents kookboek. Ik heb Maria leren kennen via een collega. Wie een feest organiseert, is niet bezig met de identiteit van degene die in de keuken staat. Iemand zegt: ‘Ik ken een goede kok’, en zo trok Maria van de ene Gentse familie naar de andere.”
Volgens de Spaanse autoriteiten was Maria Espina tussen januari en juli 1981 lid van het ‘Viczaya-commando’ van de ETA en pleegde ze bloederige aanslagen waarbij zes doden vielen. Zo zou ze verantwoording dragen voor een aanslag in maart 1981 waarbij een officier het leven liet en een politie-inspecteur met een nekschot werd afgemaakt. Een maand later zou ze betrokken geweest zijn bij een hinderlaag waarbij een agent gedood werd en twee anderen zwaargewond raakten. Nog een maand later zou ze een bom hebben helpen leggen die twee officieren van de Guardia Civil fataal werd. In juni ’81 zou ze samen met haar kompanen verschillende agenten beschoten en ernstig verwond hebben en een maand later zou ze samen met twee medestanders een luitenant vermoord hebben. “Mijn cliënte is nooit veroordeeld”, reageert haar advocaat Paul Bekaert. “Ze geniet nog steeds het vermoeden van onschuld. Je moet de gebeurtenissen ook in hun tijd kaderen: Maria was amper 23, en ook al was Franco al een paar jaar dood, de geest van de dictator waarde nog door het land. Baskenland was toen bezet oorlogsgebied. De slachtoffers van de aanslagen waren trouwens allemaal militairen.”
Une femme du monde
“Maria was een talentvolle kok, heel sociaal en goed geïntegreerd”, zegt D., een Gentse bedrijfsleider die Maria Sukalde regelmatig voor familiefeestjes inhuurde. “Ik sprak haar aan als Jaione en wist alleen dat ze rond 2002 van Mexico naar België gekomen was. Ik ben zelf gepassioneerd door koken en praatte met haar vooral over de Baskische keuken. Over haar politieke engagement zweeg ze in alle talen, al kan ik me nu wel voorstellen dat ze op een of andere manier bij de ETA betrokken was. Ze verstopte zich niet, integendeel. Ze was een temperamentvolle Spaanse madam die ooit in Gent verzeild geraakt was en er haar leven opnieuw had opgebouwd. Ik sta er van te kijken dat ze nu pas gearresteerd wordt. Haar inmiddels afgesloten publieke facebookaccount stond vol foto’s, ik kan me niet voorstellen dat de autoriteiten haar nooit eerder hebben opgemerkt.”
Ook advocaat Bekaert heeft bedenkingen bij haar arrestatie. “Er wordt verteld dat de politie in de nasleep van een ander onderzoek ‘toevallig’ bij haar terecht kwam. Ik geloof dat niet. Het Europees aanhoudingsmandaat tegen haar dateert al van 2004. Ik ben ook advocaat van een Baskisch Europees parlementslid die afluisterapparatuur vond in zijn flat in Brussel. We weten heel zeker dat hij afgeluisterd werd door de Spaanse inlichtingendiensten. Ze zijn dus goed op de hoogte. In 1984 vluchtte Maria naar Frankrijk en in ’88 vluchtte ze verder naar Mexico. Samen met haar echtgenoot runde ze er tot 2002 een Baskisch restaurant. De Spaanse autoriteiten hebben haar man daar toen laten oppakken. Daarna is ze naar België gekomen.”
Was Maria ingeschreven in het Gentse bevolkingsregister? Paul Bekaert: “Nee. Een Europees staatsburger vestigt zich binnen de Europese Unie waar hij wil. Maria is een vrouw met klasse, une femme du monde. In Madrid zal ze verschijnen voor een uitzonderingsrechtbank, de Audiencia Nacional, speciaal opgericht om ETA-militanten te vonnissen. Basken worden ver van huis in de cel gezet, op de Canarische Eilanden of in de Spaanse enclave Melilla in Marokko. Ze is dan ook erg bang om uitgeleverd te worden.”
“Ik draag Maria nog steeds een warm hart toe”, zegt L. “Ik zou haar meteen willen bezoeken in de gevangenis. Ik kan me voorstellen dat ze zich als jonge vrouw op sleeptouw liet nemen en dingen deed die ze nu verafschuwt. Ik vind het jammer dat ze daar dertig jaar later voor afgerekend wordt. Mensen kunnen veranderen.”
© Jan Stevens