De patriarch

patriarchIncestopa Josef Fritzl had een kwart eeuw geleden al gestopt kunnen worden. Tot die verbijsterende conclusie komt onderzoeksjournaliste Stefanie Marsh in haar boek De Patriarch. “De Oostenrijkse autoriteiten zijn totaal incompetent én racistisch. Was Fritzl een kleurling met dreadlocks geweest, hadden ze hem veel eerder ontmaskerd.” 

 

Amper twee jaar na Natascha Kampusch stond Oostenrijk eind april 2008 opnieuw in het middelpunt van de internationale belangstelling: de 73-jarige Josef Fritzl bleek zijn inmiddels 42-jarige dochter Elisabeth 24 jaar lang in de kelder van zijn huis opgesloten te hebben en zwaar te hebben misbruikt. Hij verwekte in die periode zeven kinderen bij haar: drie verbleven bij hun moeder in de kelder en drie leefden bovengronds bij Fritzl en zijn vrouw Rosemarie. Een kind stierf kort na de geboorte. Fritzl had altijd beweerd dat Elisabeth weggelopen was, en zich bij een sekte aangesloten had.
In hun boek De Patriarch spitten De Britse journalisten Stefanie Marsh en Bojan Pancevski de zaak Fritzl uit tot op het bot. “Iets wat de Oostenrijkse autoriteiten halsstarrig weigeren te doen”, zegt Stefanie Marsh. “We hebben getracht om iedereen aan de praat te krijgen die ooit met Fritzl in contact geweest is. De Oostenrijkse overheid wou vanaf dag een de zaak Fritzl zo snel mogelijk onder het tapijt vegen. ‘We zullen ervoor zorgen dat dit geen invloed zal hebben op onze toeristische industrie’, was het eerste wat de Oostenrijkse kanselier Gusenbauer een paar dagen na het uitbarsten van de zaak zei. Veel mensen met een verantwoordelijke functie hebben expliciet de raad gekregen om zich gedeisd te houden en met niemand te spreken. We hebben veel brieven verstuurd, gemaild, getelefoneerd – en dat heeft uiteindelijk ook heel wat opgeleverd. Onderzoekers hebben met ons gepraat omdat ze willen dat de waarheid eindelijk naar boven komt. Alleen wou niemand met naam en toenaam in het boek. Want ze zijn bang om hun job te verliezen.”

 

Aan de ketting

Zaterdag 19 april 2008. In het ziekenhuis van Amstetten rijdt ’s morgens vroeg een ambulance binnen met een meisje in kritieke toestand. Dokter Albert Reiter, hoofd van het ziekenhuis, wordt erbij geroepen. Het 19-jarige meisje heet Kerstin, en wordt in een kunstmatige coma gehouden. Haar longen, lever en nieren functioneren niet goed. De ambulanciers hebben het meisje opgehaald in een huis aan de Ybbstrasse. Ze vertellen dat de grootvader van het meisje de bewusteloze Kerstin op de stoep gevonden had toen hij naar de bakker wilde gaan. De oude man was hevig geschrokken.

Een paar uur later ontmoet dokter Reiter opa Josef Fritzl. Met zijn haar over zijn kale schedel gekamd en zijn keurig getrimd snorretje oogt Fritzl als een eerbiedwaardig, keurig Oostenrijks heertje. Hij is vader van zeven kinderen, en een gerespecteerd technicus. Iedereen kent hem als Herr Ingenieur. Fritzl vertelt dat Kerstins moeder Elisabeth in een sekte zit, en dat hij zijn dochter al 24 jaar niet meer gezien heeft sinds ze op haar 18e van huis wegliep. Hij neemt aan dat Kerstin achtergelaten is door Elisabeth, want in de loop der jaren heeft ze zo drie baby’s op zijn stoep gedumpt. Hij en zijn vrouw Rosemarie hebben met toestemming van de sociale diensten en overheidsinstellingen de kinderen opgenomen, en voeden hen nu op alsof het hun eigen kinderen zijn. Fritzl zegt dat Elisabeth een onhandelbaar kind was, die op haar zestiende al eens wegliep, en toen door de Weense politie was opgepakt. Hij doet er zijn beklag over dat de autoriteiten er na haar tweede verdwijning niet in geslaagd zijn om haar terug op te sporen.

Dokter Reiter stelt Fritzl voor om via de media rechtstreeks een oproep tot Elisabeth te richten. Hij wil weten wat er precies met Kerstin gebeurd is. Fritzl gaat akkoord. ’s Avonds zendt de plaatselijke radio een dringende oproep aan Elisabeth Fritzl uit.

“Dankzij Albert Reiters doortastende optreden is de zaak aan het rollen gegaan”, zegt Stefanie Marsh. “Op 26 april belde Fritzl Reiter op. Elizabeth was ‘boven water’ gekomen. Ze spraken af dat Fritzl Elizabeth naar het ziekenhuis zou brengen. Fritzl drong erop aan om de politie erbuiten te houden. Maar Reiter lichtte de politie wel in. Dezelfde avond werden Elizabeth en Josef Fritzl na hun bezoek aan het ziekenhuis door de politie voor verhoor meegenomen. Elisabeth zat een uur zwijgend in het politiebureau. Rond half elf begon ze te praten en vertelde ze het gruwelijke verhaal van haar 24-jarige gevangenschap in de kelder.”

 

De eerste jaren van haar gevangenschap verkrachtte Josef Fritzl zijn dochter minstens tweemaal per dag?

Stefanie Marsh: “Hij legde Elisabeth vast aan een ketting, zei amper een woord tegen haar en verkrachtte haar. Hij vernederde haar op elke mogelijke wijze. Hij hanteerde verkrachting als een wapen om haar te bezitten en controleren. Hij vond het belangrijk om haar in leven te houden. Hij maakte haar tot zijn slaaf.

“Fritzl heeft de opsluiting van zijn dochter maanden op voorhand gepland. Hij begon de kelder onder zijn huis in 1983 eigenhandig met twee kamers uit te breiden. Het was er vochtig, het schimmelde er en het stonk er, maar hij voelde er zich op zijn gemak. De hele tijd had hij het gevoel dat hij naar een bepaald doel toewerkte – al wist hij eerst niet wat. Tot hij op een dag in mei 1984 in een elektriciteitswinkel afstandbediening voor garagedeuren zag. Perfect materiaal om de deuren van de kelder veilig mee af te sluiten. Op dat moment besefte Fritzl dat hij aan de gevangenis voor zijn 18-jarige dochter Elisabeth aan het werken was. Vanaf haar elfde tot haar zestiende heeft hij Elisabeth misbruikt. Toen ze op haar zestiende van huis wegliep, werd hij bang dat ze misschien wel iets tegen de politie over het seksueel misbruik zou vertellen. Het is daarna gestopt. Elisabeth begon zich steeds onafhankelijker te gedragen. Fritzl maakte zichzelf en anderen wijs dat ze aan de drugs zat, terwijl ze nooit een drugprobleem gehad heeft. Zijn fantasie dat ze een junk was, flink op weg om een prostituee te worden, gebruikte hij als excuus om haar opsluiting te verantwoorden. Op 28 augustus 1984 sommeerde hij haar om mee te komen naar de kelder voor ‘een gesprek’. Hij verdoofde haar, sloot haar op en legde haar – zoals een hond – aan de ketting.

“Op het proces in maart van dit jaar legde Elisabeth achter gesloten deuren een schokkende getuigenis op video af over haar gevangenschap. Tijdens die getuigenis was ze ook lijfelijk aanwezig in de gerechtszaal. Volgens Fritzls advocaat Rudolf Mayer besefte zijn cliënt daardoor plots wat hij haar had aangedaan, barstte hij in tranen uit en pleitte hij daarom schuldig. Ik vind het zeer onwaarschijnlijk dat hij na 25 jaar plots zou beseffen dat hij iets verkeerd gedaan heeft. ‘Hoe kon ik dat toch doen? Zo een fijne dochter.’ Fritzl is een man die in zijn hele leven nooit iets gedaan heeft wat in zijn eigen nadeel zou kunnen spelen. Nooit. Het kwam hem gewoon beter uit om op dat moment schuldig te pleiten.”

 

Waarom koos hij Elizabeth?

“Hij zegt zelf dat zij hem aan zichzelf herinnerde. Je ziet trouwens vaak bij incestueuze families dat de vader zich ofwel aangetrokken voelt tot de zwakste, ofwel tot degene die hem aan hemzelf doet denken als kind. Elisabeth was op het verkeerde moment op de verkeerde plaats. Op haar elfde begon het misbruik, nadat haar oudere broers en zussen van huis waren weggegaan. Ze zat net in haar puberteit, en was totaal onbeschermd. Haar moeder hulde zich in stilzwijgen. Op dat moment was ze het meest kwetsbaar. Daar kwam bij dat ze tegen haar vader in opstand kwam, en daar kon hij niet tegen.”

 

Fritzl had al een verleden als seksueel delinquent?

“Als jonge kerel viel hij vrouwen lastig. Hij exhibitioneerde zichzelf op zijn zestiende en probeerde een vrouw te verkrachten. In 1967 ging hij ook echt over tot verkrachting. Elisabeth, zijn vierde kind, was pas geboren. Dagenlang volgde hij zijn slachtoffer, een verpleegster met een baby. Op een nacht klauterde hij haar slaapkamer binnen. Hij bedreigde haar met een mes en verkrachtte haar. De rechter veroordeelde hem tot een milde straf van 18 maanden. Hij vond dat Fritzl als patriarch van de familie, als hardwerkende kostwinner, onmisbaar was. De rechter stond er blijkbaar niet bij stil dat iemand die seksueel zo gewelddadig was, ook een gevaar zou kunnen betekenen voor zijn eigen familie. Natuurlijk waren het andere tijden dan nu, en was er nog geen groot onderzoek gedaan naar zoiets als incest. Een paar mensen in de stad zijn die verkrachting niet vergeten, maar de meesten vonden het niet zo erg. Fritzls vrouw Rosemarie heeft er trouwens ook nooit iets over gezegd. Ze was bang voor hem – hij kon erg gewelddadig uit de hoek komen, en ook bang voor een leven zonder hem. Toen hij in 1969 thuiskwam, was het verleden helemaal uitgewist.”

 

Totaal incompetent

Rosemarie Fritzl heeft altijd beweerd dat ze niets afwist van wat haar man hun dochter Elisabeth heeft aangedaan. Hoe geloofwaardig is dat?

“In gevallen van incest schijnen de meeste vrouwen het wel te weten. Er zijn er zelfs die hun kind vasthouden opdat hun partner het makkelijker zou kunnen verkrachten, alleen maar om te vermijden dat ze zelf nog langer misbruikt worden. Er zijn vrouwen die zo afgetuigd zijn door hun man, dat ze psychologisch helemaal dichtklappen en zich tot in het absurde gaan fixeren op de façade van ‘het perfecte gezinnetje’. Ze zijn tot alles bereid om dat imago hoog te houden. De clan wordt belangrijker dan het individu. Veel vrouwen die zelf zwaar mishandeld worden, klampen zich vast aan die façade. Ook Rosemarie Fritzl werd regelmatig afgetuigd door haar man. Het is moeilijk om erover te speculeren of ze van de incest of van de kelder op de hoogte was. We zullen allicht nooit weten wat haar rol precies was, want het is ook nooit onderzocht. Twee dagen nadat de Fritzl-zaak aan het licht gekomen was, liet de politie weten dat ze Rosemarie niet verder ging ondervragen. ‘We verdenken haar niet, want welke vrouw zou zoiets doen?’ Vanaf dag één hebben de Oostenrijkse autoriteiten er bewust voor gekozen om de hele zaak zo snel mogelijk te klasseren. Net als Rosemarie Fritzl hebben ze alle jaren ervoor de andere kant op gekeken. De sociale diensten, de politie… Iedereen keek meer dan 30 jaar lang de andere kant op.”

 

Volgens u dragen de Oostenrijkse autoriteiten een verpletterende verantwoordelijkheid in de zaak Fritzl?

“De Oostenrijkse autoriteiten zijn totaal incompetent. De politie deed haar uiterste best om Fritzl af te schilderen als een bijzonder sluwe, intelligente dader, die geen sporen of aanwijzingen naliet. Dat is totaal onjuist: er waren massaal veel aanwijzingen dat hij een gewelddadige pervert was. Er zijn zelfs bewust onderzoeken achterwege gehouden die het beeld van de ‘briljante criminele geest’ zouden kunnen helpen doorprikken. Fritzl ging er prat op dat hij een geluiddichte kelder gebouwd had. Wij hebben een ‘verdwenen’ vernietigend onderzoek van een expert terug boven water gehaald: de kelder bleek allesbehalve geluiddicht te zijn. Oplettende huurders hadden kreten om hulp kunnen opvangen. Wij hebben met de huurders gepraat, en ze geven toe dat ze soms rare geluiden hoorden. Maar hoe zou je zelf zijn? Wie legt er nu een link tussen geklop en een verdwenen meisje in een kelder? Een van de huurders zei iets over het geklop tegen Fritzl. Fritzl wuifde die opmerking weg met een verhaal over een tikkende boiler. De man vertelde me dat hij er nog altijd niet goed van is dat hij de echte link nooit gelegd heeft.

“In de loop der jaren is Fritzl drie keer gearresteerd voor zeer ernstige zedenfeiten waaronder een verkrachting; zijn vrouw is minstens een keer in het hospitaal beland nadat ze door hem ineengeslagen was. De aard van haar verwondingen had toen bij de dokters een bel moeten laten rinkelen. En dan waren er die drie ‘geadopteerde’ kinderen, zelfs de kranten schreven er toen over dat het een bizarre toestand was, maar op de sociale diensten stelde niemand zich een vraag. Wij hebben een verslag van de sociale dienst teruggevonden waarin de omstandigheden beschreven staan waarin Rosemarie het tweede kind vond. Ze wou het kind adopteren, en vertelt de maatschappelijk werkers wat er gebeurd is. Het was half elf ’s avonds. Ze hoort een kind wenen, opent de voordeur, en daar staat een kinderwagen. Ze neemt het kind mee naar binnen. Om middernacht rinkelt de telefoon. Rosemarie neemt op en hoort een bandje. ‘Ik ben Elisabeth’, zegt een vrouwenstem. ‘Het spijt me, ik moest het kind bij jullie achterlaten.’ Rosemarie legt de telefoon neer, hij begint weer te rinkelen en dezelfde boodschap wordt afgespeeld. Rosemarie Fritzl vertelt dat idiote verhaal aan de maatschappelijke assistenten, zij slikken het voor zoete koek en doen niets. Ze ondernemen geen enkele poging om op zoek te gaan naar Elizabeth. Als er één kind aan je deur gelegd wordt, is dat al zeer eigenaardig. Drie op een rij is toch complete waanzin?

“De autoriteiten hebben in de loop der jaren ontzettend veel aanwijzingen links laten liggen en zijn er daardoor mede verantwoordelijk voor dat Elisabeth zolang opgesloten geweest is. Josef Fritzl beweerde altijd dat Elisabeth in een sekte zat. Bij de politie en bij de sociale diensten zwaaide hij met brieven die ze zogezegd vanuit haar sekte verstuurd had. In werkelijkheid had hij die aan haar gedicteerd. De omslagen droegen allemaal Oostenrijkse postzegels. Het bizarre is dat er in die tijd geen sektes in Oostenrijk bestonden, er zijn er trouwens nog steeds geen. Als je de zaak Fritzl verzonnen had voor een roman, had iedereen het verhaal over the top gevonden. De autoriteiten geloofden rotsvast dat Fritzl een gerespecteerde ‘ingenieur’ was waar gewoonweg niets mis mee kon zijn. Mensen die er keurig en respectabel uitzien, moeten dat in werkelijkheid ook wel zijn.”

 

Dat zegt veel over de Oostenrijkse samenleving.

“We moeten natuurlijk oppassen dat we niet veralgemenen. Sommigen linken de Fritzl-zaak aan het onverwerkte oorlogsverleden van de Oostenrijkers. Het klopt dat ze nooit hun naziverleden hebben proberen verwerken zoals de Duitsers dat wel gedaan hebben. Notoire nazi’s die tijdens de Tweede Wereldoorlog de plak zwaaiden, bleven later gewoon op hun plaats zitten of namen zonder problemen hun rol in de maatschappij weer op. Tot op de dag van vandaag is de meerderheid van de Oostenrijkers ongelooflijk racistisch, ondanks hun hoge levensstandaard. Je gelooft je ogen niet als je tijdens een verkiezingsperiode door een Oostenrijkse stad wandelt. De campagneposters staan vol met puur racistische boodschappen. In Groot-Brittannië riskeer je voor dat soort van slogans vervolgd te worden. Je kunt de lijn van extreemrechts van voor de Tweede Wereldoorlog tot nu doortrekken. In de rapporten van Amnesty International bekleedt Oostenrijk een notoire plaats als het op mensenrechtenschendingen door de politie aankomt. Ik vind dat bijzonder schokkend voor een ontwikkelde democratische samenleving. Heel recente rapporten van mensenrechtenorganisaties hebben het over door de politie gearresteerde vreemdelingen die in verdachte omstandigheden overlijden. Die zaken worden nooit onderzocht. Net als de zaak Kampusch en Fritzl worden ze snel onder het tapijt geveegd.

“Oostenrijkers staan zeer wantrouwig tegenover alles wat enigszins afwijkt of vreemd is. Maar als je er ‘respectabel’ uitziet – als je er uitziet zoals ‘wij’ – ben je per definitie respectabel, ook al gedraag je je in realiteit als een monster. Als Josef Fritzl in plaats van een keurig heertje een kleurling met dreadlocks geweest was, hadden ze hem gegarandeerd veel eerder ontmaskerd.”

 

 

 

Fritzl schrijft nog steeds brieven naar Elisabeth

 

Volgens Stefanie Marsh onderneemt Fritzl vanuit de gevangenis verwoede pogingen om in contact te komen met zijn familie. “Hij probeert zijn kinderen te bellen, maar zij willen niet dat hij hen nog lastig valt. Hij trekt zich daar niets van een en lijkt totaal geen berouw of schaamte te voelen. Hij stuurt brieven naar Elizabeth Fritzl en schrijft aan zijn ‘memoires’. Elizabeth leeft ergens anoniem met haar kinderen op het Oostenrijkse platteland. Rosemarie leeft alleen in een flat in de buitenwijken van Linz.

“Fritzl zit tot over zijn oren in de schulden. Hij bezat vijf eigendommen toen hij gearresteerd werd. Hij was juist bezig met een onroerend goedproject. De bank had hem heel wat geld geleend, probeert dat nu terug te recupereren en heeft beslag laten leggen op het gruwelhuis in Amstetten. Elizabeth Fritzl heeft al meermaals gevraagd om het huis te laten vernietigen. De bank weigert daarop in te gaan en verkoopt het veel liever aan de hoogstbiedende.”

 

De Patriarch,Stefanie Marsh & Bojan Pancevski, uitgeverij De Fontein, paperback, 14,95 euro

 

©jan@janstevens.be

Vergelijkbare berichten